النینو قوی در راه ایران؟
انتظار می‌رود بارش تجمعی مناطق مختلف کشور در پاییز و نیمه اول زمستان ۱۴۰۲ و به‌خصوص در نیمه غربی ایران به حد نرمال و فراتر از نرمال برسد.
طبق اعلام مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی در زمان حاضر در بخش شرقی و مرکزی اقیانوس آرام دمای سطح آب در حوضه حاره‌ای آن (فاصله بین ۱۰ درجه شمالی و جنوبی خط استوا) بالاتر از محدوده نرمال قرار دارد که بیانگر رخداد النینو است.
گردش‌های جوی در این منطقه مطابق با شرایط النینو قرار دارد. از این رو انتظار می‌رود با احتمال بیش از ۹۵ درصد شرایط النینو تا دی و بهمن ۱۴۰۲ رشد یابد.
به عبارت دیگر افزایش بی‌هنجاری دمای آب اقیانوس آرام متناسب با تضعیف باد‌های تجارتی و تغییر گردش باد در سطوح زیرین و فوقانی اتمسفر زمین در منطقه حاره اقیانوس و مناطق مجاور متصور است.
بر اساس آخرین داده‌های مشاهداتی از ابتدای سال جاری به‌تدریج ناهنجاری نوسان جنوبی (لانینا-النینو) به سرعت تغییر فاز داده و از فاز سرد (لانینا) وارد فاز گرم (النینو) شد. انتظار می‌رود با احتمال قوی تا زمستان آتی که یک رویداد النینو متوسط تا قوی تشکیل شود و تأثیرات آن بر آب و هوای جهان در مناطق به‌خصوص در فصول پاییز و زمستان ۱۴۰۲ گسترش یابد.
دانشمندان علوم جو و اقیانوس مدت‌هاست که کشف کرده‌اند ناهنجاری‌های فشار و دمای اقیانوسی (ال-نینو و لانینا) نقش مهمی در گردش‌های جوی و آب و هوا در مقیاس‌های کوچک و بزرگ ایفا می‌کنند و به ویژه در فصل سرد که سامانه‌های جوی پرفشار حاکم می‌شوند، این موضوع صادق است.
دمای آب اقیانوس تا عمق ۲۰۰ متری در منطقه وسیعی از اقیانوس آرام استوایی به طور منظم بین فاز‌های گرم (النینو) و سرد (لانینا) جابجا می‌شود. به این پدیده نوسان جنوبی و به فاز گرم نوسانات جنوبی النینو گفته می‌شود که در انگلیسی مخفف آ ن ENSO است و به طور معمول هر یک تا ۳ سال یک تغییر فاز روی می‌دهد.
از رویداد‌های النینو-لانینا به عنوان یک شاخص برای پیش‌بینی فصلی و اقلیمی در هواشناسی و اقلیم شناسی استفاده می‌شود و انتظار می‌رود رویداد النینو در آب و هوای فصل پاییز و زمستان ۱۴۰۲ تأثیرات مهمی بر جای بگذارد.
بر اساس آخرین داده‌ها، ناهنجاری النینو در حال رشد است و وقوع یک رویداد متوسط تا قوی ال نینو مورد انتظار است که تأثیرات گسترده‌ای آب و هوایی در فصول پاییز و زمستان ۱۴۰۲ در مناطق مختلف جهان خواهد داشت.
همچنان که تحت تاثیر شروع النینو در تابستان ۱۴۰۲ و البته در کنار سایر عوامل با رویداد‌های مختلفی مانند آتش سوزی جنگل‌ها و وقوع دوره‌های گرم بی‌سابقه در مناطق مختلف جهان و به‌خصوص در جنوب اروپا، جنوب‌شرق آسیا و آمریکای شمالی و جنوبی مواجه بودیم.
هر فاز ENSO بر فشار و آب و هوا در مناطق استوایی تأثیر متفاوتی دارد و بر گردش کلی جهانی هوا در طول زمان تأثیر گذاشته و الگو‌های آب و هوا را در سراسر جهان تغییر می‌دهد. النینو یا لانینا معمولاً بین اواخر تابستان و اوایل پاییز ایجاد می‌شود، سپس تا بهار سال بعد ادامه می‌یابد، اما برخی رویداد‌های النینو یا لانینا می‌توانند تا ۲ یا ۳ سال طول بکشند.
علاوه بر دمای اقیانوس، یکی از تفاوت‌های اصلی در بین فاز‌های گرم و سرد، الگو‌های فشاری مرتبط است که آنها ایجاد می‌کند و مناطق پرفشار و کم فشار در دو سوی اقیانوس آرام استوایی بین شرق و غرب آن جابجا می‌شود.
این تغییر فشار در لایه‌های زیرین جو سبب تغییر جریان باد در راستای مداری (شرقی – غربی) روی اقیانوس و تراز‌های فوقانی جو در مناطق استوایی می‌شود. در شکل زیر مناطق پرفشار (H) و کم فشار (L) در دو حالت النینو و لانینا دیده می‌شود.
این تغییرات فشار در طول زمان سبب تغییر گردش جهانی هوا شده و بر آب‌وهوای فصلی در هر دو نیمکره تأثیر می‌گذارد و معمولاً در اوج بی‌هنجاری دما و فشار یعنی در پاییز و زمستان بر مناطق جنب حاره مانند ایران تأثیر بیشتری دارد. در نیمکره شمالی با رویداد النینو و لانینا به سبب تغییرات گردش‌های جوی در لایه‌های مختلف جو، مناطق با بارندگی بیشتر از نرمال و کمتر از نرمال جابجا می‌شوند.
در شرایط لانینا در جنوب‌شرق آسیا در کشور‌هایی مانند فیلیپین واندونزی، شمال استرالیا بار ش تجمعی بیشتر از نرمال و ترسالی روی می‌دهد و در دوره النینو این مناطق کم بارش می‌شوند و بر عکس آنها، در شرایط النینو مناطقی مانند حوزه مرکزی اقیانوس آرام، شرق آفریقا و جنوب‌غرب آمریکا با بارش‌های بیشتر از نرمال و ترسالی مواجه می‌شوند.
مطالعات و بررسی آماری بلند مدت (۵۰ ساله) رویداد‌های النینو و لانینا همراه با رخداد‌های بارش در فصول سرد سال در ایران نشان می‌دهد رویداد النینو و لانینا در میزان بارش تجمعی و الگوی دمایی تاثیرگزار است، اما تنها عامل تعیین کننده وضعیت هوای فصل سرد نیست و عوامل دیگری نیز می‌بایست مورد توجه قرار گیرد که این عوامل پیش‌بینی پذیری طولانی و چند ماهه مانند النینو ندارند.
مانند دورپیوند نوسان اطلس شمالی (NAO) که فاز و شدت یا دامنه نوسان آن تنها برای بازه زمانی دو هفته قابل پیش‌بینی است و بر آب و هوای ایران موثر است؛ بنابراین با رخداد النینو و لانینا نمی‌توان نتیجه مطلق برای وضعیت آب و هوا در فصل پاییز و زمستان پیش‌بینی کرد.
تحقیقات آماری نشان داده است که معمولا با رویداد النینو غالبا بارش تجمعی پاییزی در ایران در شرایط مطلوب بوده و بارش‌های تجمعی در حد نرمال و فراتر از نرمال دریافت شده است. برعکس در سال‌های وقوع شرایط لانینا در اکثر استان‌های کشور بارش‌های تجمعی پاییزی به کمتر از نرمال گرایش د اشته است.
طی سه سال اخیر تا انتهای سال ۱۴۰۱ شرایط لانینای متوسط در ایران حاکم بود و در این دوره به‌خصوص بار شهای پاییزی به طور استثنایی و شدیدا کمتر از نرمال بود. گرچه همین مطالعات نشان می‌دهند در برخی سال‌ها به ترتیب با وجود النینو یا لانینا بارش‌های کمتر یا بیشتر از حد انتظار یا نرمال روی داده است.
با این تفاسیر برای پاییز و زمستان امسال با احتمال بالا با رویداد ال‌نینوی متوسط تا قوی مواجه خواهیم بود بنابراین انتظار می‌رود، “در کنار سایر عوامل تاثیرگذار و دورپیوند‌های موثر”، بارش تجمعی مناطق مختلف کشور در پاییز و نیمه اول زمستان ۱۴۰۲ و به‌خصوص در نیمه غربی به حد نرمال و فراتر از نرمال برسد.
خروجی مدل‌های عددی پیش‌بینی فصلی بیانگر احتمال بالا (۵۰ تا ۷۰ درصد) برای وقوع بارش‌های نرمال تا بیش از نرمال در فصل پاییز و زمستان ۱۴۰۲ است.
شایان ذکر است که گرچه سیل از یک محدوده زمانی یک یا دو هفته بیشتر قابل پیش‌بینی نیست، ولی با توجه به انتظارات کلی از بارش‌های احتمالی، برای جلوگیری و کاهش آسیب‌های احتمالی و خسارت‌های ممکن ناشی از سیل‌های گسترده مانند اواخر سال ۹۷ و اوایل سال ۹۸ و برای حفظ آب و خاک باید برنامه‌های اجرایی متناسب در دستور کار متولیان امر قرار گیرد.
به‌خصوص در مناطق شیبدار با پتانسیل وقوع روان‌آب و سیلاب (متناسب با میانگین بلندمدت بارش تجمعی منطقه موردنظر) و مناطق با کمبود پوشش گیاهی اقدامات آبخیزداری و ساخت آب بند‌های فنی مناسب توسعه داده شود.
