عربستان و قطر در آستانه عادی سازی روابط / خسارت این عادی سازی برای اقتصاد ایران چیست؟

برخی منابع از احتمال توافق اولیه میان قطر و عربستان برای عادی‌سازی روابط و رفع محاصره دریایی و زمینی قطر خبر داده‌اند؛ بر اساس این توافق قرار است عربستان حریم هوایی خود را به روی هواپیماهای قطری بگشاید و جنگ رسانه‌ای دو کشور متوقف شود. آیا این توافق احتمالی می‌تواند به بحران شورای همکاری خلیج فارس که بیش از سه سال طول کشیده است، پایان دهد؟

به گزارش «بازتاب»، بلومبرگ از قول سه منبع آگاه اعلام کرده است که با میانجی‌گری ایالات متحده، عربستان و قطر به توافق اولیه برای پایان دادن به بحران شورای همکاری خلیج فارس نزدیک شده‌اند.

بلومبرگ تأکید کرده است که این توافق احتمالی شامل سه کشور امارات، بحرین و مصر نیست و راه درازی برای حل‌وفصل کامل اختلافات وجود دارد؛ چراکه برخی از اختلافات همچون روابط دوحه با تهران همچنان باقی است.

نزدیک شدن به توافق اولیه میان دوحه و ریاض، نتیجه چند ماه تلاش دیپلماتیک کویت بوده است؛ با این حال مقدمات گفتگوها در پی دیدار جارد کوشنر با ولیعهد سعودی در شهر نئوم نهایی شده است.

به گفته منابع بلومبرگ، توافق اولیه احتمالا شامل بازگشایی حریم هوایی عربستان برای هواپیمای کشوری قطر، پایان دادن به جنگ رسانه‌ای میان دو کشور و سایر اقدامات اعتمادساز، به عنوان بخشی از یک برنامه دقیق برای بازسازی تدریجی روابط میان طرفین است. با این وجود، مقام‌ها و نمایندگان دو کشور واکنشی به انتشار این خبر نداشته‌اند.

بنابر ادعای بلومبرگ از قول دیپلمات‌ها و تحلیل‌گران، امارات تمایل چندانی به عادی‌سازی روابط خود با قطر ندارد و ترجیح می‌دهد بر روابط خود با اسرائیل که به تازگی رسمیت یافته است، متمرکز شود و در عین حال از تشدید تنش‌ها با ایران جلوگیری کند.

این کارشناسان بر تیم باور هستند که در حالی که اختلافات عربستان و آمریکا در مورد سیاست‌های اوپک تشدید شده است، ریاض به واسطه احتمال کاهش فشارها بر ایران در دولت بایدن، نگران بی‌دفاع ماندن تأسیسات نفتی خود است.

بلومبرگ اضافه می‌کند که این ارزیابی سعودی‌، ناشی از ناتوانی آمریکا در تأمین پوشش نظامی برای تأسیسات نفتی آرامکو و بی‌پاسخ ماندن حملات سال گذشته به این تأسیسات بوده است. «کریستین اولریشن» کارشناس «موسسه بیکر برای سیاست‌گذاری عمومی»، وابسته به دانشگاه رایس، بر این باور است که این حملات و فقدان پاسخ آشکار ایالات متحده، سبب شده است تا مقام‌های سعودی به این نتیجه برسد که تهدید واقعی امنیت عربستان، نه دوحه بلکه سایر بازیگران منطقه‌ای هستند.

گفتنی است چهار کشور مصر، بحرین، عربستان و امارات از جولای 2017، روابط سیاسی و اقتصادی خود را با قطر متوقف کردند و عربستان با بستن گذرگاه مرزی خود با قطر، تنها راه ارتباط زمینی این کشور را قطع کرد.

اختلافات میان دوحه و ائتلاف چهارگانه عمدتا به سبب روابط قطر با ایران، حمایت‌های دوحه از جریان‌ها اخوانی منطقه و سیاست‌های شبکه الجزیره بود.
با این وجود تحریم و محاصره قطر نتایج دلخواه این کشورها را فراهم نکرد و دوحه توانست با تکیه بر منابع عظیم مالی خود و روابط با ترکیه و ایران خیلی سریع وضعیت را مدیریت کند.

بحران شورای همکاری خلیج فارس مانع از تشکیل جبهه متحد منطقه‌ای علیه ایران شد. یکی از دلایل نارضایتی ایالات متحده از این بحران، تغییر مسیر هواپیمایی کشوری قطر از عربستان به ایران بود؛ امری که بنابر ارزیابی‌ها سالانه 100 میلیون دلار درآمد برای ایران داشت؛ دولت ترامپ در راستای سیاست فشار حداکثری بر ایران و در آخرین هفته‌های دوره خود تلاش دارد با تشویق عربستان به بازگشایی آسمان خود به روی هواپیمایی قطر، تهران را از این درآمد محروم کند.

بلومبرگ به این نکته اشاره کرده است که توافق احتمالی میان قطر و عربستان، یکی از نشانه‌های تشدید اختلافات میان ریاض و ابوظبی است؛ این اختلافات عمدتا به دلیل سیاست‌های امارات در یمن، شاخ آفریقا و لیبی است.

با توجه به گزارش بلومبرگ، به نظر می‌رسد تحقق توافق اولیه میان عربستان و قطر در روزهای آتی چندان دور از انتظار نیست؛ با این وجود تا حل‌وفصل بحران شورای همکاری خلیج فارس راه زیادی باقی است. قطر همچنان به سیاست‌هایی که نگرانی همسایگانش را در پی داشته است، ادامه می‌دهد و نشانه‌ای دال بر تغییر رویکرد عربستان و امارات به سیاست‌های قطر وجود ندارد.

از سوی دیگر، موضوعی که چشم‌انداز تغییر وضعیت کنونی را تیره و تار می‌کند، نامشخص بودن تصمیم امارات در مورد محاصره قطر است؛ اگرچه برخی از منابع غیررسمی به چراغ سبز ابوظبی برای شروع فرایند مذاکرات، خبر داده‌اند، اما این پرسش باقی است که در صورت نظر مثبت امارات، چرا ابوظبی به مذاکرات نپیوسته است؟
به نظر می‌رسد، هم در دولت ترامپ و هم در ریاض، پیشران توافق مورد بحث، بیش از هر چیز محروم کردن ایران از درآمد ناشی از پروازهای هواپیمایی قطر و تشدید فشارهای اقتصادی بر تهران باشد.

به طور خلاصه می‌توان گفت، اختلافات میان قطر و همسایگان بزرگ‌تر خود در شورای همکاری خلیج فارس آنچنان عمیق است که مدیریت و حل‌وفصل آن‌ها بسیار پیچیده و زمان‌بر خواهد بود؛ تنها دست‌آورد توافق اولیه –در صورت تحقق- باز شدن باب مذاکره میان ریاض و دوحه و روی میز گذاشتن همان موضوعاتی است که اساس بحران از آن آغاز شده است.

در این رابطه «شفیق غبره»، استاد علوم سیاسی دانشگاه کویت به بلومبرگ گفته است «اگرچه عربستان سعودی و قطر ممکن است به خصومت‌های آشکار دیپلماتیک پایان دهند، اما نگرانی‌ها و تغییراتی که طی بحران در سیاست‌های خارجی کشورها ایجاد شده است، یک شبه از بین نخواهد رفت».