اختلافات غرب و شرق در حوزه اقتصادی بالا می گیرد/ سه گلوگاه مهم اقتصاد جهانی در منازعه غرب و شرق کدامند؟

اینطور به نظر می رسد که جدای از بخش سیاستِ جهانی که اکنون شکاف های جدی میان شرق و غرب جهان را پس از اوج گیری جنگ اوکراین تجربه می کند، اقتصادِ جهانی نیز از این مساله دور نمانده و تاثیرات قابل توجهی را از این مساله گرفته است. مساله ای که در ادامه راه و همزمان با تشدید تنش ها میان قدرت های شرقی و غربی جهان، می‌تواند ابعاد تازه و وخیم تری را نیز به خود بگیرد.

بازتاب– در سال های اخیر، گزارش ها و مقالات فراوانی در مورد اوج گیریِ قدرت های نوظهور در جهان (به طور خاص چین و روسیه) و تشدیدی رقابت های آن ها با جهان غرب (به طور خاص آمریکا)، نوشته و ارائه شده است. با این همه، وقوع جنگ اوکراین، تا حد زیادی به تئوری های مطرح در این حوزه جان تازه ای بخشید و البته که مرزبندی های بین المللی در قالب این معادله را نیز روشن تر کرد.

در این چهارچوب شاهد آن بودیم که پس از حمله روسیه به اوکراین، شماری از کشورها به کارزار تحریم های غرب علیه روسیه و کمک به اوکراین پیوستند با این حال، بخش قابل توجهی از کشورهای جهان مخصوصا از بلوک کشورهای در حال توسعه، به کارزار مذکور نپیوسته و از روابط راهبردی خود با قدرت های شرقی حراست کردند.

از این منظر، جدای از تشدیدِ تنش های سیاسی در عرصه معادلات کلان بین المللی و البته اوج گیری رقابت ها میان قدرت های بزرگ جهانی، شاهدِ سرایت جدی این مساله به حوزه اقتصاد و به طور خاص سه گلوگاه مهم اقتصاد جهانی نیز بوده ایم. مساله ای که تا به امروز تاثیرات قابل توجهی را از خود برجا گذاشته و به طور خاص کشورهای مختلف جهان را تحت تاثیر قرار داده است. در ادامه به این سه حوزه و گلوگاه مهمِ اقتصاد جهانی اشاره می شود.

حوزه انرژی

یکی از مهمترین جلوه های اقتصادیِ عیان شدن شکاف های قدرت های شرقی با غرب، در حوزه انرژی جهان بوده است. در این چهارچوب، اندکی پس از حمله روسیه به اوکراین، شاهد تحمیلِ سیل قابل توجهی از تحریم‌های غربی علیه بخش نفت و گاز روسیه بودیم. مساله ای که جدای از وارد آوردن آسیب های جدی اقتصادی به روسیه، به طور خاص کشورهای غربی و مخصوصا کشورهای اروپایی را نیز تحت تاثیر قرار داده و زیان های قابل توجهی را به آن ها هم وارد کرده است.

در این فضا، هزینه های انرژی در غرب همزمان با نزدیک شدنِ فصول سرد سال به نحو قابل ملاحظه ای (بعضا 10 برابر در برخی کشورهای اروپایی) افزایش پیدا کرده اند و به طور خاص بخش های صنعتی این دسته از کشورها نظیر بخش فولاد نیز با تداوم تحریم های انرژی غرب علیه روسیه و افزایش هزینه های مرتبط در این حوزه، از احتمال ورشکستگی خود در صورتِ عدم ارائه حمایت های موثر دولتی به آن ها خبر داده اند.

در این راستا، کشورهای غربی به شدت به دنبال منابع جایگزین انرژی هستند و سعی داشته و دارند که این کمبود را از طریق برخی منابع انرژی جهان به ویژه کشورهای عربِ حاشیه خلیج فارس تامین کنند. در نقطه مقابل، قدرت های شرقی نظیر چین و روسیه نیز به واسطه رایزنی با کشورهای متحد خود که در حوزه انرژی از موقعیت برجسته ای برخوردارند سعی داشته اند تا جای ممکن مدیریت منابع انرژی جهانی را به دست گیرند و از آن یک ابزار در دستان خود علیه غرب بسازند. روندی که عملا به معادله ای پیچیده در عرصه بین المللی شکل داده و البته خسارات زیادی را نیز به مردم در کشورهای اقصی نقاط جهان وارد می کند.

حوزه غلات

یکی دیگر از مهمترین گلوگاه ها و جلوه های اقتصادی عینی اوج گیری تنش های غرب و شرق جهان در پیِ جنگ اوکراین، حوزه غلات است. در این راستا، روسیه و اوکراین دو کشور مطرحِ تولید کننده غلات و سایر محصولات کشاورزی در جهان نظیر گندم و روغن و کودهای کشاورزی هستند. پس از آغاز جنگ اوکراین، روسیه عملا از صادارات غلات اوکراین چه در قالب آسیب رساندن به مزارع کشاورزی این کشور و چه محدود سازی صادرات آن از طریق بنادر این کشور و آبراه های بین المللی، جلوگیری کرده و غلات خود را نیز صرفا به آن دسته از کشورهایی که در جبهه متحدان آن قرار دارند صادر می کند.

این مساله موجب شده تا قیمت غلات و مواد غذایی در جهان به رکوردهای بی سابقه ای برسد و نهادهای بین‌المللی نظیر سازمان خوار و بار کشاورزی ملل متحد موسوم به “فائو”، نسبت به این روند، ابراز نگرانی های جدی کنند. اگرچه در مدت اخیر در چهارچوب برخی توافقات، روسیه اجازه صادرات برخی محموله های غلات اوکراین به خارج از این کشور را داده است با این حال، باید پذیرفت که این گلوگاه مهم اقتصادی که تاثیرات قابل توجهی در حوزه اقتصاد جهانی نیز داشته، به یکی از دغدغه های مهم در قالب جنگ اوکراین و در چهارچوب منازعات غرب و شرق جهان تبدیل شده است و نگرانی های جدی را نیز برای آینده ایجاد کرده است.

حوزه فناوری

یکی دیگر از گلوگاه های اقتصادی که عصر پسا آغازِ جنگ اوکراین و به اوج رسیدن تنش های غرب و شرق جهان، شدیدا تحت تاثیر قرار گرفته، حوزه فناوری است. در این راستا، به طور خاص چینی ها که در حوزه ریزتراشه ها و برخی فناوریهای ارتباطی و صدور سنگ ها و آلیاژهای معدنی به غرب، کنشگری قابل توجهی دارند، تا حدی محدودیت هایی را در این حوزه برقرار کرده اند و حتی تهدید کرده اند که با توجه به تشدید سطح کنشگری های واشینگتن در تایوان و تحریک تلاش های استقلال طلبانه در این کشور، در صورت لزوم، مانع از صادرات ریزتراشه‌ها از سوی این کشور به بازارهای بین المللی نیز خواهند شد.

مساله ای که با توجه به موقعیت برترِ تایوان در این حوزه می تواند تبعات قابل توجهی را برای جهان به همراه داشته باشد. روسیه نیز در پیِ وضع تحریم های گسترده علیه این کشور، تا حد زیادی ایجاد نوعی ائتلاف و اتحاد با شرق و به طور خاص چین را جهت تامین نیازهای فناوری خود در دستورکار قرار داده است و از این طریق سعی دارد آسیب های وابستگی به فناوری غربی را در این حوزه تا جای ممکن کاهش دهد. در این میان بسیاری از شرکت های حوزه فناوری غربی که به طور خاص در روسیه فعال بوده اند نیز با شروع جنگ اوکراین، از این کشور خارج شده اند و به طور کلی اقتصاد فناروی جهانی نیز آسیب های جدی را متحمل شده است (اگرچه مردم عادی نیز در تامین برخی نیازهای خود در این حوزه آسیب دیده اند).

در این فضا، اینطور به نظر می رسد که جدایِ از بخش سیاست جهانی که اکنون شکاف های جدی میان شرق و غرب جهان را پس از اوج گیری جنگ اوکراین تجربه می کند، اقتصاد جهانی نیز از این مساله دور نمانده و تاثیرات قابل توجهی را از این موضوع گرفته است.