تماس روحانی و ماکرون؛ چه کاری از فرانسه برمی‌آید؟
روسای جمهور ایران و فرانسه، بار دیگر ظرف چند هفته با یکدیگر تلفنی گفتگو کردند. رئیس‌جمهور فرانسه در این گفتگو از لزوم تامین منافع اقتصادی ایران سخن گفته است، اما برخی ناظران معتقدند که اروپا ممکن است نتواند خواسته‌های نفتی و بانکی ایران را برآورده کند.
روز سه‌شنبه، رئیس‌جمهور حسن روحانی، حداقل برای سومین بار در چند هفته اخیر، با همتای فرانسوی خود، ایمانوئل ماکرون، تلفنی گفتگو کرد. در این تماس، روحانی بار دیگر بر ضرورت تسریع همکاری‌های بانکی و نفتی ایران با سایر کشورها تاکید کرد و به ماکرون پیشنهاد داد که مسئولان ایران و فرانسه به منظور حل مشکلات منطقه‌ای و بین المللی رایزنی کنند.
محورهای تماس مجدد روحانی و ماکرون
این تماس، در شرایطی صورت گرفته است که سه کشور اروپایی امضاکننده توافق هسته‌ای، نتوانسته‌اند مطالبات اقتصادی ایران از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) را تامین کنند. افزون بر این، بریتانیا به تازگی به ائتلاف دریایی آمریکا در خلیج فارس پیوسته و آلمان نیز در رابطه با نجات برجام از طریق تامین منافع اقتصادی ایران، سکوت اختیار کرده است. در این میان، فقط فرانسه است که همچنان تماس‌ها با ایران را حفظ کرده و تلاش می‌کند میان ایران و غرب تنش زدایی کند.
اما به رغم این تلاش‌ها، در روز‌های اخیر تحولاتی اتفاق افتاده است که بار دیگر چشم‌انداز کاهش تنش را تیره و تار کرده است. اخیرا، کاخ سفید در اقدامی بسیار کم‌سابقه، محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، را تحریم کرد. به موازات تحریم ظریف، آمریکایی‌ها تحرکات خود را برای تاسیس ائتلاف دریایی در خاورمیانه افزایش دادند و توانستند بریتانیا را به سمت خود جذب کنند. احتمالا منظور روحانی از «اقدامات تحریک‌کننده» در تماس با ماکرون، همین تحرکات است. رئیس‌جمهور ایران به همتای فرانسوی خود گفت: «متاسفانه همزمان با تلاش‌های ایران و فرانسه برای کاهش تنش‌ها و ایجاد شرایط مساعد برای همزیستی پایدار در منطقه، شاهد اقدامات تحریک‌کننده از سوی آمریکایی‌ها هستیم.»
تماس روحانی و ماکرون سه محور عمده داشت: ۱- توضیح دلایل ایران برای کاهش تعهدات هسته‌ای ۲- تاکید بر اهمیت امنیت و آزادی کشتیرانی در تنگه هرمز ۳- تاکید بر ضرورت تسریع تامین منافع بانکی و نفتی ایران.
روحانی در گفتگو با ماکرون بر لزوم «تسریع در روند مناسبات و همکاری‌های بانکی و نفتی ایران با دیگر کشورها» تاکید کرده و این همکاری‌ها را «اصلی‌ترین حقوق اقتصادی ایران در برجام» دانسته است. یک روز قبل از این تماس، ظریف در نشست خبری با حضور خبرنگاران داخلی و خارجی اعلام کرد ایران دو خواسته اصلی از اروپا دارد: تسهیل فروش نفت ایران در سطوح قبل از خروج آمریکا از برجام و کمک به بازگشت درآمد‌های نفتی به ایران.
روحانی و ماکرون در هفته‌های اخیر حداقل سه بار با یکدیگر تماس تلفنی داشته‌اند. یکی از این تماس‌ها، بیش از ۱۰۰ دقیقه طول کشید.
فرانسه و دو خواسته اصلی ایران
اما پرسش اصلی این است که آیا فرانسه می‌تواند بوسیله تسهیل فروش نفت ایران، از تعلیق تعهدات هسته‌ای بیشتر از سوی ایران جلوگیری کند و برجام را نجات دهد؟
ماکرون به روحانی گفته است که «رسیدن به نتیجه‌ای مورد قبول طرفین و تامین‌کننده منافع ایران در برجام برای پاریس حائز اهمیت است.» واضح است که نتیجه مورد قبول ایران، تسهیل فروش نفت است. امری که هنوز فرانسوی‌ها موضع مشخصی درباره آن نگرفته‌اند.
برخی کارشناسان معتقدند که فرانسوی‌ها و حتی اتحادیه اروپا، نمی‌توانند دو خواسته اصلی ایران – یعنی فروش نفت و بازگشت درآمد‌های نفتی به کشور – را برآورده کنند. در همین رابطه، دکتر علی بیگدلی، استاد دانشگاه و کارشناس مسائل اروپا، به فرارو گفت: «اتحادیه اروپا این توانایی را ندارد که دو انتظار ایران را برآورده کند. انتظارات سنگینی است همانطور که آقای ظریف هم اشاره کرد ایران انتظار دارد اروپا به دو انتظار پاسخ بدهد؛ یکی فروش نفت و یکی بازگشت درآمد‌های نفتی و برداشتن موانع بانکی. اگر چه آقای ماکرون قول‌هایی داده، ولی تصور نمی‌کنم توانایی داشته باشد که در برابر سیاست‌های آمریکا مقاومت کند.»
طبق برخی گزارش‌های رسانه‌ای، فرانسوی‌ها یک راهکار دو مرحله‌ای را تعقیب می‌کند که به موجب آن ایران در مرحله اول، از توقف اجرای برخی تعهدات هسته‌ای خودداری و وضعیت فعلی را «فریز» می‌کند و در مرحله دوم، فرانسوی‌ها شرایط از سرگیری مذاکرات میان «همه طرف‌ها» را فراهم می‌کنند. اگر چه از راهکار فرانسوی جزئیات زیادی منتشر نشده است، اما بر اساس آنچه تا حالا منتشر شده، می‌توان استنباط کرد که فرانسوی‌ها دنبال کاهش تنش‌ها از طریق تسهیل گفتگو‌های ایران و آمریکا هستند. در بحث فروش نفت نیز فرانسوی‌ها تلاش می‌کنند کاخ سفید را به صدور مجوز فروش نفت ایران متقاعد کند. این بدین معناست که موفقیت تلاش‌های دیپلماتیک فرانسه به میزان همراهی و انعطاف‌پذیری دولت دونالد ترامپ بستگی دارد. دولتی که به تازگی، فشار‌ها بر ایران را افزایش داده و نشانه‌ای از انعطاف در سیاست‌هایش مقابل ایران دیده نمی‌شود.
از این رو، باید دید در شرایطی که کانال‌های گفتگو‌های مستقیم میان تهران و واشنگتن مسدود است، آیا فرانسوی‌ها می‌توانند به تنهایی در کاری موفق شوند که دیگران در آن ناموفق بودند. پیش از فرانسه، کشور‌هایی مثل ژاپن، عمان، عراق و حتی آلمان تلاش‌هایی برای نزدیک‌سازی دیدگاه‌های ایران و آمریکا انجام دادند، اما به دلیل بی‌اعتمادی شدید میان تهران و واشنگتن، نتوانستند در میانجیگری خود موفق شوند. به عنوان نمونه، قبل از فرانسه، مقامات آلمانی چندین بار به ایران آمدند و پیشنهاد‌هایی برای تنش‌زدایی مطرح کردند. اما در نهایت، هایکو ماس، وزیر خارجه آلمان، در آخرین سفر خود به تهران، صریحا اذعان کرد که اروپا نمی‌تواند در زمینه تامین منافع اقتصادی ایران «معجزه کند». از آن زمان، آلمان به تدریج خود را کنار کشید و دیگر تلاش آن چنانی برای نجات برجام انجام نداد. اکنون، با پیوستن بریتانیا به ائتلاف دریایی آمریکا در خلیج فارس، فرانسوی‌ها در تلاش‌شان برای نجات برجام تنهاتر از قبل هستند. آلمان سکوت اختیار کرده و بریتانیا به آمریکا نزدیک شده است. همین امر، احتمال موفقیت فرانسه را کمتر می‌کند.
به گزارش فرارو، از دیدگاه برخی ناظران، فرانسه و به طور کلی اروپا، در مسئله برجام، مواضع «انفعالی» دارند. بدین معنی که خودشان نمی‌توانند برای حل مشکل کاری کنند و بیشتر دنبال این هستند که طرفین را به حل مشکلات ترغیب کنند. در همین رابطه، محسن جلیلوند، استاد دانشگاه و تحلیلگر مسائل بین الملل، اخیرا به فرارو گفت: «کار دست آمریکاست. اروپایی‌ها بیشتر موضع انفعالی دارند و بعید می‌دانم کاری انجام دهند. بیشتر طرفین را ترغیب می‌کنند تا جلوی برخی مشکلات را بگیرند. ولی فکر نمی‌کنم توفیقی حاصل کنند. آمریکا استراتژی خود را بسته است بنابراین این ورجه وورجه‌هایی که اروپایی‌ها می‌کنند، آنطور که در ذهن ماست، موثر نیست.»
از این گذشته، مشکل اصلی راهکار فرانسه این است که پاریس بدون دادن یک امتیاز فوری به تهران، در حال حاضر از ایران می‌خواهد کاهش تعهدات هسته‌ای را ادامه ندهد و وضعیت فعلی را به اصطلاح «فریز» کند. این در حالی است که یکی از دلایل اصلی ایران برای کاهش تعهدات هسته‌ای، وادار کردن غرب به تسهیل فروش نفت و تبادلات بانکی ایران است.
با این حال، در دیپلماسی، ناامیدی جایی ندارد. نفس استمرار گفتگوها و تماس‌های ایران و فرانسه، نشان می‌دهد که دو طرف موفقیت این گفتگوها را امکان‌پذیر می‌بینند. خصوصا که در ماه‌های آینده رویداد‌های سیاسی مهمی -مانند نشست آینده مجمع عمومی سازمان ملل در سپتامبر – در سطح جهان اتفاق خواهد افتاد که می‌توانند فرصتی برای پیشبرد گفتگوها میان ایران و غرب فراهم کنند. از همین رو، این احتمال بعید نیست که فرانسوی‌ها در حال هماهنگ‌سازی و زمینه‌سازی برای نوعی گفتگوها در آینده نه چندان دور باشند.
