وقتی تحریم های ایران یک معامله دو سر برد را به عراق هدیه می دهد/ ریشه اختلافات تجاری ایران و عراق در زمینه صادرات گاز چیست؟

هر از چندگاهی خبر کاهش صادرات انرژی ایران به عراق آن هم به دلیل عدم پرداخت مطالبات ایران رسانه ای می شود. در آخرین مورد نیز که هفته جاری اعلام شد، عراق از کاهش 90 درصدی صادرات گاز ایران به این کشور خبر داد؛ اتفاقی که شرکت ملی گاز ایران، دلیل آن را مسدود شدن مطالبات ایران در عراق عنوان کرد. اگرچه به نظر می رسد این اختلاف مالی موقتاً برطرف شده ولی ریشه چنین اختلافاتی در روابط تجاری دو کشور ناشی از چیست؟

بازتاب؛ آرش صفار– روز دوشنبه 8 دی ماه، شرکت ملی گاز ایران با تأیید کاهش صادرات گاز ایران به عراق، دلیل این امر را عدم پرداخت و مسدود شدن مطالبات این شرکت در عراق توصیف کرد.

به گفته سخنگوی وزارت برق عراق، ایران صادرات گاز خود به عراق را از 50 میلیون مترمکعب به کمتر از 5 میلیون متر مکعب کاهش داده است؛ این اقدام شرکت ملی گاز ایران سبب کاهش تولید 6 هزار مگاوات (معادل یک‌سوم کل تولید برق عراق) شده است.

بنا بر اعلام شرکت گاز ایران، عراق مجموعا 6 میلیارد دلار به ایران بدهکار بوده که 5 میلیارد دلار آن بابت صادرات گاز و یک میلیارد دلار هم بابت «جرائم قراردادی» بوده است. از مجموع 5 میلیارد دلار مطالبات مستقیم فروش گاز، 2 میلیارد دلار علیرغم سررسید موعد پرداخت، از سوی وزارت برق عراق معطل مانده و 3 میلیارد دلار هم در بانک «تجارت» عراق مسدود و غیرقابل استفاده شده است.

طبق اطلاعیه شرکت ملی گاز ایران، درآمدهای حاصل از فروش گاز به عراق صرف تأمین دارو غذا می‌شود و به همین سبب بعد از اخطارهای مکرر به طرف عراق و بی‌پاسخ ماندن مسئله، این شرکت، مطابق قرارداد اقدام به کاهش صادرات گاز به عراق کرده است.

عراق برای تأمین برق مورد نیاز خود، علاوه بر خرید مستقیم برق از ایران، برای تأمین سوخت نیروگاه‌های خود واردکننده گاز ایران است. علیرغم اعمال تحریم‌های شدید به بخش انرژی ایران از سوی ایالات متحده، وابستگی شدید عراق به واردات انرژی از ایران، سبب شده تا واشنگتن معافیت‌هایی در بازه‌های 90 و 120روزه برای عراق در نظر بگیرد.

مسدود شدن و عدم پرداخت مطالبات ایران در حالی است که آخرین بار، آمریکا در 20 نوامبر (40 روز پیش) معافیت‌های عراق برای پیروی از تحریم‌های ایران را تمدید کرده است.

رایزنی‌های میان مقام‌های دو کشور برای حل این مشکل در ماه‌های اخیر ادامه داشته است؛ از جمله عبدالناصر همتی، رئیس بانک مرکزی ایران، دو ماه پیش برای گفتگو با مسئولین عراق به بغداد سفر کرد. در آخرین اقدام، 9 دی ماه، رضا اردکانیان، وزیر نیرو در این باره به عراق سفر کرد.

او با بیان اینکه در گفتگو با همتای عراقی خود، دو طرف به توافقاتی برای برداشت وجوه ایران از عراق دست یافته‌اند اعلام کرد که بخشی از مطالبات ایران از عراق برای پرداخت پول خرید واکسن کرونا از اروپا مورد استفاده قرار خواهد گرفت؛ او ابراز امیدواری کرد که با تمهیدات جدید، از منابع مالی فعلی در عراق برای خرید کالاهای اساسی استفاده شود.

در پی مذاکرات با وزرات برق عراق، اردکانیان در دیدار با نخست‌وزیر عراق به آمادگی ایران برای از سرگیری صادرات گاز ایران به عراق تأکید کرد. به گفته وزیر نیرو ایران، کمیسیون عالی همکاری عراق و ایران، بعد از 6 سال، مجددا فعال خواهد شد؛ در این راستا قرار است هیئتی عالی‌رتبه از عراق به ایران سفر کنند و مذاکراتی با بخش دولتی و خصوصی ایران داشته باشند.

قابل ذکر است، در روزهای قبل عراق بخشی از بدهی خود به ایران را با صدور ۷۰۰ هزار تن جو با قیمت ۱۲۵ دلار در هر تن پرداخت کرده است. بنا بر اعلام «ایسنا»، یک مقام وزارت بازرگانی عراق روز سه‌شنبه اعلام کرد صادرات جو به ایران علاوه بر کالاهای دیگر، برای بازپرداخت بخشی از بدهی گازی انجام می‌گیرد.

با توجه به آنچه گفته شد، به نظر می‌رسد مقام‌های ایرانی امید چندانی به پرداخت مطالبات ایران از عراق به شکل ارزی ندارند و در این راستا می‌کوشند مطالبات ایران را در قالب تهاتر کالا با عراق تسویه کنند؛ راهکاری که عراق به شدت به آن تمایل دارد.

در همین رابطه روز چهاشنبه احمد موسی، سخنگوی وزارت برق عراق، اعلام کرد که با توجه به توافق انجام‌شده با ایران برای پرداخت بدهی 6 میلیارد دلاری به این کشور، ایران هم توافق کرده از امروز صادرات برق به عراق را به سطح قبلی بازگرداند؛ توافقی که البته از جزئیات دقیق آن اطلاعاتی منتشر نشد ولی به نظر می رسد همان مسئله تهاتری باشد که پیشتر به آن اشاره شد.

موضوعی که روز گذشته سید حمید حسینی، عضو هیات رییسه اتاق بازرگانی مشترک ایران و عراق نیز آن را تأیید کرد و به «ایرنا»، گفت: پرداخت بدهی عراق به ایران، به صورت تهاتر انجام شده است و به زودی وارد کشور می‌شود.

واقعیت این است که کاهش درآمدهای نفتی عراق که به واسطه کاهش قیمت جهانی و محدودیت‌های سهمیه‌ای که در اوپک رخ داده، عراق را به شدت به لحاظ منابع ارزی محدود کرده است؛ از سوی دیگر، تحریم‌های ایالات متحده و مشکلات انتقال پول به ایران، موضوعی است که مقام‌های عراقی به آن متوسل می‌شوند و می‌کوشند با بهره‌گیری از این موانع، توپ را به زمین ایران بیندازند.

در نهایت احتمالا تا زمانی که مشکلات ناشی از تحریم‌های ایران از یک‌سو و محدودیت‌های ارزی عراق از سوی دیگر، پا بر جا است، نمی‌توان امید چندانی به قرار گرفتن مناسبات تجاری دو کشور در مسیرهای متداول بین‌المللی داشت.

این یعنی اگرچه عراق از وابستگی خود به واردات انرژی از ایران آگاه است و مشخصاً به گاز ایران نیاز مبرمی دارد، اما از آنسو بر محدودیت‌های ایران در بخش تبادلات ارزی و تحریم های بین المللی نیز واقف است و در این آشفته بازار موجود تلاش می کند رویه هایی را در مبادلات تجاری به ایران تحمیل کند که مطلوب خودش باشد. شرایطی که تفسیر دقیق آن بهره برداری طرف عراقی از تحریم های ایران در عرصه بین المللی به سود خود و به ضرر ایران است.