نگرانی ترکیه در مورد کردها افزایش یافته است /ایران و ترکیه روابط استراتژیک مقطعی را دنبال خواهند کرد

افشار سلیمانی سفیر پیشین ایران در جمهوری آذربایجان و کارشناس مسائل سیاست خارجی در گفت و گو با نامه گفت: مجموعه ای از نگرانی ها و اشتراکات منطقه ای باعث نزدیک شدن دو کشور ترکیه و ایران به هم شده است.
تحولات و رفت و آمدهای اخیر ایران و ترکیه باعث شده است که ناظران اعتقاد داشته باشند روابط دو کشور وارد مرحله جدیدی شده است و مجموعه اشتراکات و نگرانی ها از مسائل منطقه ای دو کشور را به همدیگر نزدیک کرده است. سوریه، عراق و روند تحولاتی که کردها در این دو کشور می توانند در آینده رقم بزنند، باعث شده است سردار باقری رئیس ستاد نیروهای مشترک به ترکیه سفر کند. این برای اولین بار است که سفری در این سطح انجام می گیرد و باید منتظر تحولات جدیدی در منطقه بود.

ماهیت همکاری های آینده دو کشور چه چیزی است و چه نگرانی هایی باعث نزدیکی دو کشور شده است؟ در این باره با افشار سلیمانی سفیر پیشین ایران در جمهوری آذربایجان و کارشناس مسائل سیاست خارجی گفت و گو کرده ایم که از نظر می گذرانید.

*****

با توجه به رفت و آمدهای دیپلماتیک بین ایران و ترکیه و اظهارات اردوغان در مورد همکاری های جدید بین دو کشور، ارزیابی شما از روند جدید این همکاری ها چیست؟ چه چیزی باعث شده است دو کشور در این برهه محور جدیدی از همکاری ها را تعریف کنند؟

تحولاتی که اخیراً در روابط ترکیه و ایران رخ داده است به رغم اختلاف نظرهایی که در مورد سوریه و عراق بین دو کشور بوده است، حاکی از این است که نیازهای متقابل کشورها بویژه در حوزه امنیتی باعث میشود که مواضع به همدیگر نزدیک شود و زمینه همکاری های بیشتری بین دو کشور برقرار شود. هر چند در مورد سوریه نیز بعد از آزادی حلب، به رغم اختلافاتی که وجود داشت، تحولات به سویی رفت که نزدیکی روسیه و ترکیه و ایران را به دنبال داشت و مذاکرات آستانه پس از آن شکل گرفت. البته بین ایران و روسیه همکاری هایی وجود داشت، ولی این تحولات ترکیه را به این دوکشور نزدیک کرد که سه کشور محور تضمین کننده مذاکرات آستانه قرار گرفتند و منجر به تفاهم ها و آتش بس در آنجا شد که هنوز هم ادامه دارد.

تحولات سوریه و در کل منطقه به سمتی می رود که به لحاظ امنیتی کشورها مجبور می شوند به همدیگر نزدیک شوند و همکاری های فراتر از گذشته را دنبال کنند. در موضوع سوریه هم این اتفاق افتاد، به رغم اینکه بازیگران متعددی در این صحنه وجود دارند و اختلافاتی هم وجود داشته است اما این تحولات را تا به اینجا شاهد بوده ایم.

دررابطه با بحث عراق هم تحولات شکل گرفته اهمیت فراوانی دارد. در عراق نیز در بحبوحه عملیات های آزاد سازی و مخصوصا در میدان موصل اختلافاتی بین ترکیه و ایران و همچنین با دولت عراق وجود داشت، در مورد مبارزه با داعش و نحوه عملیات و حضور حشد الشعبی و مخالفت هایی که ترکیه داشت، عراق رویکردهای خاص خود را داشت و به همین خاطر همکاری هایی بین ایران و ترکیه در مورد عراق در بحث مبارزه با ترروریسم مشاهده نکردیم و هر کشور مسائل خود را پیش می برد. حتی تنشهایی هم درمورد مناطق شمالی وجود داشت و در آن مناطق به انطباق منافع نرسیدند.

چه چیزهایی باعث گردیده است این فاصله در منافع رفع شود و نزدیکی منافع را شاهد باشیم؟

حالا بحث رفراندوم کردستان عراق پیش آمده است و با توجه به این موضوع دو کشور ایران و ترکیه احساس کردند می توانند در کنار هم قرار بگیرند، اصولا سیاست خارجی کشورها از یک فرمولی تبعیت میکند، کشورهایی که به منافع و امنیت ملی خود می اندیشند، به رغم داشتن اختلافات روی اشتراکات خود سرمایه گذاری می کنند و مواضع و منافع مشترک که می تواند امنیتی یا اقتصادی باشد، آنها را به هم نزدیک می کند و به آنها توجه می کنند. دو کشور می توانند در این شرایط اختلافات را کنار بگذارند و روی منافع و دیدگاهها و ایده های مشترک با همدیگر همکاری کنند. به نظر می رسد که ترکیه و ایران هم در این باره به رغم اختلافاتی که در عراق و سوریه دارند از این دریچه به جریان نگاه میکنند و تلاش می کنند ارتباطاتی با هم داشته باشند. کشور ترکیه نگران شمال سوریه است و در آنجا بحث گروههای پ. ی. د و پ پ ک است که نگرانهایی برای ترکیه بوجود آورده است. ترکیه در این منطقه با آمریکا هم اختلافاتی دارد. آمریکا از این گروهها در قالب نیروهای دموکراتیک سوریه حمایت و تجهیز می کند. از این رو این مسئله باعث شده است ترکیه در این موضوع حداقل با آمریکا اختلافاتی داشته باشد و علیرغم اینکه ترکیه همکار استراتژیک امریکا و عضو و پایگاه ناتو است اما در این قضیه نتوانسته با امریکا کنار بیاید و امریکا در این موضوع نگرانی های ترکیه را درک نکرده وکماکان به نیروهای دموکراتیک سوریه کمک می کند. لذا این باعث شده است ترکیه به این موضوع به حالتی نگاه کند که حالا که امریکا در این قضیه با آن همکاری نمی کند و در برابر تهدیدی که از کردهای سوریه احساس می کند با آن همراه نیست بهتر است که با ایران در این زمینه همکاری کند. از آن سو این روند می تواند حساسیت امریکا را برانگیزد. به هر حال نوعی بازی با این موضوع هم وجود دارد.

در مورد کردستان عراق و موضوع رفراندوم هم علیرغم روابط اقلیم با ترکیه، نگرانی این کشور افزایش یافته است؟

در مورد عراق و کردستان نگرانی های ترکیه بیشتر از ایران است. عمق مشکلاتی که در کردستان از گذشته وجود داشته برای ایران کمتر از مشکلاتی است که ترکیه با کردها داشته است. از این رو باب همکاری ها در این موضوع باز شده است.

البته باید گفت اینکه اردوغان به راحتی هنوز چند روز از سفر سردار باقری نگذشته است اعلام آشکار می کند که با ایران تصمیم گرفتیم علیه پ.ک.ک و پژاک مبارزه کنیم کمی جای تامل دارد. چون این موضوع از سوی ایران اعلام نشده و اردوغان بصورت واضح تری در این مورد اظهار نظر کرد. اصولا دراین مسائل به علت مسائل امنیتی به شکل آشکار به آن پرداخته نمی شود و اشاره اردوغان به این وضوح کمی قابل تامل است که شاید از نگرانی ترک ها خبر می دهد. چون اگر تفاهمی هم شده باشد نیاز به ادامه مذاکرات و برنامه ریزی در جزئیات و کلیات و برنامه ریزی در مورد نحوه پیشبرد آن دارد.

از این رو ایران به نظر می رسد که نباید اجازه دهد این مسائل به شکل یکطرفه از سوی ترکیه اعلام شود. یا اگر قرار است اعلام شود باید در کنفرانس مطبوعاتی یا به شکل همزمان از سوی پایتخت های دو کشور اعلام می شود.

به هر حال تحولاتی که به وقوع پیوسته در قضیه رفراندوم کردها در موضوع عراق هم به تفاهماتی رسیده اند و هر دو کشور مخالف آن هستند، امریکا هم البته با آن مخالف است. حداقل در این مقطع امریکا با آن مخالف است ولی ایران و ترکیه به شکل اساسی با آن مخالف هستند و به نظر می رسد که تحولاتی در آینده به وقوع خواهد پیوست. این رفراندوم هر چند اگر انجام شود در گام اول به معنای استقلال اقلیم نیست ولی گامی اساسی است که حساسیتهای از سوی ایران و ترکیه هم وجود دارد و همچنین کشورهای اروپایی نیز مخالفتهایی کرده اند. البته اقلیم کردستان مشکلات درونی بین احزاب داخلی و مسائلی دیگر را نیز دارند.

به نظرتان این روند تا چه زمانی می تواند ادامه داشته باشد؟ دامنه همکاریها از چه عمقی برخوردار است؟

به نظر می رسد که در حال حاضر این چند معادله باعث شده است ایران و ترکیه بهم دیگر نزدیک شوند. البته این به معنای همکاری و همراهی عمیق دو کشور در تمام مسائل نیست. به هر حال سرعت تحولات بسیار بالا است و از سیالیت زیادی برخورد است و هر اتفاقی می تواند رویکردها و دیدگاهها را عوض کند.

ترکیه اگر با امریکا در قضیه سوریه در مورد پ. ی. د و پ. ک. ک به تفاهم برسد و امریکایی ها حمایت خود را از آن بردارد نگاه ترکیه تغییر پیدا خواهد کرد. ترکیه نشان داده است که هر آن می تواند موضع خود را تغییر دهد، راست یا جلو یا چپ و راست برود. در مورد سوریه هم این موضوع وجود داشته است یا در مورد روسیه و ایران و غرب هم نشان داده است. در مورد اسرائیل هم وجود داشته است. یعنی مواضع متفاوت را در زمانهای مختلف به صورت های متفاوتی از سوی ترکیه شاهد بودیم. حتی به مرحله قطع رابطه هم کشانده شده است که مثال آن با اسرائیل یا روسیه است که در یک روند اتفاقات دیگری شکل گرفته است.

به هر حال این موضوع باعث می شود دستگاه دیپلماسی کشور این را در نظر داشته باشند. رفتارهای سیاست خارجی باید رصد و ملحوظ گردد که این چرخش موضع یکباره در مورد ایران هم می تواند اتفاق بیفتد.

این روند می تواند روابطی استراتژیکی را در این مقطع بین دو کشور شکل دهد؟

نزدیکی ایران و ترکیه در رابطه با این موضوعات و سفرهای انجام شده را به شکل روابط تاکتیکی می توان دید تا روابطی استراتژیک. یعنی ضرورتهایی باعث شده است که ایران با ترکیه بویژه در حوزه امنیتی و نظامی برای اولین بار در این حد به هم نزدیک شوند که نشان می دهد این نگاه، رویکردی استراتژیک نیست. نگاه استراتژیک در سه سطح تعریف می شود: به عنوان همکار استراتژیک، شریک استراتژیک و متحد استراتژیک.

ایران و ترکیه در این سه سطح می توانند به صورت مقطعی و موردی می توانند همکاری استراتژیک داشته باشند که این شرایط باعث می شود آنرا به شکل رویکرد تاکتیکی ببینیم. یعنی ضرورتها باعث شده اینها در کنار هم باشند و به رغم وجود اختلافاتشان با هم تفاهماتی داشته باشند و همکاری کنند.

معمولا ایران و ترکیه در مورد گروههای تروریست کردی مواضع یکسانی نداشته اند. به نظرتان عملیات و همکاری هایی که از آن سخن گفته می شود روی کدام دسته ها از این گروهها خواهد بود که ایران هم می خواهد روی آنها با همکاری ترکیه عملیات داشته باشند؟

به هر حال این روند جدیدی است. اگر قرار باشد در داخل ترکیه، ارتش ترکیه عملیاتی علیه پ ک ک انجام دهد خودش انجام می دهد. لزومی به حضور ایران نیست. همانگونه که اگر قرار باشد در داخل ایران موضوعی وجود داشته باشد خود ایران می تواند مشکل خود را حل کند و لزوم عملیات ترکیه در داخل ایران وجود ندارد. آنچه که می تواند مورد توجه قرار گیرد همکاری در مرزهای مشترک دو کشور است. اقداماتی که به هر حال باعث می شود کردها به هم نزدیک باشند و همکاری های تروریستی شکل دهند، که همکاری بین ایران و ترکیه می تواند ارتباط گیری آنها را ضعیف کند یا مشترکا در مواضعی که دارند و در محورهایی مشخص عملیات مشترک انجام گیرد.

ولی در رابطه با اینکه اگر بحران کردستان عراق تشدید شود و از حالت سیاسی بیرون بیاید که البته به نظر می رسد به دلایل مختلف این اتفاق نیفتد، اگر بیفتد و اقداماتی بر علیه منافع ایران و ترکیه صورت گیرد و این دو کشور تهدیدی علیه خود مشاهد کنند این احتمال وجود دارد که دو کشور صریحا عملیات مشترکی را انجام دهند. در داخل خود ایران و ترکیه عملیاتهای انفرادی خواهد بود. از این رو این ارتباطات را بیشتر روی هماهنگی ها می توان تفسیر کرد.

منبع:نامه نیوز