افزایش عمر مصرف کتب درسی/ آغاز ماندگارسازی کتب از مهر ۹۸
کتاب‌های درسی مهمترین منبع آموزشی و جلوه عینی برنامه درسی ملی هستند که به اندیشه دانش آموزان جهت می‌دهند. فارغ از جنبه نوستالژیک کتاب‌های درسی که در اذهان ماندگار می‌شوند، بعضا انتقادات جدی بر تالیف کتب درسی و کارکرد نامناسب آنها بدلیل طول عمر چندماهه مصرف وارد می‌شود که بسیاری کارشناسان معتقدند لازم است رویه‌های موجود با نگاهی نو تغییر کنند. حیدر تورانی که حکم سرپرستی‌اش برای سازمان پژوهش ۲۷ اسفند ۹۶ ابلاغ شد ایده‌های راه گشایی برای اثربخشی و راهبری برنامه درسی دارد که قصد دارد از مهر امسال اجرایی‌شان کند.
حیدر تورانی، سرپرست سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی کشور در گفت وگو با ایسنا، با طرح این مقدمه که طی ۱۰ سال گذشته کارهای خوبی انجام شده و تلاش می‌کنیم آنها را ادامه دهیم و نقاط ضعف را برطرف کنیم اظهار کرد: هر مدیر جدیدی که سر کار می‌آید باید به دنبال بهبود باشد، نه آنکه مدام تغییر ایجاد کند. باید ببینیم کارهای برجسته گذشتگان چه بوده و آن را ادامه دهیم و هرکجا ضعف بوده را جبران کنیم.
وی افزود: خوشبختانه اکنون آموزش و پرورش، مصداق «فیل در تاریکی نیست»، بلکه فیل در روشنایی است. سند تحول بنیادین این روشنایی را بوجود آورده است و طبق فرمایش مقام معظم رهبری، «سند تحول در آموزش و پرروش یک سند عالمانه، جامع، منسجم، پیشرو و قابل افتخار است.» ما چنین سندی داریم که مشخص کرده است می‌خواهیم به کدام سمت حرکت کنیم.
سرپرست سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی کشور با بیان اینکه علاوه بر مبانی نظری، چشم‌اندازها، اهداف و راهبردها در سند تحول بنیادین به تفصیل مورد اشاره قرارگرفته است گفت: اکنون در آموزش و پرورش به مدیرانی نیاز داریم که بتوانند منابع انسانی و مالی موجود را برانگیزانند و در جهت تحقق سند تحول، بالفعل عمل کنند. بنده ۲۰ سال در سازمان حضور داشتم و در جریان برنامه‌های توسعه‌ای قرار داشتم؛ ما هم سند و چشم‌انداز داریم و هم مجهز به برنامه‌های توسعه‌ای سازمان هستیم و اکنون باید سیستم را در جهت تحقق اهداف برانگیزانیم.
تورانی ادامه داد: سازمان پژوهش دارای چند بعد است و باید با مدل رهبری اثربخش حرکت کند که معنای آن داشتن یک تصویر کلان و بسیج همه نیروها و همسو کردن آنها در جهت تحقق اهداف است.
جزئیات رهبری اثربخش و شش استراتژی مدیریت جدید
وی با اشاره به مدل رهبری اثربخش در سازمان پژوهش که طی حضور شش ماهه اش در سازمان پژوهش، اقدام به مطالعه و تدوین آن کرده است اظهار کرد: این مدل دارای شش بعد شامل رهبری برنامه درسی و آموزشی، مدیریت پژوهش، مدیریت راهبردی و تضمین کیفیت، توسعه معلمان، توسعه منابع و مدیریت ارتباطات است. این رهبری اثربخش با شش راهبرد و استراتژی شامل سبک سازی و چابکی برنامه درسی، مرزگستری، پایداری کتاب‌های درسی، ماندگاری کتاب‌های درسی، انطباق بسته‌های آموزشی با سند تحول و برنامه درسی ملی محقق می‌شود که در نهایت همه این اقدامات منجر به افزایش کیفیت مدارس و افزایش کیفیت آموزش و یادگیری دانش آموزان خواهد شد.
سرپرست سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی کشور افزود: در مدت شش ماهی که کار را شروع کردم یکی از برنامه‌های جدی ام، مطالعه دقیق وضعیت فعلی سازمان است و معتقدم باید تحلیل دقیقی از وضع موجود داشته باشم تا بتوانم بدرستی قدم بردارم. فرآیندهای آموزشی و پرورشی طولانی‌اند و اگر به اولین قدمی که بر می‌داری آگاه و مطمئن نباشی بعد از ۵ تا ۱۰ سال به نقطه پایان می‌رسی. در حوزه صنعت اگر کالایی بد و ناقص تولید شود، می‌توان آن را ارجاع زد و از نو ساخت، اما در آموزش و پرورش نمی‌شود چنین کرد. بنابراین باید درست و آگاهانه حرکت کنیم.
تورانی با بیان اینکه علاوه بر انجام مطالعات، در چند ماه گذشته روی برنامه پایان تالیف کتب نونگاشت پایه دوازدهم متمرکز شدیم عنوان کرد: در راستای استقرار نظام آموزشی جدید ۳-۳-۶ کتب درسی دوپایه در هرسال باید تغییر می‌کردند و از نو نوشته می‌شدند. بنده که به سازمان آمدم تالیف کتب پایه دوازدهم باقی مانده بود. ۳۶ عنوان کتاب دوره نظری و ۱۴۴ عنوان کتاب دوره فنی و حرفه‌ای را داشتیم که باید از نو تالیف می‌شدند. مولفان ما از اواخر فروردین وارد امر تالیف شدند و نمی‌شد کار جدیدی به آنها سپرد و بیش از این استرس وارد کرد؛ زیرا ممکن بود کتاب‌ها به اول مهر نرسند. بنابراین بستری را فراهم کردیم که مولفان آرام کارشان را انجام دهند و در کنار آن برای ایجاد یک گفتمان سازی تلاش کردم.
ماندگارسازی کتب درسی شروع می‌شود
وی با اعلام اینکه از مهر ۹۸ دیگر کتاب جدیدالتالیف نداریم و ماندگارسازی کتاب‌های درسی آغاز می‌شود گفت: البته این گفته بدان معنا نیست که تغییرات جزئی در کتب اعمال نمی‌شود و اصلاحات رفع نمی‌شوند. ما از مخاطبان کتب جدید بازخورد می‌گیریم و اگر اشکالی وجود داشته باشد اصلاح می‌کنیم. اما فعلا قصد نداریم زودتر از پنج سال کتب درسی را از نو تالیف کنیم. کتب هر پنج سال یک‌بار مورد بازبینی قرار می‌گیرند.
سرپرست سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی کشور با بیان اینکه معتقدیم آموزش و پرورش یک تیم کوهنوردی است که همه به سمت قله حرکت می‌کنند، ما دوندگان مسابقات دو نیستیم و در آموزش و پرورش مسابقه دو نگذاشته‌اند که شتاب زده حرکت کنیم گفت: اگر بهترین کتاب را هم بدون توجه به سایر عوامل چون معلم، والدین، امکانات و تجهیزات موجود و آگاهی مدیران مدارس بنویسیم و تدریس کنیم به اهداف خود نمی‌رسیم. اگر یک کتاب قوی به دست یک معلم ضعیف برسد نمی‌تواند مفاهیم آن را بخوبی به دانش آموز منتقل کند.
تورانی ادامه داد: متاسفانه کتاب‌ها همه جدیدالتالیف شدند، اما معلمان آموزش کافی ندیدند و اهداف محقق نشد. از این حیث است که می‌گویم وقتی کتاب‌ها را خوب بنویسیم ولی معلم آموزش کافی نبیند آن اتفاق آموزشی که باید، رخ نمی‌دهد.
استارت برنامه‌های جدید از مهر امسال
مدیران مدارس باید به رهبران برنامه درسی تبدیل شوند
وی با بیان اینکه از مهر امسال و با اتمام پروسه نوسازی و تغییر کتب درسی، برنامه‌های جدیدی را شروع می‌کنیم از جمله آنکه اهداف دوره تحصیلی و راهنمای ۱۱ حوزه یادگیری را در شورای عالی آموزش و پرورش مصوب می‌کنیم، نیروی انسانی دفاتر را نوسازی و توانمند کرده و جوان‌ها را بکار می‌گیریم و آموزش معلمان و مدیران مدارس را تقویت می‌کنیم. مدیران مدارس باید به رهبران برنامه درسی تبدیل شوند.
سرپرست سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی کشور افزود: قصد داریم این اقدامات را در دوره ماندگارسازی انجام دهیم. از مهر امسال تا مهر ۱۴۰۰ فرصت خوبی است که این اقدامات را انجام دهیم و با ارتقای مطالعات برای انطباق بسته‌های آموزشی با سند تحول و برنامه درسی ملی آماده شویم.
وی در پاسخ به اینکه آیا کتب درسی در این مدت بر مبنای سند تحول بنیادین تالیف نشده‌اند؟ گفت: در مدت اجرای ساختار ۳-۳-۶ کتب درسی را با سند تحول بنیادین همسو کرده‌ایم، ولی منطبق نیست. زیرا فرصت کافی وجود نداشت و عوض کردن دو پایه در شش ماه کار بسیار سختی است. برای دوره بعدی باید با مطالعات عمیق و دست پر به سمت انطباق برنامه درسی با سند حرکت کنیم.
افزایش عمر مصرف کتاب‌های درسی
تورانی با تاکید بر اینکه اگر هر سال کتب درسی را عوض کنیم دیگر نمی‌توانیم آن را پایدار کنیم اظهار کرد: منظور از پایدارسازی، افزایش عمر مصرف کتب است.
سرپرست سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی کشور در ادامه یک کتاب درسی تولید سوییس را با یک کتاب تولید ایران مقایسه کرد و گفت: این کتاب درسی سوییسی ته دوخت است و ته چسب نیست و جنس مرغوبی دارد که به سختی آسیب می‌بیند. آنها می‌گویند باید هشت تا ۹ سال از این کتاب استفاده شود. بنابراین کتاب‌های درسی‌شان بین دانش‌آموزان دست به دست می‌شود و آن را آخر سال به اصطلاح در سطل آشغال نمی‌اندازند. البته کتب درسی ما هم کیفیت بدی ندارند و آنقدر ارزش دارند که سال بعد آنها را دور نیاندازیم و حداقل دو سال از آن استفاده کنیم.
وی افزود: البته هدف ما پایدار سازی آنی همه کتاب‌ها در یک زمان نیست، بلکه اگر بتوانیم دو تا پنج کتاب را در هر سال پایدار کنیم موفق شده‌ایم و توانسته ایم صرفه‌جویی هم بکنیم. بچه‌ها هم یاد می‌گیرند که کتاب امانت است و باید از آن خوب نگه‌داری کنند تا دوستشان سال دیگر از آن استفاده کند.
تورانی با بیان اینکه این امر به فرهنگ سازی نیاز دارد و استلزاماتی می‌خواهد گفت: اگر بخواهیم کارهای بزرگ انجام بدهیم باید حتما هزینه آن را بپردازیم. از سوی دیگر مجلس، دولت و سایر نهادهای مربوط باید با ما همراه شوند. اگر کتابی با دوام و با کیفیت چاپ کنیم صرفه بیشتری دارد تا آنکه بخواهیم هر سال یک کتاب چاپ کنیم و برای کارگر، مواد اولیه و توزیع هزینه مضاعف بپردازیم.
سرپرست سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی افزود: ایران ۱۴ میلیون و هند ۲۶۰ میلیون دانش آموز دارد در حالی که تیراژ هر دو ۱۴۰ میلیون جلد کتاب است. این آمار نشان می دهد آنها برای هر دانش آموز ۱۰، ۲۰ کتاب در هر سال چاپ نمی‌کنند. اگر بخواهیم این روش را ادامه دهیم تا کی می‌توانیم پیش برویم؟ تا کی باید این حجم از کاغذ را وارد و جنگل ها را از بین ببریم؟.
مصرف ۵۵ هزار تن کاغذ برای تولید ۱۴۰ میلیون جلد کتاب درسی در هرسال/تولید داخل:۵۰۰۰ تن
وی با بیان اینکه هرساله ۵۵ هزار تن کاغذ برای کتب درسی نیاز داریم که حداکثر ۱۰ هزار تن آن در ایران تهیه می‌شود، در حالی که برای ۵۰۰۰ تن آن مواد اولیه از خارج می‌شود و در اصل می‌توان گفت که ۵تا ۶۰۰۰ تن کاغذ تولید صرف در داخل کشور و مابقی همه وارداتی است و گردش مالی بالایی دارد. تا کی قرار است این روند ادامه یابد؟ باید یک جا جلوی ضرر را بگیریم.
تورانی با تاکید بر اینکه البته تا کتب ماندگار نشوند پایدار هم نمی‌شوند اظهار کرد: زمانی کتاب پایدار می‌شود که تغییر نکند. از سوی دیگر چون دانش روزبروز در حال توسعه است نمی‌طلبد عمر کتب را خیلی بالا ببریم و باید تغییراتی اعمال شود که برای آن هم نیازی نیست همه کتاب‌ها عوض شوند، ممکن است دو صفحه مطلب جدید داشته باشیم که می‌شود آن را در کتاب گنجاند و لازم نیست همه کتاب تغییر کند.
سرپرست سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی کشور افزود: اگر کتاب هر سال تغییر نکند برای انطباق آن با سند تحول هم فرصت پیدا می کنیم.
وی ادامه داد: سیاست دیگری که دنبال می‌کنیم چند رسانه‌ای کردن محتوا و چند تالیفی است. نمی‌خواهیم برای کل کشور یک کتاب داشته باشیم. آیا ۱۲۰۰ عنوان کتاب همه باید تک تالیفی باشند؟ باید برای یک درس چند کتاب تالیف شود. در این صورت می‌توانیم بخش‌های خارج از آموزش و پرورش را وارد عرصه کنیم. مقام معظم رهبری چند روز گذشته به دولتمردان تاکید کردند که «شما باید میدان را برای کار دیگران باز کنید و به بخش خصوصی اعتماد و از تصدی گری دست بردارید و مدیریت کنید.». آیا نمی‌توان تولید برخی کتب درسی را به موسسات معتبر سپرد؟ این همه دانشگاه، نهاد، انجمن، حوزه علمیه و … فعال داریم، آیا به عنوان مثال تالیف کتاب آمادگی دفاعی را نمی‌توان به سپاه سپرد و از آنها خواست تا برابر معیارها و راهنماهای موجود تالیف کنند؟ ما نباید تصدی گری کنیم.
وی با اشاره به حرکت به سمت تالیف چند رسانه‌ای کتب درسی با توجه به پیشرفت‌های تکنولوژیک و امکان تعمیق یادگیری محتوای آموزشی گفت: البته باید مرزگستری کنیم. اگر بخواهیم دور خودمان دیوار بکشیم به اهدافمان نمی‌رسیم. در سازمان باز است، اما باید گشوده‌تر شود. روی ما کارشناسان باید گشاده‌تر شود تا دیگران برای همکاری جذب شوند. باید مقاومت های درون سیستمی کاهش یابد تا اشخاصی که دلسوز تعلیم و تربیت و توسعه کشورند در چارچوب نظام ارزش‌های اسلامی در آموزش و پرورش خدمت کنند. چرا ما فکر می‌کنیم فقط خودمان بلد هستیم و دیگران نمی‌توانند؟ نباید سپر بگیریم و گارد داشته باشیم.
تورانی ادامه داد: وقتی به موسسه‌ای مجوز می‌دهیم اما برایش برنامه‌ای نداریم به سمتو سوی دیگری می‌رود. درست مانند این است که زمین را شخم بزنی و در آن بذر نکاری. در این صورت علف هرز در آن می‌روید. وقتی به موسسات آموزشی و فرهنگی مجوز بدهی اما فکر و اندیشه و خوراک برایش فراهم نکنی و از ظرفیت‌هایشان استفاده نکنی، کار خودش را می کند و ما قافیه را باختیم. باید اینها را ساماندهی کنیم.
سرپرست سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی کشور به چابک سازی و سبک سازی برنامه درسی نیز اشاره کرد و گفت: باید تنوع مطالب را برای تعمیق یادگیری بالا ببریم تا در نهایت کیفیت افزایش یابد. ادغام چند کتاب با یکدیگر در دوره ابتدایی هم قبلا مطرح بود اما اینکه آیا می‌شود عناوین را کم کرد؟ نیازمند مطالعات دقیق است. باید مشخص شود آیا لازم است حجم اطلاعات بچه‌ها را اینقدر بالا ببریم و همان مطالب را با عمق کمتر فرا بگیرند، یا آنکه کیفیت مهمتر است؟ ما مرتب به دنبال حجیم کردن محتوا هستیم، در حالی که نباید اینقدر بار اضافی روش دوش بچه‌ها بگذاریم. برای تحقق همه این اهداف آرام و پیوسته اما محکم حرکت می‌کنیم.
وی در پایان گفت: به خانواده‌ها و دانش آموزان عزیز اطمینان می‌دهم دغدغه‌ای به نام کتاب درسی نخواهند داشت. توزیع کتاب‌های درسی به اتمام رسیده است وکتاب ها از امروز ، اول مهر روی میزها خواهد بود و امیدواریم دانش آموزان با همت و تلاش بیشتر تحصیل کنند، با نشاط آموزش ببینند و به موفقیت‌های عالی دست یابند.
