جهش بورس چقدر قابل تکرار است؟
روز گذشته شاخص کل بازار سهام رشدی ۴۷۷۸ واحدی را تجربه کرد که بیشترین افزایش در چهار ماه اخیر محسوب می‌شود. رشد نرخ ارز در بازار آزاد و رونق قیمت کالاهای پایه در بازارهای جهانی و بورس کالا سوخت اصلی سهام در مسیر صعودی بودند. گزارش‌های عملکرد ماهانه شرکت‌ها نیز حاکی از آن است که فعالیت بنگاه‌ها در ماه بهمن فاصله چندانی از مدار انتظارات ندارد. در این شرایط مسیر آینده بورس در وهله نخست به تغییرات قابل‌ملاحظه نرخ ارز و در نوبت بعدی به تحرکات بازارهای جهانی گره خورده است.
شاخص کل بورس تهران طی جلسه معاملاتی روز گذشته رشد ۳ درصدی را تجربه کرد و با جهش پنج کانالی واحدی از نیمه کانال ۱۵۹ هزار واحدی تا سطوح بالای ۱۶۴ هزار واحدی اوج گرفت. این میزان از صعود شاخص، چه از لحاظ تغییرات واحدی و چه از لحاظ درصد، بیشترین میزان رشد نماگر کل بازار از بیست‌وهشتم مهرماه است.
پاسخ به این سوال که عوامل اصلی صعود بورس کدامند می‌تواند تا حدود زیادی مسیرهای پیش روی قیمت سهام را مشخص کند. شاخص کل بورس تهران در ماه میانی زمستان افتی ۸۱۸۷ واحدی را تجربه کرد و طی تنها دو جلسه معاملاتی اسفند ماه با رشد ۶۸۸۶ واحدی ۸۴ درصد از این میزان نزول را پوشش داده است. در شرایطی که ویژگی اصلی و روند سنتی معاملات در آخرین ماه سال تشدید فشار عرضه سهام برای تامین نقدینگی قیمت‌ها را متاثر می‌کند و حجم و ارزش معاملات محدود می‌شود و تغییرات نه‌چندان ملموس نماگر‌های اصلی بازار مورد انتظار است، بار دیگر تغییر شرایط محیطی بازار سهام در شعاع اثرگذاری خود قرار گرفته و روندهای سنتی را به حاشیه رانده‌اند.
گرای نقدینگی به بازار
در معاملات روز گذشته، علاوه بر تغییرات شاخص کل بازار، مشخصه دیگری که جلب توجه می‌کند ارزش معاملات و میزان تغییر مالکیت‌هاست. ارزش معاملات خرد بورسی طی دادوستدهای دیروز به بیش از ۶۹۰ میلیارد تومان رسید که بیشترین میزان از دوازدهم دی ماه به بعد است. همچنین خالص تغییر مالکیت‌های سهام طی جلسه گذشته ۱۲۶ میلیارد تومان به سمت سبد سهامداران حقیقی سنگینی کرد. برآیند این شاخصه‌ها، حاکی از آن است که جذابیت‌های بورس به‌عنوان مقصدی برای سرمایه‌گذاری بار دیگر نشانه‌های بیشتری را در معرض نمایش گذاشته است.از جمله مهم‌ترین موانعی که طی هفته‌های اخیر در مسیر صعود سهام قرار داشت ضعف محسوس نقدینگی بود؛ ضعفی که رشد شاخص در معاملات آغازین و ادامه آن را در مسیر نزولی در پی داشت.
همچنین این مساله سبب می‌شد تا نقدینگی در گروه‌های کوچک‌تر بازار و بیشتر با انگیزه‌های کسب بازدهی کوتاه‌مدت جریان یابد. از این منظر معاملات روز گذشته جلوه کاملا متفاوتی داشت. به نحوی که عرضه‌های مورد انتظار حقوقی‌ها نیز سبب تغییر جریان معاملاتی نشد و سهم‌ها برخلاف عرضه بسیاری از صف‌های خرید بار دیگر به سقف قیمت رسیدند. در ادامه به این موضوع پرداخته خواهد شد که تقویت تقاضا و قوت گرفتن جریان نقدینگی تا چه میزان می‌تواند ضامن صعود سهام باشد.
سبب‌سازان صعود سهام
صعود جهش‌وار سهام، پس از تجربه چند هفته دادوستدهای رخوت‌ناک سبب جلب توجهات به بازار سهام شده است. رشد ملموس سهام طی ۴ جلسه معاملاتی اخیر را به ۴ عامل مهم می‌توان نسبت داد. عواملی که برخی از آنها پیش‌تر نیز مورد انتظار بود و برخی دیگر روی خوش خود را اخیرا به بازار سهام نشان دادند.به نظر می‌رسد تغییرات نرخ ارز و ایجاد شکاف محسوس قیمت بین نرخ‌های نیمایی و آزاد از دو جنبه بر بازار سهام موثر است. جنبه نخست که چندان با محافظه‌کاری اهالی بورس تطابق ندارد، اما به هر حال سابقه معاملاتی بر لزوم توجه به آن تاکید دارد، روایت‌های کلی و ساده موثر بر رشد سهام هستند. در نگاهی عام و کلی، رشد نرخ ارز به‌عنوان یکی از فاکتورهای تعیین‌کننده مسیر بعدی سهام شناخته می‌شود. به این معنا که با صعود دلار انتظار می‌رود درآمد شرکت‌های کالایی و صادرات‌محور با رشد ملموس همراه شود.
نکته مغفول در این برداشت، قوانین و مصوبه‌های حاکم بر بازار سهام است. واقعیت این است که آخرین دستورالعمل‌ها همچنان شرکت‌های بزرگ صادرکننده را به تسعیر درآمدهای ارزی با نرخ نیمایی ملزم می‌کند. از طرفی، تغییرات نرخ ارز در سامانه نیما را چندان نمی‌توان متناسب با تغییر نرخ غیررسمی ارز دانست. در سوی مقابل، تغییر واقعی‌تری که شکاف این دو نرخ بر سودآوری شرکت‌های بورسی دارد در معاملات کالایی خود را نمایان می‌سازد. معاملات روزهای اخیر محصولات صنعتی و به‌خصوص فلزات در بورس کالا بار دیگر از فضای رکودی خارج شده و با قدرت‌نمایی تقاضا مواجه بوده است. با توجه به نرخ‌های قطعی فروش در بورس کالا تاثیر آن بر درآمد محل نگرانی نیست، اما با توجه به تغییرات نرخ ارز و سیاست‌گذاری‌های بعدی می‌تواند ادامه‌دار یا مقطعی باشد.
عامل قطعی‌تری که روند روزهای اخیر سهام را در مسیر صعود قرار داده است به رونق مجدد بازارهای جهانی باز می‌گردد. همان‌گونه که مورد انتظار بود با نزدیک شدن به ماه مارس و موعد تصمیم‌گیری دو قدرت بزرگ اقتصادی دنیا برای حرکت بعدی، تلاش‌ها برای حصول توافق و آتش‌بس جنگ تجاری بالا گرفته و این موضوع رونق محسوسی را به بازار کالاهای پایه بازگردانده است.صعود قیمت نفت، فلزات رنگی و محصولات فولادی طی هفته‌های اخیر چشمگیر بوده و این موضوع علاوه بر اطمینان بیشتر از شرایط کلان اقتصادی کشور، چشم‌انداز رشد سودآوری صنایع مرتبط را در پی دارد. همچنان بحث رکود اقتصادی دنیا در سال ۲۰۱۹ مورد توجه کشورها است و تمرکز قدرت‌های بزرگ اقتصادی برای رفع موانع را بیشتر ساخته و عزم کشورها برای حصول توافق‌های تجاری را تقویت کرده است.
عامل دیگری که آرامش بیشتری را چه در بازار ارز و چه در بازار سهام در پی داشت به تمدید مهلت ایران برای تصمیم‌گیری درباره لوایح مرتبط با گروه ویژه اقدام مالی باز می‌گردد. این موضوع سبب شد تا نرخ دلار در بازار آزاد و در معاملات پایانی هفته اخیر افت نزدیک به ۵۰۰ تومان را تجربه کند و از سوی دیگر با تخفیف ریسک تجارت و مالیه بین‌الملل، چشم‌انداز فعالیت بنگاه‌های اقتصادی کشور را روشن‌تر سازد. برخی دیگر از نشانه‌های مرتبط با سیاست خارجی کشور نیز از تلاش برای تنش‌زدایی نسبی حکایت دارد. در آخرین وهله نیز قرار گرفتن در برهه انتشار گزارش‌های عملکرد ماهانه شرکت‌ها فرصت مناسبی را برای پیشروی سهام در مسیر صعودی فراهم ساخته است. قدرت گرفتن جریان اطلاعات هم پازل سودآوری شرکت‌ها در سال جاری را کامل‌تر می‌کند و حرکت بر مدار مورد انتظار می‌تواند اطمینان از روند قیمتی سهام را در پی داشته باشد. نکته قابل توجه آن است که در رابطه با عمده شرکت‌های تولیدی، تغییر قابل توجه در عملیات آنها مورد انتظار نیست، بلکه تداوم حرکت بر مدار معمول می‌تواند قابل اتکا باشد.
مروری بر مسیر پیش رو
همان‌گونه که اشاره شد معاملات آخرین ماه سال به‌صورت سنتی با محدودیت حجم دادوستدها و سوگیری محافظه‌کارانه معامله‌گران همراه است. نیاز شرکت‌ها به نقدینگی و عرضه‌های نسبتا پرحجم سهام در روزهای پایانی سال از جمله عواملی است که روند صعودی سهام در این دوره را با تردید همراه می‌کند. با این حال بررسی معاملات اسفند ماه در سال‌های اخیر حاکی از آن است که در صورت برجستگی خاص شرایط و متغیرهای کلان، این رویه معمولا در تعیین جریان کلی بازار چندان اثرگذار نیست و نوسان‌های غیر محسوسی را در پی دارد.در سوی مقابل واکنش دادوستدهای بورسی به تغییرات بازار ارز در ماه‌های اخیر گواه آن است که نمی‌توان اثر روایت‌های ساده انگار بر سهام را نادیده گرفت. به این معنا که تطابق برداشت معامله‌گران تازه‌کار و حجم نقدینگی تازه‌وارد با نوسان بازار ارز، انتظار واکنش سریع و شدید به نوسانات این بازار را در پی دارد. از سوی دیگر ثبات نرخ ارز در محدوده‌های فعلی، با توجه به چشم‌انداز صعودی بازارهای جهانی، احتمالا رونق معاملات کالایی در بستر بورس کالا را در پی خواهد داشت و کاهش محسوس آن می‌تواند به عقب‌نشینی تقاضا برای این محصولات منجر شود.
در مقیاس کلان نیز جهت گیری‌های سیاسی کشور باید مورد توجه فعالان اقتصادی باشد. رویکردهای سیاسی از جنبه‌ای نرخ ارز را دستخوش تغییر می‌کند و از زاویه‌ای دیگر بر توان صادراتی شرکت‌های کالایی و صادرات‌محور اثرگذار است.نتایج گزارش‌های ماهانه‌ای که تاکنون روی کدال قرار گرفته، همچنان از حرکت بر مدار مورد انتظار برای اکثر بنگاه‌ها خبر می‌دهد. در این شرایط به نظر می‌رسد فرمان حرکت بورس در وهله اول در دستان ارز باشد؛ حرکت پرشتاب ارز در مسیرهای صعودی یا نزولی می‌تواند روند معاملات سهام را دستخوش تغییری متناسب کند. در صورتی که تغییرات نرخ ارز چندان پردامنه نباشد به نظر می‌رسد قیمت‌های جهانی به اولویت تعیین‌کننده مسیر سهام بدل شود. همچنان چشم‌انداز صعود در این بازارها وجود دارد و قیمت کالاهای پایه تا سطوح خوش‌بینانه پیش‌بینی شده، در صورت حصول توافق طرفین جنگ تجاری، فاصله دارد. با این حال نمی‌توان تنش‌زایی‌های طرف آمریکایی را در روند مذاکرات نادیده گرفت. این تنش‌ها می‌تواند موجب وقفه در روند صعودی بازارهای جهانی شود. در صورت ثبات این دو عامل و عدم تغییر در سیاست‌های کلان، به نظر می‌رسد باید در انتظار واکنش تک‌نمادها به گزارش‌های ماهانه بود. در این صورت شرکت‌هایی که عملکرد درخشانی را در بهمن به ثبت رسانده باشند احتمالا در پیشروی بر مدار صعود، از نمادهای هم‌گروه سبقت خواهند گرفت.
