نقش مشارکت‌های همگانی در حفظ محیط زیست
به مناسبت روز جهانی محیط زیست (۵ ژوئن)، در ایران ۱۵ تا ۲۱ خردادماه هر سال به عنوان هفته محیط زیست نامگذاری شده است و برنامه‌های متنوع زیست محیطی در سراسر کشور برگزار می‌شود.
به گزارش ایسنا، مردم در صورتی خود را ملزم به حفظ محیط زیست می‌دانند که ضرورت آن را دریابند و از سطحی از دانش و رفاه برخوردار باشند که بتوانند آن را حفظ کنند. از این‌رو جوامع مختلف باید آموزش‌های رسمی و غیررسمی را برای حفظ محیط زیست ارایه کنند.
در بسیاری از کشورها، مفاهیم زیست‌محیطی از پایه و به شکل جذاب در کتاب‌های درسی گنجانده شده‌اند. آموزش علاوه بر شیوه رسمی و از طریق نهادهای دولتی از قبیل آموزش و پرورش و آموزش عالی، می‌تواند به شکل غیررسمی هم انجام شود. امروزه دولت‌ها و نهادهای بین‌المللی مانند یونسکو تلاش‌های زیادی برای آگاهی‌رسانی و آموزش عمومی در خصوص محیط زیست انجام می‌دهند. به کارگیری افراد و چهره‌های مشهور و البته محبوب مانند ورزشکاران، بازیگران و سیاستمداران از روش‌های بسیار موثر در زمینه آموزش حفظ محیط زیست است.
مشارکت اجتماعی یعنی چه؟
ساختارهای متمرکز و دولتی، کارآمدی لازم را برای تامین همه نیازهای فعلی و آتی بشر ندارند. از این‌رو لزوم اتخاذ رویکردهای مشارکت‌گرایانه و به کارگیری همه مردم و تفویض قدرت دولت، حقیقتی انکارناپذیر است. مشارکت اجتماعی به معنای حضور داوطلبانه، آگاهانه و ارادی سازمان‌ها، گروه‌ها و افراد در ابعاد مختلف فرهنگی و اجتماعی جامعه است که سبب توسعه همه‌جانبه آن خواهد شد.
به دلیل پیچیدگی فزاینده زندگی امروزی، افزایش توقع و انتظارات مردم، ناتوانی مدیران در برآوردن نیازهای مردم، ناتوانی حاکمیت در تامین مالی و نظارت بر برنامه‌ها، لزوم مشارکت مردم در اداره جامعه ضرورت دارد. این مشارکت علاوه بر تسریع و کاهش هزینه‌ها، نقش مهمی در مشروعیت‌بخشی به برنامه‌ها دارد و موجب احساس تعلق و همبستگی اجتماعی می‌شود.
برای حفظ محیط زیست، علاوه بر دولت‌ها لازم است همه افراد برای تغییر و بهبود سبک زندگی خود تلاش کنند. این تلاش ممکن است تصمیم یک بانوی خانه‌دار برای کاهش اتلاف آب هنگام شست‌وشوی ظروف باشد یا تصمیم یک مدیر ورزشی برای نصب آبخوری‌های فشاری برای کاهش استفاده از لیوان‌های پلاستیکی و یا وضع مالیات بر نوشیدنی‌هایی که در شیشه‌های غیرقابل بازیافت عرضه می‌شوند توسط دولت.
نقش سمن‌ها در حفظ محیط زیست
سازمان مردم نهاد (NGO)، سازمانی غیردولتی، غیرسیاسی و غیرانتفاعی است که افراد در آن به طور داوطلبانه عضویت دارند. امروزه سازمان‌های داوطلب و مردم‌نهاد به دلیل ارتباط مستقیم و بدون واسطه با مردم، بسیار موثر و کارآمد عمل می‌کنند. سازمان‌های مردم‌نهاد، اعتبار خود را از نقش مسئولانه و سازنده خود در جامعه کسب می‌کنند. این سازمان‌های غیردولتی با ساختارهای انعطاف‌پذیر و گسترده و پراکنده در دوردست‌ترین نقاط کشورها قادر هستند فعالیت‌های بسیاری را انجام دهند که دولت‌ها و بخش خصوصی از انجام آن عاجزند.
در کشورهای توسعه یافته، سازمان‌های مردم نهاد در بسیاری از عرصه‌ها از قبیل محیط زیست، تعلیم و تربیت، رشد جمعیت، زنان، فرهنگ، اطلاع‌رسانی، سیاست، هنر و اقتصاد فعال هستند. در این کشورها، احزابی که در زمینه محیط زیست فعالیت می‌کنند بسیار قدرتمند و هدفمند هستند و خواسته‌های زیست محیطی مردم را از مدیران و مسئولان کشور مطالبه می‌کنند.
آموزش زیست محیطی
هر کس در برابر تاثیرات خویش بر طبیعت مسئول است و باید اطمینان حاصل کند که بهره‌برداری از منابع به شیوه‌ای پایدار صورت گرفته است. همچنین افرادی که مسئولیتی را در بخش‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و توسعه‌ای برعهده دارند، در قبال عملکرد زیست محیطی خود مسئول هستند. از این‌رو آموزش محیط زیست در همه سطوح ضروری است.
مشارکت اجتماعی مردم در حوزه محیط زیست هنگامی عینیت پیدا می‌کند که مردم بدانند چه مخاطراتی محیط زیست آنان را تهدید می‌کند، علت آن چیست و چگونه می‌توان با بهبود عملکرد یا تغییر رفتار به رفع آنها کمک کرد. هدف از آموزش محیط زیست، افزایش آگاهی، درک و حساسیت افراد نسبت به فرآیندهایی است که در محیط طبیعی رخ می‌دهد، به شکلی که آنها نسبت به محیط زیست احساس مسئولیت کنند. آموزش به مردم کمک می‌کند تا خود بخشی از راهکار و راه‌حل باشند. آموزش صحیح، حق انتخاب را برای مخاطب در نظر می‌گیرد. هدف بسیاری از آموزش‌های محیط زیست، تغییر و اصلاح عادات قدیمی است.
برخی گزینه‌های قابل استفاده برای افزایش آگاهی زیست محیطی در سطح جامعه شامل آموزش زیست محیطی برای رهبران، سیاستمداران و مدیران، استفاده از رسانه‌ها برای انتقال نگرانی‌های زیست محیطی به جامعه، آموزش همگانی درباره محیط زیست و کاهش آلایندگی، قرار دادن درس‌های آموزش محیط زیست به عنوان بخشی از آموزش رسمی مدارس، آموزش استفاده مجدد و بازیافت مواد قابل بازیافت، قانون‌گذاری، اطلاع‌رسانی و در نظر گرفتن جوایزی برای حفظ و بهبود محیط زیست و در نظر گرفتن روزهایی از ماه به عنوان روز پاک و جمع‌آوری زباله‌های جامد و یا روز بدون خودرو به منظور افزایش حساسیت مردم نسبت به محیط زیست است.
آموزش حساسیت نسبت به محیط زیست در کودکان
بر اساس کتاب ورزش و محیط زیست، هدف این نوع آموزش، آگاهی احساسی در کودکان دانش آموز است تا آنها را قادر سازد نسبت به محیط خود احساس داشته باشند. این روش فراتر از شیوه‌های پیش پا افتاده و ناکارآمد تدریس است بلکه کودکان از شیوه‌هایی چون ترسیم کردن، گفتن، نوشتن، پرسیدن، تصور کردن، از طبیعت الهام گرفتن، به طبیعت اضافه کردن، راه رفتن و دویدن برای درک عمیق احساس محیط زیست استفاده می‌کنند.
