جولان دلالان در بازار مرکبات
بار دیگر فصل سرما از راه رسید تا ترس از سرمازدگی محصولات، کشاورزان را مجبور به پیش‌فروش محصولات خود کرده و راه بزخری را برای دلالان باز کند. هرچند برخی از محصولات کشاورزی در ایران توسط دولت خرید تضمینی می‌شود، اما این نوع خرید بیشتر مربوط به کالا‌های استراتژیک است و محصولاتی مانند مرکبات همچنان از این نوع حمایت‌های دولتی بی‌نصیب هستند. کشاورزانی که یک سال برای به‌عمل‌آمدن محصولات خود زحمت کشیده‌اند، می‌ترسند طبیعت با آنها سر سازگاری نداشته باشد و سرما زحمت یک‌سالشان را به هدر بدهد. ترس از ضرر به‌دلیل سرمازدگی محصولات باعث می‌شود آنها دسترنج یک‌سال خود را ارزان به دلالان پیش‌فروش کنند. این در حالی است که حمایت‌هایی نظیر خرید تضمینی یا ایجاد صنایع تبدیلی در نزدیکی کشاورزان می‌تواند از زیان‌دیدن آنها جلوگیری کند.
ايران از اولين كشورها در جهان است كه كشاورزي و زراعت در آن آغاز شده است. انسان‌هاي نخستين، براي اولين‌بار در فلات ايران به كشت و آبياري و نيز پرورش دام مشغول شدند. برخي بر اين باورند كه آريايي‌ها براي پيداكردن چراگا‌ه‌هاي تازه مهاجرت مي‌كردند، در حالي كه مهاجرت آنها براي جست‌و‌جوي زمين بهتر و يافتن زمين‌هاي كشاورزي بود. با توجه به اكتشافاتي كه در اطراف كاشان صورت گرفته و با توجه به اشياي پيداشده در اطراف اين شهر، مي‌توان گفت كه ايراني‌ها در شش‌هزار سال گذشته كشاورزي را به‌شيوه پيشرفته انجام مي‌دادند. حفاري‌هاي مختلفي كه در مناطق گوناگون ايران انجام شده، نشان مي‌دهد كه حدود 3300سال پيش از ميلاد درخت در كاشان، ري و دامغان به‌طرز مشابهي نقاشي شده است. اين موضوع نشان مي‌دهد كه در زمينه باغباني نيز در نقاط مختلف ايران ارتباط‌هايي برقرار بوده است. لازم به‌ذكر است كه در آیين زرتشت نيز به كشاورزي اهميت زيادي داده مي‌شد.
علم كشاورزي در ايران
كشاورزي باعث تحول در زندگي انسان شد. در اين راستا انسان‌ها براي انجام فعاليت كشاورزي نياز داشتند كه در يك جا اسكان پیدا كنند و يكجانشين شوند تا مالك زمين باشند و كشت كنند. اين روند باعث شد صاحبان زمين موضوع مالكيت را ايجاد كنند و براي حفظ آن و چيزي كه كشت مي‌كنند، بجنگند. كشاورزي با گذشت زمان و آغاز دوره مدرن به علمي جديد تبديل شد و ايران نيز از اين علم بي‌بهره نماند. در اوايل قرن چهاردهم هجري قمري اولين مدرسه كشاورزي ايران با نام مدرسه فلاحت مظفري تاسيس شد. کشاورزی با واردشدن سيب‌زميني و باغات ايران با ورود انواع نهال‌هاي ميوه به ويژه گيلاس، سيب و… از خارج توسعه بيشتري پيدا كرد. با ايجاد مدارس متوسط و عالي و دانشكده‌هاي كشاورزي، موسسه اصلاح و تهيه بذر و نهال و… به وضع كنوني درآمد. با توجه به اينكه علم كشاورزي در دنيا پيشرفت كرد، ايران نيز اقداماتي در جهت توليد و ابزارآلات ماشين‌هاي كشاورزي انجام داد. به بارآوردن محصولات با كيفيت و كميت بالا از اهداف كشاورزي در ايران شد.
وجود دلالان در بازار كشاورزي
كشاورزان درحال حاضر با عرضه بالاي محصولات خود و نبود مشتري روبه‌رو هستند. در اين راستا بسياري از آنها به‌دليل ناآگاهي و نيز نابلدبودن در زمينه فروش محصولات خود، دسترنج يكساله خود را روانه بازار دلالان مي‌كنند. پيش‌فروش محصولات كشاورزي به‌ويژه ميوه و مركبات از ديرباز وجود داشته و هم‌اكنون نيز اين روند نابهنجار ادامه دارد. كشاورزان محصولات خود را با قيمتي بسيار پايين پيش‌فروش مي‌كنند تا مبادا محصولات آنها روي دستشان بماند و خراب شود. در اين بين دلالان با روش‌هاي گوناگون و حرفه‌اي كشاورزان را مجاب مي‌كنند تا محصولاتشان را پيش‌فروش كنند.
ايران در سال 95 شاهد افزايش زيادي در قيمت‌هاي محصولات كشاورزي بود. به‌گفته كارشناسان يكي از دلايل گراني محصولات كشاورزي در سال 95 رهاشدن بخش بازرگاني محصولات كشاورزي بود. از دلايل ديگر اين گراني، مي‌توان به نبود تعادل بين عرضه و تقاضا براي محصولات كشاورزي و كنترل‌نكردن قيمت‌ها اشاره كرد. از مهم‌ترين مشكلات كشاورزان و كشاورزي در ايران بي‌سروساماني بازرگاني عنوان شده كه در اين بين هميشه مصرف‌كنندگان و توليدكنندگان ضرر مي‌كنند و تنها دلالان و واسطه‌ها به سود‌هاي هنگفت خود در اين بخش مي‌رسند.
خريد تضميني و توافقي محصولات
خريد تضميني محصولات كشاورزي در كشور تاكنون براي برخي از محصولات شامل گندم، پياز، سيب صنعتي، سيب‌زميني، خرما و… صورت گرفته است. خريد تضميني، مادام كه عرضه از تقاضا پيشي بگيرد و افت قيمت در بازار ايجاد شود، تا حدودي مي‌تواند در تنظيم بازار موثر باشد. اين مساله از زيان مداوم توليدكنندگان تا حدودي جلوگيري مي‌كند و نيز دلالان و واسطه‌گري‌ها در بازار محصولات كشاورزي را ناكام مي‌گذارد. خريد توافقي نيز يكي از راه‌هايي است كه تعاوني‌ها به‌صورت خودجوش انجام مي‌دهند. در اين نوع خريد، تعاوني‌ها سعي مي‌كنند بازار را به‌نفع توليدكننده تغيير دهند. هدف از خريد توافقي جلوگيري از زيان توليدكننده است و در اين راستا تعاوني‌ها به‌صورت مستقيم محصول را از توليدكنندگان مي‌خرند.
اين شيوه از سوءاستفاده فرصت‌طلبان جلوگيري مي‌كند. در شيوه خريد توافقي قيمت محصول با توجه به شرايط بازار و نيز نوع محصول تعيين مي‌شود. قيمت‌ها در خريد توافقي بالاتر از قيمت خريد تضميني است. دولت سعي دارد خريد توافقي را جايگزين خريد تضميني كند، زيرا در اين نوع خريد نفع دولت نيز در نظر گرفته مي‌شود. لازم به ذكر است كه سازمان تعاون روستایی از همان زمان شکل‌گیری خود، از سال ۱۳۴۲ به امور اقتصادی مانند خرید توافقی می‌پرداخته است.
دغدغه بازاريابي كاهش يابد
يك عضو كميسيون كشاورزي در گفت‌و‌گو با «آرمان» مي‌گويد: دلالان در بازار كشاورزي از گذشته تا كنون حضور داشته‌اند. كشاورزان زيادي به‌دليل ضعف توانايي مالي مجبور مي‌شوند محصولات خود را پيش‌فروش كنند. عده‌اي كه از اين موضوع آگاه هستند، در نقش دلالان بازار محصولات كشاورزي ظاهر مي‌شوند و قبل از برداشت محصول بار را خريداري كرده و در زمان برداشت آن را بار زده و مي‌برند. شمس‌ا… شريعت‌نژاد مي‌افزايد: درحال‌حاضر نيز حضور دلالان به‌صورت پررنگ در بازار محصولات كشاورزي وجود دارد. بايد كشاورز توانمند شود تا بتواند محصولات خود را حفظ كند و براي نياز مالي دستش را به‌سوي دلالان دراز نكند. او ادامه مي‌دهد: در ايران بحث دلالان و واسطه‌گري تنها براي بازار كشاورزي صدق نمي‌كند و موضوعات مختلفي را در بر می‌گيرد. در واقع دلالي آفت بازار ايران شده است.
كشاورزان در فضايي كه درحال‌حاضر قرار دارند، بايد از نظر مالي تامين شوند تا به اجبار به پيش‌فروش محصولات خود دست نزنند. كشاورزان بايد بتواند هزينه‌هاي مربوط به برداشت محصول خود را داشته باشند كه متاسفانه توانايي پرداخت اين هزينه را ندارند. شريعت‌نژاد مي‌گويد: در زمينه خريد تضميني بايد به اين نكته اشاره كرد كه كشاورز در زمان قبل از برداشت، نياز مالي زيادي دارد و تضمين خريد، مشكلات كشاورز در مرحله قبل از برداشت را حل نخواهد كرد. كاري كه واسطه‌ها انجام مي‌دهند، به اين شكل است که قبل از اينكه كشاورز هزينه كند، پول را در اختيارش قرار مي‌دهند تا بتواند هزينه برداشت را تامين كند. او تصريح مي‌كند: تضمين خريد براي محصولات ميوه‌اي در ايران وجود ندارد و كمتر اتفاق مي‌افتد. دولت باید اقدام به چنين كاري كند، چرا كه محصولات استراتژيك محسوب نمي‌شوند. توليدكننده بايد دغدغه‌اش در زمينه بازاريابي كاهش يابد.
