غول‌های جهانی در صنعت خرده‌فروشی

بازار خرده‌فروشی این کشور به لحاظ سطح توسعه‌یافتگی در سال 2009 به مرحله اوج رسیده و بر اساس آخرین محاسبات موسسه کرنی در حال حاضر در جایگاه پانزدهم در میان کشورهای برتر خرده‌فروشی جهان قرار گرفته است. این در شرایطی است که شاخص توسعه خرده‌فروشی برای ایران، آخرین بار در سال 2011 محاسبه شد که ایران با امتیاز 39.3در رتبه 29 قرار گرفته است.

امتیاز پایین ایران از نظر ریسک کشوری در میان معیارهای این شاخص قابل تامل به نظر می‌رسد. با توجه به شرایط موجود و رفع تحریم‌ها انتظار می‌رود ریسک شکست کسب و کار کاهش و امتیاز مربوط به این معیار افزایش یابد. بنابراین چنانچه معیار جذابیت بازار از طریق ورود سرمایه‌گذاران خارجی به حوزه خرده‌فروشی بهبود یابد و اقداماتی در زمینه بهبود کارآیی کسب و کار صورت گیرد، می‌توان امتیاز شاخص توسعه خرده‌فروشی جهانی را در ایران افزایش داد. همچنین انتظار می‌رود با تقویت شرایط ثبات اقتصادی، کشور ایران نیز در فهرست 30کشور مستعد جذب سرمایه‌گذاری و توسعه فعالیت‌ها در زمینه خرده‌فروشی موسسه کرنی قرار گیرد.

 چالش‌های نظام خرده‌فروشی

براساس گزارش «موسسه کرنی» که از سوی معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق تهران منتشر شده، شاخص توسعه خرده‌فروشی جهانی از سال 2002 تاکنون مورد بررسی قرار گرفته است. این شاخص، هر ساله 30 کشور در حال توسعه را از حیث موقعیت آنها برای سرمایه‌گذاری در زمینه خرده‌فروشی رتبه‌بندی می‌کند. این شاخص با بهره‌گیری از 53 متغیر خاص خرده‌فروشی و اقتصاد کلان، نه تنها به بررسی موفق‌ترین بازارهای کنونی می‌پردازد، بلکه بازارهایی با پتانسیل بالا برای آینده را نیز شناسایی می‌کند. همزمان با درگیر شدن این بازارها با تحولات (اقتصادی و سیاسی) بعضا در یک بازه زمانی خیلی کوتاه، درک خرده‌فروشان از کشورهای در حال توسعه نسبت به گذشته با اهمیت‌تر شده است. به‌طور کلی خرده‌فروشان طی یک‌سال گذشته نگاه بلندمدت به بازارهای در حال توسعه داشته‌اند و باقی ماندن در مناطق متلاطم و سرمایه‌گذاری هدفمند در زمینه‌های مولد رشد را برگزیده‌اند. به عنوان مثال، در خاورمیانه و امریکای لاتین خرده‌فروشان رویکرد محتاطانه‌تری را نسبت به توسعه بین‌المللی برگزیده‌اند.

از سوی دیگر، بر اساس این پژوهش باتوجه به اینکه بخش توزیع یکی از بخش‌های مهم اقتصاد محسوب می‌شود، این بخش به عنوان رابط میان مصرف‌کننده و تولیدکننده برای ایجاد اقتصاد بازار ضروری است و در شکل‌دهی قیمت نقش اساسی ایفا می‌کند. بخش توزیع کارا و توانمند می‌تواند سطح قیمت‌ها را به میزان قابل توجهی کاهش دهد. به علاوه، این بخش در ارائه طیف وسیعی از کالاها و خدمات مورد نیاز مشتریان نقش مهمی ایفا می‌کند و به لحاظ ساختاری قابلیت رقابت دارد.

از این رو، یک بخش توزیع کارا و رقابت‌پذیر می‌تواند سطح رفاه مصرف‌کننده را نیز افزایش دهد. در عین حال، سهم نظام خرده‌فروشی در کشورهای در حال توسعه و توسعه‌یافته نشان داده که تجارت خرده‌فروشی، 3 درصد تولید ناخالص داخلی ایالات متحده امریکا و بیش از 30درصد اشتغال آن را

در‌برگرفته است. به‌طورکلی کارشناسان آثار صنعت خرده‌فروشی بر اقتصاد را به دو گروه آثار مستقیم و غیرمستقیم طبقه‌بندی کرده‌اند؛ آثار مستقیم در نظام خرده‌فروشی با «افزایش تولید ناخالص داخلی»، «افزایش اشتغال» و «افزایش درآمد نیروی کار» ارتباط دارد. آثار غیرمستقیم نیز مربوط به تحولاتی است که در نهایت به آثار مستقیم منتهی می‌شوند. از جمله این موارد می‌توان به افزایش «بهره‌وری»، «بهبود تکنولوژی»، «کاهش هزینه‌های توزیع و به‌تبع آن کاهش قیمت تمام شده محصول» اشاره کرد.

 یافته‌های شاخص GRDI

این گزارش در ادامه، شاخص توسعه خرده‌فروشی (GRDI 5) کشور «ترکیه، مالزی، امارات متحده عربی، هند و چین» را به عنوان کشورهای برتر رتبه‌بندی در سال 2015 مورد بررسی قرار داده است. بی‌ثباتی نسبی در جهان در حال توسعه در رتبه‌بندی همین سال منعکس شده است. در خاورمیانه با کاهش قیمت نفت و بروز اختلافات و جنگ‌های منطقه‌یی، بازارها متلاطم شده‌اند. امریکای لاتین از دوران اوج سال گذشته سقوط کرده و از سرعت رشد اقتصادی به دلیل تشدید نگرانی‌های ناشی از مسائل ساختاری اقتصادی کاسته شده است. در همین حال، روسیه قدم بزرگی به عقب (به دلیل بروز بحران‌های مالی و تحریم‌های بین‌المللی) در رتبه‌بندی برداشته است. در این سال برندگان منطقه‌یی شامل منطقه آسیاست که از مناطق دیگر، با وجود کاهش سرعت رشد پیشی گرفته است. کشور چین برای نخستین‌بار از سال 2010 تاکنون کشور برتر شاخص GRDI شده است و انتظار می‌رود تا سال 2022 بازار خرده‌فروشی چین به 83/2 تریلیون دلار افزایش یابد. کشورهای جنوب صحرای آفریقا با سه کشور بوتسوانا، نیجریه و آنگولا همچنان در رتبه‌بندی 30 کشور برتر حضور دارند. در سراسر جهان در کشورهای کوچکی مانند اروگوئه، قطر (برای نخستین بار) و مغولستان فرصت‌هایی برای بازارهای دست نخورده آنها با وجود جمعیت کم‌شان فراهم شده است. در گزارش سال 2015 این موسسه کشور چین با امتیاز 65.3 در رتبه نخست شاخص خرده‌فروشی قرار گرفته است. عامل ریسک این کشور کمترین امتیاز را نسبت به سه عامل دیگر تعیین‌کننده GRDI دارد. بعد از کشور چین کشورهای اروگوئه، شیلی و قطر در رتبه‌های بعدی قرار دارند. همچنین داده‌های این پژوهش نشان می‌دهد که قطر بیشترین جذابیت بازار را دارد. از طرفی کشور شیلی از نظر ریسک کشوری، آنگولا اشباع بازار و مغولستان از نظر فشار زمان بالاترین امتیاز را کسب کرده‌اند. در مجموع نتایج این پژوهش نشان می‌دهد، کشورهای چین و اروگوئه، پیشرو بازار خرده‌فروشی در میان کشورهای در حال توسعه هستند. همچنین کشورهای شیلی، قطر و مغولستان نیز به ترتیب به واسطه امتیاز بالا در ریسک کشوری، جذابیت بازار و فشار زمان در رده‌های بعدی قرار گرفته‌اند.

 چین

چین نیز با جمعیت 36/1میلیارد نفر دارای 83/2 تریلیون دلار بازار خرده‌فروشی است. نرخ رشد ترکیبی سالانه ارزش خرده‌فروشی طی سال‌های 2010 تا 2014 به 16درصد می‌رسد. نرخ رشد4/7 درصدی تولید ناخالص داخلی چین در سال 2014 پایین‌ترین سطح آن در ربع قرن اخیر بوده است. با وجود این، نسبت به دیگر بازارهای در حال توسعه، عملکرد بهتری داشته است؛ به‌طوری که رشد خرده‌فروشی این کشور در سال 2014 برابر با 6/11 درصد بوده است.

انتظار می‌رود بازار خرده‌فروشی چین تا سال 2018 از امریکا (به عنوان بزرگ‌ترین بازار خرده‌فروشی در جهان) پیشی بگیرد. چین برای نخستین بار بعد از سال 2010 به موقعیت رتبه اول از نظر شاخص GRDI بازگشته است. خرده‌فروشان در چین در حال سازگاری با رشد آهسته محیط اقتصادی هستند. خرده‌فروشان با تاکید بر سودآوری و کسب سهم بازار، در حال ساده کردن و بهینه‌سازی پرتفوی فروشگاهی خود هستند. به ویژه فروشندگان موادغذایی و فروشگاه‌های بزرگ درگیر تغییرات زیادی هستند.

 هند

در همین حال هند با جمعیت 25/1میلیارد نفر و با 925میلیارد دلار ارزش کل بازار خرده‌فروشی را تصرف کرده است. نرخ رشد ترکیبی سالانه ارزش خرده‌فروشی طی سال‌های 2010تا 2014 به میزان 8/5 درصد است. هند با توجه به رشد خرده‌فروشی و چشم‌انداز رشد تولید ناخالص داخلی توانست در رتبه پانزدهم شاخص GRDI قرار بگیرد.

انتظار می‌رود تا انتهای سال 2020 بازار خرده‌فروشی هند به رقم3/1تریلیون دلار افزایش یابد همچنین پیش‌بینی می‌شود، تولید ناخالص داخلی این کشور در طول 3سال آینده 8 درصد رشد کند که این موضوع سبب شده که هند به عنوان کشوری با بیشترین سرعت رشد در میان کشورهای درحال توسعه جهان مطرح شود.

 امارات متحده عربی

در عین حال امارت متحده عربی با جمعیت 5/9میلیون نفر و با 9/70میلیارد دلار ارزش کل بازار خرده‌فروشی را تصرف کرده است. نرخ رشد ترکیبی سالانه ارزش خرده‌فروشی طی سال‌های 2010تا 2014 به میزان 3/5 درصد است. در گزارش سال 2015 موقعیت امارات متحده عربی از رتبه 4 به رتبه هفتم تنزل یافته است، این کاهش عمدتا به دلیل ورود کشورهای جدید در رده‌بندی است. بازار خرده‌فروشی امارات متحده عربی با توجه به رشد 7درصدی فضای خرده‌فروشی(رسیدن به فضای 6/1میلیون متر مربع) و رشد 6 درصدی ارزش فروش رسیدن به ارزش 9/70میلیارد دلار همچنان به رشد پیوسته خود ادامه می‌دهد. اگرچه این بازار درحال اشباع است اما دوبی، موقعیت خود را به عنوان یک قطب خرده‌فروشی در خاورمیانه به دست آورده است. دپارتمان‌های خرده‌فروشی بزرگ در این شهر تمرکز زیادی روی کالاهای لوکس دارند. کشور دوبی برنامه‌هایی برای ساخت بزرگ‌ترین فروشگاه در جهان طی 10سال آینده اعلام کرده است.

 مالزی

همچنین مالزی با جمعیت 30میلیون نفر و با 4/98میلیارد دلار ارزش کل بازار خرده‌فروشی را در میان دیگر کشورهای توسعه یافته تصاحب کرده است. نرخ رشد ترکیبی سالانه ارزش خرده‌فروشی طی سال‌های 2010تا 2014 به میزان 6/8درصد  است.

در حقیقت مالزی در رتبه 9 شاخص GRDI قرار دارد. باید گفت که مالزی برای رسیدن به هدف 15000دلاری، تولید ناخالص ملی سرانه در سال 2020 تلاش می‌کند؛ درحالی که باید به این موضوع اشاره کرد که خرده‌فروشی در مرکز مالزی در شهر کوالالامپور متمرکز است. به عبارت دیگر رقابت شدیدی در بازار موادغذایی مالزی میان هایپرمارکت‌ها و فروشگاه‌های دارای امکانات به وجود آمده است.

 ترکیه

ترکیه با جمعیت2/77میلیون نفر و با 282میلیارد دلار ارزش کل بازار خرده‌فروشی را از آن خود کرده است؛ همچنین نرخ رشد ترکیبی سالانه ارزش خرده‌فروشی طی سال‌های 2010تا 2014 حدود 7/0درصد بوده است. براساس تحقیقات انجام شده، ترکیه در جایگاه یازدهم شاخص GRDI قرار دارد و رشد اقتصادی این کشور با سرعت کمی به 3درصد کاهش یافته است.

عمده جمعیت ترکیه جوان و شهرنشین و در معرض افزایش درآمد است و با این حال مشکلات خرده‌فروشی در زنجیره تامین با کمبود فروشگاه‌های سازمان یافته کوچک همچنان وجود دارد. ترکیه فروشگاه‌های ابتدایی بسیاری دارد که در سال 2014 بازسازی شده‌اند و 74مرکز خرید درحال ساخت دارد که عمده آنها در استانبول است. فضای خرده‌فروشی با افزایش 4/5 درصدی به 10میلیون متر مربع رسیده است. خرده‌فروشان بزرگ با افتتاح فروشگاه‌های بیشتر در تلاش برای رسیدن به اهدافشان هستند.