حال‌و‌هوای منطقه ماهشهر بعد از اعتراضات بنزینی

استان خوزستان که به‌گواه آمار‌ها یکی از استان‌های مهم در تولید کشور است، بعد از تغییر سیاست‌های دولت در زمینه بنزین شاهد ناآرامی‌هایی بود. مردمی که معیشت آن‌ها به‌دلیل شکل کسب‌وکارشان که عمدتا فعالیت‌های خدماتی است، به نوسانات قیمت بنزین به‌عنوان یک حامل مهم انرژی گره خورده است، نسبت به سه برابر‌شدن قیمت بنزین اعتراض دارند. مردم جراحی (شهرک شهید چمران ماهشهر، معروف به جراحی) با تأکید بر اینکه قصد برهم‌زدن نظم و امنیت کشور را ندارند، می‌گویند که هدفشان از بستن مسیر پتروشیمی‌ها این بوده که تولید در این واحد‌ها متوقف شود تا شاید صدای اعتراضشان به تهران برسد. مردمی که سطح درآمد خود را کمتر از دو میلیون تومان اعلام می‌کنند (البته اگر در پتروشیمی‌ها مشغول به کار نباشند)، بدون اینکه به اموال عمومی آسیب برسانند، مسیر آزاد‌راه اهواز و بندر امام را با روشن‌کردن آتش چند روزی مسدود می‌کنند که با واکنش نیرو‌های تأمین‌کننده امنیت مواجه می‌شوند.

این واکنش در‌حال‌حاضر مردم این منطقه را در بهت و حیرت فرو برده است. مردم جراحی بر این باورند که خطوط تولید رانده‌شده به سراسر دنیا، در منطقه بندر ماهشهر جا خوش کرده‌اند و آلایندگی این واحدها، سلامت آن‌ها و خانواده‌هایشان را به خطر می‌اندازد. آن‌ها پتروشیمی‌ها را با وجود استقرار در زادگاهشان، صنعتی متعلق‌ به خود نمی‌دانند، زیرا معتقدند که نیرو‌های غیر‌بومی جای آن‌ها را در واحد‌های صنعتی منطقه اشغال کرده‌اند. آن‌ها صرفا برای اعتراض به افزایش قیمت‌ها و به‌خطرافتادن معیشت‌شان براثر تغییر نرخ بنزین، به خارج از شهر می‌روند. به باور مردم این شهر، اهمیت پتروشیمی‌ها و نقشی که در تولید بنزین دارند، سبب شده است که مسئولان یک روز تعطیلی این واحد‌ها را هم برنتابند. اگرچه مردم منطقه ماهشهر صنایع پتروشیمی را عامل به‌خطر‌افتادن سلامتشان می‌دانند، اما دست‌اندرکاران این صنعت با رد این اظهارات درباره آلایندگی واحد‌های پتروشیمی تلویحا اعلام می‌کنند که این صنایع در استان خوزستان به وظیفه اجتماعی خود عمل کرده و مزایایی هم برای مردم بومی ایجاد کرده‌اند.

اعتراضات به افزایش قیمت بنزین برای چند روز اختلالاتی در سراسر کشور ایجاد کرد. اینترنت ملی قطع شد و مردم واکنش‌هایی به این اعتراضات داشتند، اما صدای مردم جراحی یا همان شهرک شهید چمران بیش از دیگر نقاط کشور به گوش می‌رسید. بعد از وصل‌شدن مجدد اینترنت، داستان‌های زیادی درباره نحوه مواجهه ماموران، مطالبات مردم و… بر سر زبان‌ها افتاد. در دعوا‌های مجازی، مردم منطقه ماهشهر که شامل جراحی (شهرک شهید چمران)، کوره (شهرک طالقانی) سربندر و خود بندر ماهشهر می‌شود، از یک‌سو معاند و برانداز معرفی شده و از سوی دیگر، قربانی سوء‌تفاهم و سوء‌برداشت از اطلاعات غلط شده‌اند. در چند روز گذشته رحمانی‌فضلی، وزیر کشور، هم از قصد معترضان برای حمله به پتروشیمی‌ها خبر داده بود، اما این صحبت‌ها با واکنش نمایندگان این منطقه مواجه شده بود. همین اظهارات ضد و نقیض و آمار متفاوت از تعداد کشته و زخمی‌شدگان در جریان اعتراضات منطقه ماهشهر، سبب شد که پای صحبت‌های بومیان منطقه بنشینیم و ببینم چه مشکلاتی دارند. بر‌اساس طرح آمایش سرزمین استان خوزستان، فعالیت‌های این منطقه شامل عمده‌فروشی، خرده‌فروشی، تعمیر وسایل نقلیه و فعالیت حمل‌ونقل و انبارداری است، بنابراین طبیعی است که تغییرات نرخ بنزین بر وضعیت معیشتی مردم تأثیرگذار باشد و آن‌ها این تغییرات را با حساسیت دنبال کنند.

سهمیه‌ای که کفایت نمی‌کند

از آزاد‌راه اهواز- بندر امام که به سمت منطقه جراحی حرکت کنید، ابتدا بندر ماهشهر، بعد کوره یا شهرک صنعتی طالقانی و در انتهای مسیر جراحی یا شهرک شهید چمران قرار گرفته است. بعد از شهرک شهید چمران هم خانه‌های سازمانی متعلق به نیرو‌های پتروشیمی واقع شده است که از نظر مردم منطقه، مرفه‌ترین قشر ساکن در جنوب غربی ایران هستند. اگرچه گزارش‌های زیادی درباره شدت درگیری‌ها در منطقه ماهشهر گزارش شده است، اما هیچ اثری از سوزاندن بانک، تخریب پمپ‌بنزین یا آسیب‌زدن به اموال عمومی در طول مسیر حرکت به سمت جراحی مشاهده نمی‌شود. خبرنگار «شرق» در ورودی ماهشهر با مردی که به‌صورت سیار میوه می‌فروشد، به گفتگو می‌نشیند. این مرد که تار‌های سفید موهایش، از پایان ایام جوانی‌اش خبر می‌دهد و نزدیک به ۵۰ ساله به نظر می‌رسد، بیشتر درگیری‌ها را مربوط به منطقه جراحی و کوره اعلام می‌کند. او می‌گوید درگیری‌های بندر ماهشهر صرفا به شکستن چند لامپ روشنایی حاشیه آزادراه منجر شده است ولی برخی افراد هم که او از هویتشان اطلاع نداشت، بعد از چند روز اعتراض برای دزدی به جمع معترضان اضافه می‌شوند و با شکستن شیشه ماشین‌ها، موبایل مردم را سرقت می‎کردند. این فروشنده میوه با تأکید بر اینکه سهمیه بنزین اختصاص‌یافته برای هیچ‌کس کافی نیست و قیمت سه هزار تومان برای بنزین گران است، اعتراضات مردم را صرفا مربوط به گرانی بنزین اعلام می‌کند و می‌گوید: در این چند روز در مراسم ختم زیادی شرکت کرده است.

بی‌کاری مشکل عمده مردم جراحی

با آدرسی که در ورودی بندر ماهشهر می‌گیرم، عازم جراحی می‌شوم. در ورودی شهر میدان کوچکی قرار دارد که در ادامه آن مسیر آزادراه ادامه می‌یابد. دو ماشین نیروی انتظامی در دو سوی این میدان مستقر هستند. اثری از نیرو‌های یگان ویژه یا ضدشورش نیست. فقط روی زمین جای لاستیک سوخته دیده می‌شود. به نظر می‌‎رسد گروهی تلاش کرده‌اند میسر را با سوزاندن لاستیک بند بیاورند. نیزار‌ها سربریده به نظر می‌رسند و از ارتفاعشان کاسته شده است. کنار میدان، جوان میوه‌فروشی مشغول کاسبی است که می‌گوید در زمان درگیری‌‎ها در شیراز گیر افتاده بوده است. او تأکید می‌کند گرانی بنزین بر همه شئون زندگی افراد تأثیر می‌گذارد و مردم توان پرداخت هزینه‌هایی که با بالارفتن قیمت بنزین بر زندگی‌شان تحمیل می‌شود را ندارند. این جوان بیان می‌کند: سهمیه ۶۰ لیتر بنزین برای وانت من کافی نیست. برای آوردن میوه به شیراز می‌روم و سهمیه‌ای که به من تعلق گرفته، فقط برای یک بار سفر به شیراز کافی است. من شب بنزین زدم و صبح که از خواب بیدار شدم مثل اصحاب کهف دیدم بنزین سه برابر شده است. او می‌گوید: «زمان درگیری‌ها توی شیراز ماشینم خراب شد. بهم قطعه نمی‌فروختن می‌گفتن با بالا‌رفتن قیمت بنزین قیمت قطعات هم تغییر قیمت پیدا می‌کنه». به گفته این جوان، بیشتر آسیب‌دیدگان حوادث اخیر در جراحی، مربوط به قشری است که شغل آزاد دارند.

برخورد با معترضان به دلیل تولید بنزین

حدود ساعت ۱۱ به شهر جراحی می‌رسم. شهر خلوت است و مردم بهت‌زده به نظر می‌رسند. تقریبا با هر کسی مواجه می‌شوم، حضورش در شهر، زمان درگیری‌ها را تکذیب می‌کند. به سراغ چند جوان می‌روم تا شاید روایت نزدیک به واقعی از اتفاقات روز‌های گذشته و دلیل اعتراضات مردم پیدا کنم. به گفته این جوانان، بخشی از مردم جراحی کارمند شرکت‌های پتروشیمی هستند. بخش عمده‌ای هم یا بی‌کارند، یا کار‌های خدماتی دارند. مردم جراحی تأکید می‌کنند با گران‌شدن بنزین، همه‌چیز گران می‌شود و در شهری که سطح درآمد مردم آن کمتر از دو میلیون تومان است، بار تورمی ناشی از تغییر قیمت بنزین، کمرشکن است. به اعتقاد ساکنان جراحی، در شهر آن‌ها همه‌چیز گران است. کسی بر گرانی‌ها نظارت ندارد و آن چیز‌هایی که تلویزیون درباره پلمب‌شدن مغازه‌های گران‌فروش نشان می‌دهد، صرفا خاص تهران یا شهر‌های بزرگ است. آن‌ها از این عدم نظارت‌ها گله دارند و شاهد مثال‌های زیادی هم برای تفاوت قیمت‌ها در مغازه‌های مختلف جراحی ارائه می‌دهند. این جوانان می‌گویند: کپسول گاز در تعاونی هشت هزار تومان قیمت دارد، اما در شهر جراحی همان کپسول را ۱۳ هزار تومان می‌فروشند. قیمت رب گوجه‌فرنگی در مغازه‌های مختلف این شهر کوچک متفاوت است. پرتقال در اهواز کیلویی سه هزار تومان قیمت دارد، اما در جراحی به ازای هر کیلو هفت هزار تومان به فروش می‌رسد.

جولان غیربومی‌ها در صنایع ماهشهر

جوانان جراحی از اشغال فرصت‌های شغلی‌شان از سوی نیرو‌های غیربومی گله دارند. آن‌ها می‌گویند: منطقه ویژه کنارمان است و همه فکر می‌کنند ما پول‌دار هستیم در حالی که همه نیرو‌های منطقه ویژه از شمال و تهران آمده‌اند. ۹۰ درصد کارکنان منطقه ویژه غیربومی هستند. بچه‌های بومی اینجا یا در حراست کار می‌کنند یا موقت هستند و بعد از چند روز اخراجشان می‌کنند. آن‌ها با اشاره به آگهی استخدامی پتروشیمی امیرکبیر بیان می‌کنند: بعد از پایان استخدام نیرو‌ها در این شرکت، بررسی کنید ببینید چقدر نیروی بومی و چقدر نیروی غیربومی جذب می‌شود. از قبل نفرات را جذب و آزمون استخدامی را هم صوری برگزار می‌کنند. همه‌چیز پارتی‌بازی است. مدیران، فامیل و وابستگان خود را سر کار می‌برند. در حالی که زیان‌های صنایع به ما می‌رسد و دود صنعت سلامت ما را به خطر می‌اندازد، این حق ماست که در این صنایع مشغول به کار شویم. به گفته مردم منطقه جراحی، فقط ۱۰ درصد متولدان ۶۹ تا ۷۵ مشغول به کار شده‌اند که آن‌ها هم پارتی داشته‌اند برای همین توانسته‌اند جذب بازار کار شوند. آن‌ها به استخدام نیرو‌های غیربومی در نیروگاه سیکل ترکیبی بین سربندر و ماهشهر اشاره می‌کنند و می‌گویند: اعتراض‌های بحق جوانان این منطقه را که می‌خواستند در نیروگاه مشغول به کار شوند، تعبیر به اغتشاش کردند و با آن‌ها برخورد نامناسبی داشتند.

هیچ مرکز حساسی آتش نگرفت

مردم منطقه جراحی با تأکید بر اینکه در جریان اعتراض معیشتی آن‌ها هیچ پمپ‌بنزین، بانک یا مرکز حساسی آتش نگرفته است، هدف از بستن آزادراه اصلی منطقه را خواباندن تولید اعلام می‌کنند.

آن‌ها می‌گویند: اگر تولید بخوابد، صدای تهران درمی‌آید. شرکت‌های اینجا نان ایران را می‌دهند. سه یا چهار پتروشیمی در این منطقه وجود دارد که می‌تواند بنزین کشور را تأمین کند. تمام پتروشیمی‌های ما واحد آروماتیک دارند، بنزین داشته و به‌راحتی می‌توانند سوخت کشور را تأمین کنند. قبلا هم این کار را کرده‌اند و هر وقت بنزین کم بیاوریم، می‌توانند وارد عمل شوند. به همین خاطر نمی‌خواهند تولید این پتروشیمی‌ها متوقف شود. یکی از کارمندان پتروشیمی که خودش هم معترف است با داشتن پارتی استخدام شده است، درباره سختی تردد به محل کارش در زمان اعتراض‌ها می‌گوید: مردم جاده را بسته بودند، اما کارمندان شرکت‌ها می‌توانستند به شهر وارد شوند، ولی نمی‌توانستند از داخل شهر به سمت شرکت بروند. برخورد معترضان خیلی هم خوب بود و بندگان خدا با موتور من را به منزلم رساندند.

ساکنان جراحی تأکید می‌کنند برانداز و تجزیه‌طلب نیستند و اگر دولت حکومت‌نظامی اعلام می‌کرد، منطقه تلفات جانی کمتری می‌داد. آن‌ها می‌گویند: برخورد با اعتراض‌ها مراتبی دارد؛ ابتدا از گلوله پلاستیکی، دود آتش‌زا و گاز اشک‌آور استفاده می‌شود و بعد سراغ سایر ابزار می‌روند، اما در منطقه جراحی این اتفاق‌ها رخ نداده است. با احتیاط اعلامیه یکی از کشته‌شدگان وقایع اخیر را از جیبشان درمی‌آورند و می‌گویند: «به قیافه‌اش نگاه کن، ببین جزء اشرار و داعش است؟ خیلی هم ولایتمدار بود.

تجمع پتروشیمی‌های از رده خارج در منطقه

مردم منطقه جراحی بر این باورند که چند خط تولید پتروشیمی که در دنیا اجازه فعالیت ندارد، از سوی سرمایه‌گذاران ایرانی خریداری و به ماهشهر منتقل شده‌اند. آن‌ها از خط تولیدی سخن می‌گویند که در استرالیا به دلیل شدت آلایندگی اجازه فعالیت نداشته و یک شرکت ایرانی آن را خریداری کرده و به ایران منتقل کرده است. همچنین خط تولید دیگری که در هند اجازه فعالیت نداشته، به ایران آورده شده است. به گفته آنها، برخی کارخانه‌های منطقه ترکیبات شیمیایی تولید می‌کنند که کوچک‌ترین حادثه در این واحد‌ها می‌تواند تا شعاع ۲۵‌کیلومتری آن را تحت تاثیر قرار دهد و زیان‌های ناشی از این واحدها، مستقیم بر سلامت مردم اثر می‌گذارد. آن‌ها معتقدند که جراحی آخر دنیاست؛ زیرا قوانینش با همه‌جای کشور فرق دارد. برای دریافت یک وام ازدواج معمولی، در‌حالی‌که تلویزیون بار‌ها اعلام کرده است که با یک ضامن یا کارت یارانه می‌توان وام گرفت، باید چهار ضامن به بانک معرفی و سه تا چهار ماه دوندگی کنند. اعتراض‌های آن‌ها هم به جایی نمی‌رسد و همیشه مسئولان بانک می‌گویند بخش‌نامه مربوطه به دستشان نرسیده است. یکی از اهالی جراحی می‌گوید: من در کاشان حساب جاری دارم. کارکنان بانک به من گفته‌اند که با همین حسابی که دارم تا سقف ۲۰ میلیون تومان می‌توانم وام بگیرم، اما در جراحی از این مسائل خبری نیست. آن‌ها تأکید می‌کنند که خسته شده‌اند. هیچ تفریحی ندارند و برای سرزدن به اقوام و فامیل، به دلیل گران‌شدن بهای بنزین باید سه‌برابر کرایه حمل‌ونقل پرداخت کنند و با تغییر قیمت بنزین این دلخوشی کوچکشان هم از دست رفته است.

اعتراضات خارج شهر متمرکز بود

در مسیر برگشت از جراحی، سری هم به منطقه کوره زدیم؛ این منطقه هم روز‌های خوبی را پشت‌سر نگذاشته است. در این شهر، خبرنگار «شرق» با کارکنان پتروشیمی امام (ره) که در انتظار سرویس‌های خود برای مراجعه به محل کار بودند، به گفتگو می‌نشیند. به گفته کارکنان پتروشیمی امام (ره)، در جریان اعتراضات شرایط شهر عادی بوده و مردم به زندگی خود ادامه می‌دادند و اعتراضات در جاده اصلی متمرکز بوده است. آن‌ها که در زمان درگیری به دلیل نبود نیروی جایگزین، چهار شیفت در پتروشیمی مانده بودند، از کشته‌شدن راننده شرکت خبر می‌دهند. این کارکنان می‌گویند: به راننده‌مان گفته بودند که سر و گوشی آب بدهد تا اگر می‌تواند نیرو به شرکت منتقل کند. بنده خدا گلوله می‌‎خورد و در بیمارستان با وجود اینکه چند واحد خون به او تزریق می‌شود، فوت می‌کند. آن‌ها تأکید می‌کنند: اعتراض‌کنندگان اجازه نمی‌دادند به شهر بیاییم یا برویم و صورت‌های خود را پوشانده بودند. یکی از کارکنان پتروشیمی امام (ره) هم مدعی می‌شود که معترضان بومی نبوده‌اند. یکی از جوانان ساکن کوره هم حضور در شهر را در زمان درگیری‌ها تکذیب می‌کند. او که چندسال قبل در پتروشیمی امیرکبیر به صورت پروژه‌ای کار می‌کرده است، پس از تعدیل نیرو، به صورت پروژه‌ای در شهر یزد کسب‌وکار خود را ادامه می‌دهد و به همین خاطر بین یزد و کوره تردد می‌کند. به گفته او، مردم فقیر هستند و بی‌کاری مشکل عمده آنهاست. اگر مردم منطقه کار خوب داشته باشند، اعتراض هم نخواهند کرد. این جوان ساکن کوره شایعات مربوط به حضور گروهک‌های تروریستی در منطقه را رد می‌کند و بر اساس شنیده‌هایش می‌گوید که معترضان از خود مردم بوده‌اند و به دلیل اثر گرانی بنزین بر معیشتشان، دست به اعتراض زده‌اند.

واکنش پتروشیمی‌ها به اظهارات مردم

مردم منطقه بندر ماهشهر صنایع پتروشیمی را تافته‌ای جدابافته می‌دانند که به آن‌ها تعلق ندارد. سهم خود از صنایع آلاینده استانشان را در حداقل ممکن تصور می‌‎کنند و بر این باورند که تنها بار هزینه‌های درمانی به دلیل آلاینده‌بودن پتروشیمی‌ها به آن‌ها تحمیل شده است. تفاوت سطح درآمد نیرو‌های شرکتی و مردم عادی هم به این مسئله دامن زده است. درواقع مردم منطقه تصور می‌کنند پتروشیمی‌ها هوایشان را دزدیده‌اند و تأثیر مثبتی بر زندگی‌شان ندارند. بر اساس مطالعه آمایش استان خوزستان که پاییز ۹۱ تهیه شده است، بندر ماهشهر ۱۹ درصد تولید ناخالص داخلی استان خوزستان را به خود اختصاص داده و یکی از شهرستان‌هایی است که سهم عمده فعالیت صنعتی در تولید ناخالص را به خود اختصاص می‎دهد. همچنین بر اساس اطلاعات مرکز آمار ایران، یکی از استان‌هایی که بار زیادی از تولید کشور را به دوش می‌کشد، خوزستان است. بنابراین باید بررسی شود که چرا مردم منطقه‌ای با این مشخصات، هیچ سهمی برای خود در صنعت این ناحیه قائل نیستند.

شرق تلاش کرد تا با شرکت‌های پتروشیمی گفتگو کند و پاسخ‌های آن‌ها درباره نظرات مردم منطقه را دریافت کند که البته بخشی از این تلاش‌ها بدون نتیجه باقی می‌ماند. در میان تماس‌های پاسخ داده‌شده، خانم قاسمی، رئیس روابط‌عمومی پتروشیمی خوزستان، در گفتگو با «شرق» تولید بنزین و آلایندگی این واحد را رد می‌کند و این واحد را یکی از واحد‌های کوچک صنعت پتروشیمی در دنیا معرفی می‌کند.

قنواتی، رئیس روابط‌عمومی شرکت پتروشیمی بوعلی‌سینا نیز در گفتگو با «شرق» بیان می‌کند: ای‌کاش شما به‌جای اینکه از من بپرسید که پتروشیمی چه اقدامی برای منطقه انجام داده است، با واحد عملیات غیرصنعتی تماس می‌گرفتید. عملیات غیرصنعتی در کنار پتروشیمی احداث شد و یک تا دو سالی هست که در این زمینه فعالیت‌های چشمگیری انجام می‌شود. از دکتر مرویان یا چنین نامی که در زمینه مسئولیت‌های اجتماعی فعالیت می‌کند، می‌توانید استعلام کامل را بگیرید. با روابط‌عمومی عملیات غیرصنعتی یا خود دکتر مرویان صحبت کنید تا بهتر جواب سؤال شما را بدهد. او به پرسش دیگر «شرق» درباره جذب نیرو‌های بومی و تولید بنزین در پتروشیمی می‌گوید: اینکه ما چه تولید می‌کنیم و چه نمی‌کنیم، بحث دیگری است. مقولات را نمی‌توان با هم مخلوط کرد. تولیدات ما به نیازمندی‌های کشور بازمی‌گردد. هر پتروشیمی‌ای که می‌خواهد احداث شود، این نیازمندی‌ها را می‌بیند و بر اساس آن پتروشیمی احداث می‌کند.

قنواتی اضافه می‌کند: به‌خاطر همین نمی‌شود در این مقوله سؤال بومی‌سازی را مخلوط کرد. منتها یک نیاز‌هایی کشور را به سمت این مسئله می‌برد. بحث استخدامی چگونه و به چه شکلی است و نیاز هست که اینجا بومی‌سازی بشود یا نشود، در اختیار من نیست که موضوعات مربوط به آ‌ن را ارائه دهم. در این رابطه شرکت عملیات غیرصنعتی بهتر می‌تواند مسائل را ببیند، زیرا نه‌فقط از پتروشیمی ما، بلکه از پتروشیمی‌های دیگر هم بازدید انجام می‌دهند و نتایج خوبی به دستشان رسیده است. می‌توانید با شرکت عملیات غیرصنعتی تماس بگیرید، زیرا می‌تواند آمار دقیق‌تری به شما بدهد. چگنی، رئیس روابط‌عمومی شرکت پتروشیمی اروند نیز به تماس «شرق» پاسخ نمی‌دهد، اما در پیامکی درباره دلایل نارضایتی مردم منطقه از عملکرد پتروشیمی اعلام می‌کند: «قطعا نوع نگرش از سوی مردم عزیز ماهشهر نیاز به بررسی و تحلیل دارد. شاید در رفع حاشیه‌نشینی و بعضا اشتغال آن جوری که مدنظر مردم شریف ماهشهر است، اقدامی جدی انجام نشده، ولی به‌جرئت می‌گویم که خدمات کم‌نظیری انجام شده است که قابل وصف نیست».