همه قربانیا ن شوک درمانی در اقتصاد
سیاست «تعدیل اقتصادی» که کارگزاران در دهه ۷۰ پی گرفت، شامل بسته‌های سیاستی بود که گاهی در حال حاضر نیز بازار را تحت تأثیر قرار می‌دهد. برای بررسی بیشتر این سیاست جهانی، مطالعه کتاب زیر پرفایده است.
به گزارش تسنیم، در دوران پس از جنگ ایران و عراق، نیاز کشور به بازسازی، سیاست‌هایی را در دستور کار دولت وقت قرار داد که به «تعدیل ساختاری» شهرت یافتند.
این سیاست که با نگاهی به برنامه‌های تدوینی سازمانهای مالی جهانی، سامان یافت، با تمرکز بر خصوصی‌سازی و آزادسازی اقتصادی، قرار بود به اصلاح ساختاری اقتصاد ایران بینجامد و زیربنای رشد و توسعه گردد، اما نتیجه‌ای در پی داشت که برخلاف پیش‌بینیهای سیاستگذاران دولت سازندگی بود.
تورم گسترده و افزایش بی‌رویه قیمتها در کنار خصوصی‌سازی ناقص، این سیاستها را با شکست مواجه ساخت. مردم آمادگی برخورد با دیوار بلند تورم را نداشتند و شوکه شدند. مواجهه جامعه با تبعات این شکست، حتی به برخورد سخت هم کشیده شد. به دلیل نبود اطلاعات و تحلیل دقیق در میان عموم، سایه این شوک تا امروز هم بر افکار عمومی سنگینی می‌کند.
همه قربانیان شوک درمانی
مسامحه رسانه‌های جمعی و عدم آگاهی بخشی مناسب از واقعیتهای تاریخی جهان در قرن گذشته، سبب ناشناخته ماندن علل و چگونگی اخذ تصمیمات ساختاری دولت در ابتدای دهه 70 شد. واقعیتهایی که رسانه ملی کشور هنوز هم علاقه‌ای به بازگویی آن ندارد.
کتاب «دکترین شوک» اثر «نائومی کلاین» می‌تواند مرکز لرزه و تلاطمهای اقتصادی آن برهه را برای ما نمایان سازد.
دکترین شوک دستاورد تحقیقات و سفرهای سه ساله نویسنده به کشورهای مختلفی است که همگی قربانی شوک درمانی سرمایه‌داری شده‌اند. درواقع شوک به هر پدیده‌ای اطلاق می‌شود که بواسطه ضربه، تعادل موجود در سیستم را برهم زند و حالتی بسیار نزدیک به شرایط بحران ایجاد کند.
شوک در جوامع به دو صورت فیزیکی و روانی وجود دارد. در حال حاضر شوک روانی توسط رسانه‌ها تولید می‌شود. نوع دیگر شوک یعنی شوک فیزیکی بر دو نوع 1- طبیعی مانند سیل و 2- مصنوعی مانند جنگ، قابل دسته‌بندی است.
شوک عامل همه تغییرات بزرگ دنیا در قرن گذشته
بحث دکترین شوک بر حول یک محور اصلی می گردد: “نظریه «بازار آزاد» که توسط برنده نوبل اقتصاد «میلتون فریدمن» مطرح شده و توسط مکتب اقتصادی دانشگاه شیکاگو در جهان بسط داده شده است.”
نائومی کلاین معتقد است تمامی تغییرات بزرگ دنیا در قرن گذشته بواسطه شوکهای روانی و فیزیکی بوده‌اند.
وقتی اتفاق یا تحول اقتصادی یا سیاسی خاصی در جامعه رخ می‌دهد، در آن فضایی بوجود می‌آید که مقاومت اجتماعی در قبال اعمال اصلاحات کاهش می‌یابد. رهبران و سیاستگذاران می‌توانند از این فرصت بهره‌برداری کرده و سیاستهای اصلاحی را اعمال کنند. چنین برهه‌هایی معمولاً کوتاه هستند، پس سیاست‌مداران باید سیاستهای خود را بسرعت اعمال کنند تا سیاستهای اصلاحی، وضعیت برگشت‌ناپذیری یابد.
پاراگرافی که از نظر گذشت را می‌توان با تساهل لبّ متد شوک درمانی دانست.
تدارک قدرت معنوی و مادی برای سرکوب، پیش نیاز بحران سازی
روزنامه‌نگار پژوهشگر به برخورد حذفی با منتقدان سیاستهای جدید می‌پردازد. ادعای منتفع شدن و کاسبی منتقدان، بواسطه پابرجا ماندن وضع موجود، اتفاقی تکراری در تجربه‌های گوناگون است. وی در بررسیهای خود به مخاطب متذکر می‌شود که گاه مخالفتهای عمومی حاوی این پیام است که سیاستهای جدید نفع جامع و فراگیر به همراه نداشته و بیشتر منافع اقلیتی را محقق می‌کند.
کلاین درواقع تصریح می‌کند که اعمال دفعی و ناگهانی سیاستهای اقتصادی لزوماً به سبب مصالح جمعی نبوده و ای بسا منفعت‌طلبی گروههای ذی‌نفع اعمال سیاستها را به این شکل دیکته کرده باشد. و همچنین در مقابل، این گونه نیست که همواره مخالفتهای عمومی ناشی از دیدگاههای کوته‌بینانه باشد.
در برخی از تجربه‌های برسی شده توسط نائومی کلاین، حکومتهای دمکراتیک، با استفاده از خواسته‌های پوپولیستی که زیان بلندمدت و نفع کوتاه‌مدت را در پی دارد، رأی می‌آورند. و هرگاه اعمال تغییرات، با شورش و اعتراضات عمومی روبرو شد، دولتها با اتکا به قدرت قهری و سرکوب، به‌رغم چنین مخالفتهایی سیاستهای اصلاحی را پیش برده‌اند.
نویسنده پژوهشگر به علاقه پیروان مکتب اقتصادی شیکاگو به تجویز جراحی و تعدیل ساختاری، به عنوان نسخه و راه حلی جهان‌شمول اشاره دارد و معتقد است سیاستهای اصلاحی در واقع باید بصورت تدریجی اعمال شود و عملکرد دفعی و ناگهانی اثرات معکوس به جا می‌گذارد.
تشریح تفصیلی اثرات شکنجه بر روان شکنجه دیدگان!
کتاب دکترین شوک نوشته روزنامه نگاری است که هم مکانیزم بازار و نظام سرمایه‌داری را نظم مطلوبی نمی‌داند و هم در مورد چگونگی گذار به اقتصاد بازار، با دیدگاه اعمال دفعی و ناگهانی، مخالف است. از این رو با استفاده از قلم بسیار جذاب و قدرتمند خود به شکلی خواندنی و تأثیرگذار تلاش می‌کند دیدگاههای خود را با آوردن مثالهای متعددی از سراسر جهان تبیین کند.
وی بهره بردن پینوشه (دیکتاتور معروف آمریکای جنوبی)، از توصیه‌های اقتصادی مستقیم فریدمن و شاگردانش، پس از کودتا در شیلی را به‌عنوان واقعیتی تاریخی، دستمایه این دیدگاه قرار می‌دهد که نظام سرمایه‌داری و مکانیزم اقتصاد بازار تنها توسط سرکوبگران و دیکتاتورها به اجرا درمی‌آید.
وی در پی اثبات این دیدگاه است که چون تنها ثروتمندان از سرمایه‌داری منتفع می شوند، سرمایه‌داری نظم موردپسند و مطلوب جامعه نخواهد بود و حکومتها تحت تأثیر لابی‌های ثروتمندان و شرکتهای بین‌المللی مترصد حادثه‌ای می‌شوند تا در پی آن و درحالی که جامعه در شوک آن حادثه است دیدگاه خود را اعمال کنند.
نویسنده هنرمندانه با تشریح تفصیلی اثرات شکنجه بر روان شکنجه‌دیدگان این تمثیل را برای اعمال سیاستهای اقتصادی ناظر بر ایجاد مکانیزم بازار، پس از وقوع حوادث سیاسی-اقتصادی، بکار می‌گیرد.
بطور کلی نکته ممتاز کتاب تنوع شواهد و مثال‌هاست. بسیاری از ما ایرانیان از تحولات اقتصادی در سراسر جهان بی‌خبریم و در یک فضای خبری غیرعادی از دنیای بیرون به سر می‌بریم.
عدم شفافیت در تصمیم‌گیریهای کلان در کشور ایران، و نبود سیستم صحیح گردش اطلاعات، باعث ایجاد خلاءهای عمیق و مبهم نزد افکار عمومی می‌شود. اتفاقات اقتصادی دهه 70 ایران، با گذشت 2 دهه، هنوز منشأ بسیاری از کنش و واکنش‌های بازار هستند. باز کردن جعبه سیاه عملکرد کارگزاران، ناظر به آشنایی با تفکر و مکتب اقتصادی رایج نزد ایشان و مشاورانشان می‌باشد.
