شاعری که مورد بی‌مهری قرار می‌گیرد
یک پژوهشگر گفت: سعدالدین نزاری یکی از شاعران بی‌بدیل ایران‌زمین و از ستارگان فروزان آسمان ادب ایران در سده‌های پیشین بوده است که متاسفانه مورد بی‌مهری قرار می‌گیرد.
مهدی افتخاری، اظهار کرد: حکیم سعدالدین بن شمس‌الدین نزاری قهستانی در سال ۶۴۵ هجری قمری در بیرجند متولد شد و در سال ۷۲۰ هجری قمری وفات یافت. نزاری یکی از برجسته‌ترین شاعران فارسی‌زبان قرن هفتم هجری قمری است و در شعر فارسی چنان است که عبدالرحمان جامی طبع شعری حافظ را نزدیک به طبع نزاری می‌داند.
مدیر فرهنگسرای جهاددانشگاهی خراسان جنوبی بیان کرد: مورخان و دانشمندان برجسته‌ای از این شاعر یاد می‌کنند، همچنین نویسندگان و صاحب‌نظران بزرگی در آثار خود از نزاری نام برده و یا شرح کوتاهی از آثار او را بازگو کرده‌اند. ریپکا، خاورشناس نامدار چک، حکیم نزاری قهستانی را وارث بلاواسطه خیام ذکر می‌کند و دولتشاه سمرقندی نیز درباره این شخصیت می‌گوید: حکیم نزاری ظریف الطبع و خردمند بود، بیان او باحلاوت و دلچسب است. او مردی حکیم و انسانی جست‌وجوگر بود.
افتخاری افزود: دانشمندان بزرگی همچون هامر آلمانی، دوساسی دانشمند فرانسوی، ژوزف فن اتریشی، اشپونیکر آلمانی و عده‌ای از دانشمندان روسی او را حکیم می‌دانند و حتی بسیار می‌ستایند.
این پژوهشگر همچنین اظهار کرد: بعد از انتشار مقاله‌های تحقیقی برتلس، فرهیختگانی چون استاد عباس اقبال آشتیانی، دکتر پرویز ناتل خانلری، استاد سعید نفیسی و دکتر مهدی محقق، انتشارات و تحقیقاتی درباره آثار نزاری انجام داده‌اند.
او گفت: در مورد تولد نزاری نقل شده است که پدر وی پیش از تولد فرزند شبی خواب دیده که زبان شعری‌اش باز شده به طوری که هرگونه شعری را به روانی می‌سراید. پس از بیداری از خواب همه شعری را که گفته بود به کلی یادش نمی‌آید، با اندکی تامل و با بی‌تفاوتی آن را به فراموشی می‌سپرد تا این‌که این خواب مجدد تکرار می‌شود که این مرتبه آن را جدی می‌گیرد، بنابراین به معبر خواب مراجعه می‌کند و معبر به او مژه می‌دهد که فرزند پسری خواهی داشت که شاعر مشهوری در جهان خواهد شد.
مدیر فرهنگسرای جهاددانشگاهی خراسان جنوبی بیان کرد: نزاری زیر نظر پدرش تربیت یافته و در نوجوانی طبع شعرش باز شده و سروده‌های جاودانه‌اش را آغاز کرده است. او تخلص نزاری را برگزیده و در قصیده و غزل همین کلمه نزاری را به کار برده است. طبق روش معمول آن زمان خواندن و نوشتن را در مکتب فراگرفته و برای مدتی نیز به قاین رفته اما مجددا به بیرجند برمی‌گردد.
او اظهار کرد: نزاری فردی خودساخته و خودآموز بوده اما دایره مطالعاتش را در حد توان بسیار گسترش داده و با آثار شاعران پیش از خود آشنایی پیدا کرده و در شعرهایش برداشت‌هایی از اندیشه پیشنیان چون فردوسی، نظامی، خیام، سوزنی، سنایی، عطار و دیگران داشته است. حتی با آثار فیلسوفانی چون فارابی، ابن سینا و خواجه نصیر آشنایی داشته و با مکاتب صوفیانی مانند رابعه بایزید و حلاج نیز آشنا بوده است.
افتخاری تصریح کرد: نزاری در زمانی می‌زیسته است که به هنگام فروریختن دژ الموت شاید ۹ سال بیشتر نداشته، او داستان‌های بسیاری از سالمندانی که وقایع کشتار بی‌رحمانه چنگیز را با کوله‌باری از خاطرات دردناک پشت سر گذاشته و جانی به سلامت برده بودند، شنیده بود که روی شعرهایش بی‌تاثیر نبود.
او با بیان این‌که آثار حکیم سعدالدین نزاری قهستانی از گستردگی و ژرفای ویژه‌ای برخوردار است، خاطرنشان کرد: مثنوی سفرنامه نخستین اثر شاعر و رهاورد سفر دوساله اوست که می‌گویند در سن ۳۳ سالگی آن را سروده است. این کتاب شامل ۱۲۰۰ بیت شرح سفر به آذربایجان، ارمنستان و گرجستان است که در معیت تاج‌الدین عمید از سال ۶۷۸ از طبس گلشن به سوی اصفهان آغاز می‌شود. این کتاب به اهتمام و هزینه دکتر محمود رفیعی در سال ۱۳۹۱ منتشر شده است.
افتخاری گفت: ادب‌نامه شامل ۱۲۰۰ بیت است که در ۱۲ فصل در سال ۶۹۵ هجری قمری هنگامی که نزاری پنجاهمین سال از عمر خود را پشت سر گذاشته، سروده شده است.
او با بیان این‌که در این منظومه شاعر به توضیح آداب و رفتار درباری در جوامع فئودالی آن زمان می‌پردازد، خاطرنشان کرد: ادب‌نامه سرشار از لطایف بسیار، تمثیلات و حکایات منظوم است، اما نزاری از سرودن ادب‌نامه به نتیجه دلخواه خویش که احیای موقعیتش در دربار بود دست نیافت. این کتاب به همت دکتر محمود رفیعی در سال ۹۲ چاپ شده است.
این پژوهشگر اظهار کرد: کتاب “ازهر و مزهر” نیز داستان عشقی اجتماعی دو نفر به نام‌های ازهر و مزهر است که بزرگترین اثر حماسی نزاری محسوب می‌شود و شامل ۱۰هزار بیت است.
افتخاری با اشاره به این‌که شاعر این کتاب را در سن ۵۵ سالگی و در سال ۷۰۰ هجری قمری آغاز و به علیشاه تقدیم کرده است، افزود: در این کتاب تشبیهات خاص و بدیع فراوان به چشم می‌خورد و در ۵۴۷ صفحه در سال ۱۳۹۴ توسط دکتر رفیعی چاپ شده است.
او افزود: دستورنامه نیز منظومه‌ای دارای ۵۷۶ بیت است که شاعر آن را در ۶۵ سالگی و در سال ۷۱۰ هجری قمری سروده است.
این پژوهشگر با بیان این‌که این مجموعه در جلد اول دیوان حکیم نزاری آمده است، تصریح کرد: دیوان حکیم نزاری در دو جلد به تعداد صفحات ۱۴۰۹ و ۶۸۵ در سال‌های ۷۱ و ۷۳ به اهتمام دکتر محمود رفیعی چاپ شده است.
افتخاری در خصوص کتاب زندگی و آثار نزاری نیز گفت: مولف این کتاب چنگیز غلام علی بای بوردی بوده که مهناز صدری آن را ترجمه کرده و به همت دکتر محمود رفیعی در سال ۷۰ به چاپ رسیده است.
او با بیان این‌که این کتاب برای نخستین‌بار به زندگی و خلاقیت نزاری می‌پردازد، اظهار کرد: مثنوی روز و شب نزاری در بحر متقارب و بر وزن حدیقه سنایی سروده شده و مناظره‌ای با ۵۵۰ بیت به زبان حال میان روز و شب است که در سال ۶۹۹ هجری قمری سروده شده است.
این پژوهشگر بیان کرد: مثنوی “روز و شب” با ابیاتی در توحید و ستایش باری تعالی و پیامبر اکرم(ص) آغاز می‌شود و سپس شاعر به مدح شمس‌الدین علیشاه نیمروز می‌پردازد و آن‌گاه سبب نظم مثنوی را بیان می‌کند.
افتخاری افزود: کتاب دیگری با عنوان “حکیم نزاری قهستانی شاعری که از نو باید شناخت” در سال ۹۶ توسط محمدحسین قنادان به چاپ رسیده است که به موارد فراوانی از زندگی‌نامه و آثار نزاری اشاره می‌کند.
او افزود: “حکیم قهستان” نیز عنوان کتاب دیگری است که توسط دکتر علی رضایی بیرجندی در سال ۹۷ چاپ رسیده که به زندگی و آثار نزاری پرداخته است.
این پژوهشگر در پایان گفت: از مسئولان فرهنگی انتظار داریم مکانی درخور شان این شاعر بزرگ ساخته شود تا بیرجند نزاریه‌ای داشته باشد و همچون شیراز که با نام سعدیه و حافظیه شناخته می‌شود، بیرجند نیز با نام نزاریه در اذهان بماند.
