راه‌های درمان ناباروری مردان؛ از اصلاح سبک زندگی تا جراحی
یک متخصص اورولوژی و ناباروری مردان درباره عوامل ناباروری در مردان و راه‌های درمان آن توضیح داد و گفت: واریکوسل به‌عنوان یکی از علل شایع ناباروری مردان است البته واریکوسل در حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد مردان وجود دارد و مشکلی شایع است که در اغلب موارد نیاز به هیچ درمانی ندارد، بنابراین صرف تشخیص واریکوسل به معنی ناباروری یا ضرورت جراحی نیست.
دکتر بهرنگ آبادپور درباره انواع روش‌های درمان ناباروری مردان گفت: نخستین نکته‌ای که باید در ناباروری مردان به آن توجه کنیم این است که برخی علل ناباروری مردان ریشه در مشکلات و بیماری‌های دوران کودکی دارند و بنابراین پیشگیری و درمان ناباروری باید از سنین کودکی شروع شود.
وی بیضه نزول‌نکرده را یکی از علل ناباروری در مردان دانست و توضیح داد: به‌طور طبیعی در مراحل رشد جنین بیضه‌ها شکل می‌گیرند و پس از طی فرایند رشد در جای اصلی خود قرار می‌گیرند. اما در برخی موارد، این مسیر متوقف می‌شود و بیضه‌ها نزول نمی‌کنند و در شکم باقی می‌مانند. اگر این وضعیت در نوزادان اصلاح نشود، دیگر برگشت‌پذیر نخواهد بود و دوره طلایی اصلاح وضعیت بیضه نزول‌نکرده شش ماهگی تا یک سالگی است.
وی با اشاره به عوامل دیگری مانند چرخش بیضه‌ها، مصرف برخی داروها و ضربه یا تروما به بیضه در سنین کودکی و نوجوانی گفت: لازم است که والدین از تأثیر این عوامل بر قدرت باروری آینده فرزند خود آگاه باشند و بتوانند با اقدام به موقع از مشکلات باروری فرزندشان در آینده جلوگیری کنند.
اصلاح سبک زندگی، مهم‌ترین عامل پیشگیری از ناباروری
این عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا اصلاح سبک زندگی را یکی از مهم‌ترین عوامل در پیشگیری و درمان ناباروری دانست و افزود: پیش از آنکه به درمان‌های دارویی و جراحی برسیم، لازم است عوامل مربوط به سبک زندگی را در او بررسی کنیم. برای نمونه، چاقی و بالا بودن شاخص توده بدنی می‌تواند باعث اختلالات هورمونی شود. بنابراین، به افراد چاق توصیه می‌کنیم که به شکل علمی و با کمک مشاوران تغذیه وزن خود را به حد متناسب برسانند و در بسیاری از موارد همین تناسب وزن باعث افزایش توان باروری می‌شود. عوامل دیگر مربوط به سبک زندگی نادرست، مانند بی‌تحرکی، کشیدن سیگار و قلیان و مصرف مواد مخدر و روان‌گردان نیز باعث کاهش شدید قدرت باروری می‌شوند و لازم است این عوامل خطرساز از زندگی فرد حذف شوند.
وی با اشاره به پررنگ شدن نقش درمان‌های دارویی ناباروری مردان در دهه‌های اخیر گفت: نکته مهم در درمان دارویی ناباروری مردان این است که نیاز به زمان دارد؛ زیرا فرایند اسپرماتوژنز یا اسپرم‌سازی یک فرایند حدوداً ۹۰ روزه است و بنابراین، توصیه می‌شود که درمان دارویی دست‌کم سه تا شش ماه ادامه پیدا کند. به همین خاطر، در مواردی که به هر دلیل، از جمله بالا بودن سن خانم یا کم بودن ذخیره تخمدان خانم، درمان باید سریع‌تر انجام شود، ما از درمان دارویی عبور می‌کنیم.
این متخصص اورولوژی درباره انواع درمان‌های دارویی ناباروری مردان توضیح داد: در مواردی که ناباروری ناشی از یک عامل زمینه‌ای است، ما از داروهای استاندارد برای رفع آن عامل استفاده می‌کنیم. برای مثال، اگر وجود عفونت و التهاب در دستگاه تولید مثل تشخیص داده شود، ما از آنتی‌بیوتیک‌ها و ضدالتهاب‌ها استفاده می‌کنیم. یا اگر بیضه‌ها دچار نارسایی ثانویه شده باشند، یعنی به دلیل اختلالات هیپوفیز هورمون کافی برای تولید اسپرم دریافت نکنند، ما از هورمون‌درمانی استفاده می‌کنیم. همچنین گاهی اختلال انزال باعث ناباروری می‌شود که در چنین مواردی هم درمان دارویی معمولاً مؤثر است.
مصرف قرص‌های ویتامین را جدی بگیرید
وی با اشاره به درمان دارویی تجربی به عنوان دسته دیگری از دارودرمانی افزود: به‌جز موارد قطعی و استاندارد تجویز دارو در برخی موارد ما درمان دارویی تجربی استفاده می‌کنیم. یعنی داروهایی را تجویز می‌کنیم که به‌لحاظ تجربی اثربخشی آنها مشخص شده است. برای نمونه، برخی بیماران مشکل کمبود تعداد اسپرم یا کاهش تحرک اسپرم دارند و ما هیچ علت زمینه‌ای برای آن پیدا نکرده‌ایم و به آن ایدیوپاتیک یا با علت ناشناخته می‌گوییم. به‌صورت تجربی مشخص شده است که مصرف برخی ویتامین‌ها و مواد معدنی، مثل ویتامین E ، C ، سلنیوم و روی می‌توانند به بهبود وضعیت اسپرم کمک کنند. در این موارد، ما مکمل‌های مناسب را تجویز می‌کنیم و اگر زمان کافی داشته باشیم، صبر می‌کنیم تا طی سه ماه تا شش ماه میزان اثربخشی آنها را ارزیابی کنیم.
عمل جراحی چه زمانی توصیه می‌شود؟
آبادپور درباره مواردی که به جراحی برای درمان ناباروری نیاز است، توضیح داد: گاهی اصلاح سبک زندگی و درمان‌های دارویی مؤثر نیست و مثلاً فرد مشکل آناتومیک دارد. در چنین مواردی ممکن است ما به سراغ درمان‌های جراحی برویم. برای نمونه اگر فرد دچار انسداد در هر جای مسیر انتقال اسپرم باشد، چه مادرزادی و چه اکتسابی، ما دو راه برای درمان پیش رو داریم؛ یا عمل جراحی برای اصلاح و ترمیم انسداد انجام می‌دهیم، یا سعی می‌کنیم با میکروجراحی از همان محل تولید اسپرم به دست بیاوریم و از روش لقاح آزمایشگاهی یا میکرواینجکشن استفاده کنیم.
وی در ادامه به کاربرد دیگری درمان‌های جراحی در باروری مردان اشاره کرد و افزود: گاهی مشکل آناتومیک و ساختاری در بخش انتقال اسپرم به بیرون بدن وجود دارد و جراحی برای اصلاح آن لازم است. برای نمونه، در «هیپوسپادیاس» که یک بیماری مادرزادی است، دهانه مجرای خروجی ادرار زیر محل طبیعی قرار گرفته است و بنابراین، انزال و خروج اسپرم با مانع مواجه است؛ در چنین مواردی لازم است که جراحی برای اصلاح و ترمیم این ناهنجاری ساختاری انجام شود.
عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا کارکرد مهم دیگر جراحی را استحصال اسپرم برای روش‌های کمک‌باروری دانست و گفت: برای انجام آی وی اف یا میکرواینجکشن لازم است که تخمک از خانم و اسپرم از آقا گرفته شود. اما در مواردی، آقا اسپرم کافی در نمونه مایع منی ندارد یا اصلا اسپرم ندارد. در چنین مواردی یا سعی می‌کنیم با استفاده از یک سوزن ظرف از بیضه و اپیدیدم اسپرم به دست بیاوریم یا از روش tese یا بیوپسی بافت بیضه و بررسی میکروسکوپی آن استفاده می‌کنیم.
“واریکوسل” را بهتر بشناسید
وی با اشاره با واریکوسل به‌عنوان یکی از علل شایع ناباروری مردان افزود: یکی از کاربردهای مهم درمان جراحی ناباروری مردان جراحی واریکوسل است. واریکوسل همان اتساع یا گشاد شدن سیاهرگ‌های بیضه است که باعث اختلال گردش خون در بیضه‌ها می‌شود و با سازوکارهای گوناگون می‌تواند باعث کاهش تعداد و کیفیت اسپرم شود. البته واریکوسل در حدود پانزده تا بیست درصد مردان وجود دارد و مشکلی شایع است که در اغلب موارد نیاز به هیچ درمانی ندارد. بنابراین صرف تشخیص واریکوسل به معنی ناباروری یا ضرورت جراحی نیست. واریکوسل فقط در مواردی نیاز به درمان دارد که باعث ناباروری شده باشد، دست‌کم در دو آزمایش اسپرموگرام اختلالات شاخص‌های اسپرم گزارش شده باشد و همسر وی نیز مشکل باروری خاصی نداشته باشد. یعنی وقتی که خانم هم مشکل شدید تخمک‌گذاری دارد و ما ناچار به انجام آی وی اف یا میکرواینجکشن هستیم، دیگر ضرورتی ندارد جراحی واریکوسل انجام دهیم.
وی افزود: البته به‌تازگی ما به پارامتر دیگری، یعنی DFI یا شکست کروموزومی اسپرم هم توجه می‌کنیم. در مواردی آزمایش اسپرموگرام فرد مبتلا به واریکوسل نرمال است، اما همچنان مشکل ناباروری دارد و ما تست ژنتیکی DFI را هم انجام می‌دهیم تا ببینیم میزان آسیب دیدگی DNA اسپرم بالا است یا نه. اگر بالا بود بهتر است جراحی واریکوسل را انجام دهیم، چون بالابودن DFI خطر سقط جنین را افزایش می‌دهد.
آبادپور در خصوص میزان پاسخ به درمان جراحی واریکوسل توضیح داد: دو رویکرد در این باره وجود دارد. یک رویکرد نرمال شدن آزمایش اسپرم پس از انجام جراحی واریکوسل را شاخص موفقیت درمان می‌داند و رویکرد دیگر به نرمال شدن اسپرموگرام بسنده نمی‌کند و می‌گوید اگر خانم پس از جراحی واریکوسل باردار شود می‌توانیم بگوییم که درمان موفقیت‌آمیز بوده است. ولی در کل، پاسخ به درمان واریکوسل حدود ۶۰ تا ۸۰ درصد است و جالب است بدانید که پاسخ به درمان واریکوسل‌های شدیدتر، معمولاً بهتر است، یعنی اگرچه هر چه شدت واریکوسل بیشتر باشد، اختلالات اسپرم هم بیشتر است، اما معمولاً بهتر به جراحی جواب می‌دهد.
عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا روش میکروجراحی را بهترین روش جراحی واریکوسل دانست و افزود: در این روش ما یک برش کوچک ایجاد می‌کنیم و با میکروسکوپ‌های پیشرفته طناب منوی را بررسی می‌کنیم و رگ‌های متسع را می‌بندیم. مزیت این روش این است که ما می‌توانیم به‌طور دقیق رگ‌های آسیب‌دیده را شناسایی و ترمیم کنیم و به دیگر عروق آسیبی وارد نکنیم. همچنین پاسخ به درمان در این روش بسیار بهتر و عوارض آن بسیار کمتر است.
وی با اشاره به برخی باورها و توصیه‌های نادرست درباره واریکوسل هشدار داد: گاهی می‌شنویم که تجویزها و پیشنهادات نادرستی به بیماران می‌شود. مانند زالو درمانی که نه‌تنها هیچ مبنای علمی و منطقی ندارد، بلکه ممکن است عوارضی مثل عفونت به دنبال داشته باشد.
این متخصص اورولوژی در پایان درباره لزوم حفظ باروری در بیماران مبتلا به سرطان یادآور شد: امروز با توجه به شیوع سرطان از یک سو و پیشرفت‌های چشمگیر در زمینه تشخیص و درمان سرطان ما باید به فکر افزایش کیفیت زندگی مبتلایان و نجات‌یافتگان این بیماری هم باشیم. خوشبختانه امروزه ما می‌توانیم با تکنیک فریز و انجماد اسپرم، تخمک و جنین توان باروری فرد را برای سالیان طولانی حفظ کنیم. بنابراین، از آنجا که پرتودرمانی و شیمی‌درمانی می‌توانند باعث آسیب به قدرت باروری فرد شوند، توصیه می‌کنیم که مبتلایان به سرطان پیش از آغاز درمان، با انجماد اسپرم، تخمک و یا جنین قدرت باروری خود را برای آینده حفظ کنند، تا پس از بهبود با مشکل ناباروری مواجه نشوند.
