بازخوانی پرونده ۵ ساله بیت‌کوین در ایران

ارزش بیت‌کوین طی یک سال گذشته به صورت چشمگیری در مقابل دلار رشد کرده و تنها ارزی است که دلار در برابر آن بیش از ۱۳ هزار بار ارزانتر است. اما این ارز دیجیتالی در کشور ما همچنان به عنوان مهمانی ناخوانده و بی‌قانون است.

به گزارش بازتاب به نقل از خبرآنلاین، کریپتوکارنسی (Cryptocurrency) یا ارزهای دیجیتال به سیستمی گفته می‌شود که وظیفه انتقال وجه الکترونیک در فضای مجازی را بر عهده دارد.

«ساتوشی ناکاموتو» نامی است که توسط فرد یا افراد ناشناخته‌ای برگزیده شده‌است که بیت‌کوین را طراحی کرده‌اند. آن‌ها همچنین اولین پایگاه داده بلاک چین را برای اندوخته‌های آن طراحی کردند. ناکاموتو در گزارشی ادعا کرد که مردی است که در ژاپن زندگی می‌کند و در تاریخ ۵ آوریل ۱۹۷۵ متولد شده‌است. اما گمانه زنی‌ها درباره هویت واقعی ناکاموتو عمدتاً بر روی تعدادی از کارشناسان رمزنگاری و علوم کامپیوتری غیر ژاپنی که در ایالات متحده و اروپا زندگی می‌کنند متمرکز شده‌است. «ساتوشی» کوچک‌ترین واحد ارز بیت کوین در زنجیره بلاک (Blockchain) است. یک ساتوشی معادل یک صد میلیونیوم بیت کوین (۰.۰۰۰۰۰۰۰۱ بیت کوین) است.

کل بیت کوین موجود در دنیا بر اساس معادلات ریاضی پایه آن ۲۱ میلیون عدد است که تاکنون بیش از ۱۶ میلیون آن در کل دنیا استخراج شده است. گفته می‌شود بعد از استخراج کامل ۲۱ میلیون بیت کوین این ارز با جهش نجومی ارزش روبرو شده و در مبادلات فضای مجازی به بیش از ۱۰۰ هزار دلار خواهد رسید امابرخی کارشناسان نیز اعتقاد دارند سرمایه گذاری روی این ارز به منزله ریسک ۱۰۰ درصدی بوده و باید آن را جزء سرمایه‌های از دست رفته تلقی کنیم.

از چندین سال قبل و با افزایش توجه کاربران ایرانی به استخراج این ارز دیجیتالی واکنش‌هایی جسته و گریخته از سوی برخی کارشناسان در کشور مشاهده شد اما این واکنش‌ها به اندازه‌ای جدی نبود که نهادهای حاکم بر حوزه پولی و بانکی یا فناوری اطلاعات کشور را به تحقیق و مطالعه و برنامه ریزی یا تدیون قوانین مورد نیاز واردارد. چنان که همواره در فضای پولی و بانکی کشور این نقیصه وجود داشته و سال‌ها بعد از ورود هر تکنولوژی توجه نهادهای حاکم و قانونگذار به آن جلب شده و بعد از طی زمان طولانی اقدام به تدوین و آزمون و خطای قوانین مرتبط با آن کرده‌اند.

همه دستگاه ها برای تدوین قوانین بیایند

سعید مهدیون، معاون تنظیم مقررات شورای ملی فضای مجازی در این باره گفت: قبل از این که پدیده «بیت‌کوین» فراگیر شود، همه دستگاه‌ها باید بیایند درباره نحوه فعالیت آن تصمیم‌گیری و سیاستگذاری کنند. تا به امروز هم با حضور نمایندگان وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها و نهادهای ذیربط، جلسات مختلفی درباره «بیت‌کوین» برگزار کردیم و امیدوارم در سال آینده بتوانیم این جلسات را ساماندهی کرده و سیاست‌های کلی مواجهه با پول مجازی را آماده کنیم و شورای عالی فضای مجازی هم تصمیم‌های خوبی راجع به این پدیده داشته باشد.

اما هیچ یک از دستگاه‌های مرتبط با این موضوع تا به امروز امادگی لازم برای برخورد با فراگیر شدن بیت کوین در کشور را ندارند.

بیت‌کوین در شبکه بانکی ایران

در حوزه ارزهای دیجیتالی و فرصت‌ها و تهدیدها ینهفته در آن نیز یکی از نخستین واکنش‌های رسمی مربوط به مدیرعامل یکی از بانک‌های کشور بود که گفت: فعالیت بیت‌کوین در ایران بلامانع است. مدیرعامل بانک پارسیان درباره فعالیت بیت‌کوین و پول‌های رمزگذاری شده در ایران نوشت: بخشی‌از این اقدام هم اکنون در نظام بانکی نیز در حال انجام است که البته تحت عنوان بیت کوین نیست.

نخستین هشدار به مصرف برق با استخراج بیت کوین

این اظهار نظر در حالی مطرح می‌شد که موج گرایش به استخراج بیت کوین طی آن سال در حال افزایش بود. اما افزایش فعالیت برای استخراج رمز ارز دیجیتالی که همراه با افزایش مصرف برق بود هم نتوانست توجه نهادهای ناظر و حاکم را به این موضوع جلب کند.

حامد قدوسی کارشناس اقتصادی و عضو هیات علمی دانشگاه استیونس در هشدار به افزایش میزان مصرف برق با استخراج بیت کوین در یادداشتی نوشت: می‌دانیم که به خاطر حجم برقی که پردازشگر رایانه برای حل مساله رمزنگاری مصرف خواهد کرد استخراج بیت‌کوین انرژی‌بر است. به همین خاطر هم استخراج آن در کشورهایی که قیمت برق در آن‌ها بالا است به صرفه نیست و سود خاصی ندارد. این مشاهده پدیده عجیبی نیست، چون ورود به این بازار آزاد است و شهود مبانی اقتصاد به ما می‌گوید که نهایتاً هزینه نهایی تولید و قیمت باید نزدیک هم باشند.

نخستین قیمت گذاری روی پرطرفدارترین ارز دیجیتالی دنیا

در این بین قیمت بیت کوین که مسیر خود را با ارزش صفر دلار در سال ۲۰۰۹ آغاز کرده بود با افزایشی قطره چکانی طی نزدیک به شش ماه به ۰.۰۰۳ دلار رسید.

در سال ۲۰۱۰ بعد از تأسیس نخستین صرافی که مبادلات بیت کوین را رسمی دانست این جهش قیمت قدری بزرگتر شده و به ۰.۰۸ دلار رسید. و این آغاز رشد قیمت رمز ارز بیت کوین در دنیا بود.

در اواسط ژوئن ۲۰۱۱، بهای بیت کوین به ۳۲ دلار رسید. نوسانات قیمت بیت کوین طی آن سالها بین ارزش ۳۰ دلار تا زیر ۱ دلار مدام در رفت و آمد بود اما توجه به ارزهای دیجیتالی کم کم در مردم رشد کرده و روز به روز بر تعداد ماینرها افزوده شد.

از سوی دیگر سایت‌های فروش آنلاین و شبکه‌های بزرگ پرداخت الکترونیک دنیا مانند پی پال نیز این ارز را برای مبادلات خود به رسمیت شناختند. این رسمیت به رشد ارزش بیت کوین در مقابل دلار کمک بسزایی کرد تا جایی که با توسعه شبکه و افزایش تعداد ماینرها و گذر از استخراج سطح نخست بیت کوین‌ها پاداش استخراجان برای نخستین بار نصف شد. در راستای رسیدن به اهداف اولیهٔ بیت کوین و مطابق با مکانیزم طراحی آن و برای کنترل عرضه و تقاضا، پاداش استخراج بلاک هر چهار سال یک‌بار نصف می‌شود. .

در فاصله رشد قیمت بیت کوین اما برخی کشورها معاملات آن را غیر قانونی اعلام کردند. نخستین کشورهایی که این ممنوعیت را اعلام کردند آمریکا و مهد بیت کوین، انگلیس بودند. بانک آمریکا، سیتی گروپ، جی‌پی مورگان چیس و لویدز انگلیس خرید هر نوع ارز مجازی از جمله بیت‌کوین را با کارت اعتباری ممنوع کردند.

محدودیت جدید باعث شد تا ارزش بیت‌کوین با عقب نشینی شدید کمتر از ۸ هزار دلار شود، در حالی که ارزش آن در دسامبر گذشته به ۱۰ هزار دلار هم رسیده بود.

طی سال‌های بعد روند رشد قیمت بیت کوین در دنیا بسیار پرشتاب ادامه پیدا کرد. در سال ۱۳۹۶ برای نخستین بار از سقف ۱۵ هزار دلار عبور کرد. سی‌ان‌بی‌سی نوشت: در معاملات روز لندن، شاخص کوین بیس با هزار دلار افزایش به ۱۵ هزار و ۲۰۰ دلار صعود کرد.

طی آن سالها نفوذ بیت کوین در کشور ما نیز روز به روز افزایش پیدا کرد. تا جایی که رییس کمیسیون اقتصادی مجلس از خروج بیش از ۲.۵ میلیارد دلار از کشور تا به امروز به منظور خرید ارزهای مجازی خبر داد.

مجلس شورای اسلامی نهاد قانونگذار

محمدرضا پورابراهیمی درباره ارزهای رمزینه و ایجاد ارز ملی مجازی گفت: یکی از پدیده‌های نوین که در تمامی دنیا مطرح شده به بحث ارزهای مجازی و البته ایجاد ارز ملی مجازی به دلیل تسهیل مراودات اقتصادی و دور زدن تحریم‌ها اختصاص دارد. اعتقاد دارم آینده اقتصاد جهان بر روی ارزهای دیجیتال رقم می‌خورد.

ارزش دلار در مقابل بیت کوین به گونه‌ای در حال کاهش بود که طی ۱۰ ماه این ارز دیجیتالی معادل ۱۷ هزار دلار قیمت گذاری شد.

مرکز مدعی فناوری اطلاعات کشور

محمدمراد بیات مدیرعامل مرکز فابا نیز دراظهار نظری درباره ارزهای دیجیتال گفت: با توجه به اینکه ما در تحریم قرار داریم از بعضی جهات بیت‌کوین راهکاری مناسب است.

بیات در پاسخ به این پرسش که بیت‌کوین چقدر در ایران پذیرفته شده و آیا برای اقتصاد ایران مناسب است یا خیر؟ گفت: با توجه به اینکه ما در تحریم قرار داریم از بعضی جهات بیت‌کوین راهکاری مناسب است. البته برخی از کشورها آن را پذیرفته و برخی دیگر آن را رد کرده‌اند.

همایشی بی نتیجه برای تکرار مکررات

همزمان با این سرعت چشمگیر قیمت بیت کوین اما سال گذشته تنها یک همایش در معرفی این ارز نوظهور برگزار شد. معاون فناوری اطلاعات بانک مرکزی در این همایش گفت: بیت کوین اولین کاربرد از فناوری بلاک چین است. اگر بلاک چین یک سیستم عامل باشد، بیت کوین نرم افزاری روی این سیستم عامل است.

او با بیان اینکه بلاک چین یک ابزار است، گفت: هویت طرف معامله با بیت کوین مشخص و قابل اعتماد نیست.

این سخنان اما هیچ اثری از تدوین قوانین یا برنامه‌های دولت برای کنترل عملکرد این ارز دیجیتالی در اقتصاد کشور نداشت.

قیمت بیت کوین که در سال‌های اولیه معرفی و عرضه آن کمتر از چند دلار بود در دسامبر سال ۲۰۱۸ به بیشترین حد خود یعنی نزدیک به ۲۰ هزار دلار نیز رسید و از آن زمان مورد توجه بسیاری از معامله‌گران و سرمایه‌گذاران در جهان واقع شد و خیل عظیمی از افراد نیز توانستند با استخراج و خریداری این ارز دیجیتال به ثروت کلانی دست یابند. البته بعد از آن ارزش بیت کوین در سال گذشته یک سقوط بی‌سابقه را نیز تجربه کرد و اما در حال حاضر در بازه ۱۲ تا ۱۳ هزار دلار در نوسان است.

آغاز مخالفت‌های رسمی با بیت‌کوین بعد از نفوذ کامل در جامعه

طی روزهای اخیر و با اوج گرفتن جریانات مربوط به این ارز دیجیتال رئیس کل بانک مرکزی و معاون فناوری اطلاعات این بانک و به دنبال آنها برخی از مسئولان دیگر مرتبط با حوزه ارزهای دیجیتال در اظهار نظرهای مختلف از غیر قانونی بودن آن سخن گفته‌اند.

بانک مرکزی و چرخشی ۱۸۰ درجه‌ای

عبدالناصر همتی رئیس کل بانک مرکزی و رئیس شورای پول و اعتبار درباره ورود ارزهای دیجیتال به کشور و افزایش فعالیت‌ها نیز در این باره گفت: از نظر بانک مرکزی تشکیل و فعالیت اشخاص برای ایجاد و اداره شبکه پولی و پرداخت مبتنی بر فناوری زنجیره بلوک غیرمجاز است و انتشار رمز ارز با پشتوانه ریال، طلا، فلزات گرانبها و انواع ارز در انحصار بانک مرکزی است.

ناصر حکیمی معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی که پیش‌تر در رابطه با آینده بیت کوین در ایران گفته بود: بیت کوین در ایران فرصت است و به همین دلیل بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران برای این ارز دیجیتال تا سال ۱۳۹۷ سیاستی واحد انتخاب می‌کند تا آینده ماینرها و فعالان این حوزه معلوم شد.

اما با گذشت ۴ ماه از سال ۹۸ هنوز هیچ تعیین تکلیفی برای این ارز نشده و این در حالی است که طی روزهای گذشته حکیمی در گفت و گو با رسانه‌ها اعلام کرده است: نکته صریح اینکه خرید و فروش بیت‌کوین در ایران ممنوع است، در نتیجه مردم نباید وارد این حوزه شوند. نوسان قیمت بیت‌کوین بسیار زیاد است ضمن آنکه این ارزها ریسک قانونی هم دارند. لذا توصیه اکید می‌کنیم که مردم وارد این بازی نشوند.

وزارت صنعت، معدن و تجارت به بهانه مصرف برق در شهرک های صنعتی

وزیر صنعت، معدن و تجارت درخصوص انحراف فعالیت برخی واحدهای صنعتی از مجوزهای مربوطه به سمت تولید بیت کوین، تصریح کرد:‌ وزارت صنعت مجوزی برای این موضوع صادر نکرده و اگر فعالیتی انجام می‌شود، اقدام خودسرانه افراد است.

مدیرعامل شهرک‌های صنعتی استان تهران نیز با اعلام اینکه استخراج بیت‌کوین در واحدهای صنعتی به هیچ عنوان مورد قبول ما نیست، گفت: دستور داده‌ام در کل استان تهران اگر در شهرک‌های صنعتی چنینفعالیتی در حال انجام است به سرعت با آنها برخورد کنند.

وزارت کشور و مبارزه با قاچاق کالا و ارز

«عبدالرضا رحمانی فضلی» در بیست و نهمین جلسه ستاد اطلاع رسانی و تبلیغات اقتصادی کشور اظهار کرد: مقرر شد ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز بررسی‌های لازم را انجام داده و نتایج آن را در جلسه بعد گزارش کنند. اگر قرار است به این پول مجازی مجوزی داده شود و در این حوزه مدیریتی اعمال شود باید اقدام لازم را انجام دهند. چون در این شرایط استفاده غیرقانونی از برق موضوع نگران کننده‌ای شده است.

و به دنبال تمام این اظهار نظرها در نهایت رئیس ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز نیز با اتمام حجت در این خصوص گفت: بخش اعظمی از فعالیت‌های پراکنده‌ای که به وسیله بیت‌کوین انجام می‌شود غیرقانونی است.

و اما آخر….

داستان بیت کوین نیز مانند سایر تکنولوژی‌های دیگر به سرانجام تاریک مخالفت و ابهام دچار شد. اما حجم مبادلات این ارز دیجیتال و فعالیت بر روی استخراج آن در کشور نشان از نفوذ بالای آن در جامعه دارد. شاید لازم است وزارت امور اقتصاد و دارایی، وزارت ارتباطات، مجلس شورای اسلامی، شورای عالی فضای مجازی، ستاد مبارزه با قاچاق ارز و کالا و سایر نهادهایی که به گونه‌ای با این موضوع ارتباط دارند با هماهنگی یکدیگر چاره‌ای به حال فعالان این حوزه کنند تا شاید بعدها دولت مجبور به تأمین خسارات و زیان‌های مالی ناشی از مصرف بالای برق و یا سرمایه‌های ازدست رفته مردم به بهانه سودآوری با بیت کوین نشود.