عقرب ها ترس به دل مردم سیستان و کرمان انداخته اند
عقرب‌ها با گرما سر رسیده‌اند، با نیشی گزنده و زهری مرگ‌آور. اهالی کرمان و سیستان‌وبلوچستان با رسیدن موج گرما عقرب‌های سیاه و زرد را به چشم دیده‌اند و در این میان مردم «ریگان» بیش از همه.
در روزهای گذشته در خبرها مدام از «ریگان» گفته‌اند و هجوم حشره‌ای هشت‌پا که می‌کُشد: «هفت نفر از ساکنان ریگان را عقرب گزیده و یک نفر به علت دیر رسیدن به مرکز درمانی جان خود را از دست داده است.» همین چند وقته که گرما از راه رسیده و باد داغ در استان‌های جنوبی می‌وزد، عقرب‌ها از زیر خاک بیرون آمده‌اند، اما کرمانی‌ها خودشان می‌گویند این عادی است و مردم سال‌هاست که عقرب‌ها را می‌شناسند. ایران، این‌طور که سه‌سال پیش عضو هیأت‌علمی بخش جانوران سمی موسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی گفت، پس از کشور مکزیک، رتبه دوم بیشترین آمار مار و عقرب‌گزیدگی دنیا را دارد و وزارت بهداشت اردیبهشت سال ٩٣، ٥٠هزار مورد عقرب‌گزیدگی در کشور ثبت کرده است. به جز کرمان و سیستان‌وبلوچستان، مردم خوزستان و هرمزگان هم همیشه با خطر عقرب‌گزیدگی روبه‌رو بوده‌اند، به‌طوری که براساس اعلام مرکز بهداشت خوزستان سالانه ۲۰ تا ۲۳هزار مورد عقرب‌زدگی در این استان اتفاق می‌افتد و کمتر از ۱۰ قربانی می‌گیرد. با وجود این آشنایی، اما با رسیدن گرما باز هم عقرب‌ها وحشت آفریده‌اند.
شایعه درباره یک قربانی
دمای هوا بالای ٥٤ درجه بود که عقرب‌ها را از زیر زمین‌ها در «ریگان» بیرون کشاند و اهالی را نگران کرد. گرمای شدید هوا این اتفاق را رقم زد و این‌طور که امین باقری، فرماندار شهرستان ریگان روز چهارشنبه اعلام کرد، عقرب‌ها «به‌خصوص در مناطق کوهستانی و روستایی» به خانه‌ها هجوم بردند. بنا بر اعلام مرکز بهداشت ریگان تا آن روز هفت نفر از ساکنان ریگان را عقرب گزید و یک نفر «به علت دیر رسیدن به مرکز درمانی» جان سپرد. با این حال محمدرضا عرب، معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی بم به «شهروند» می‌گوید این‌که عقرب‌ها با گرما آمده‌اند، درست است اما این‌که گفته می‌شود بیمار به دلیل نبود راه‌های ارتباطی مناسب و نداشتن دسترسی سریع به مراکز درمانی فوت شده صحیح نیست.
حتی در خبری با تیتر «مرگ زن باردار در ریگان با عقرب‌زدگی» از قول رئیس شبکه و مرکز بهداشت ریگان نوشته بودند که یک زن باردار در این شهرستان بر اثر عقرب‌زدگی و کمبود امکانات درمانی جان خود را از دست داد. اشاره این خبر به تنها قربانی عقرب‌گزیدگی امسال بود، اما معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی بم این خبر را که «ایرنا» منتشر کرده تکذیب می‌کند: «در مصاحبه‌ها اطلاعات غلط داده‌اند و گفته‌اند بیماری که عقرب او را گزیده و فوت کرده باردار بوده است اما این موضوع صحت ندارد. فوت یک بیمار باردار به علت عقرب‌گزیدگی شوخی نیست. اظهارنظر افراد مختلف باعث انتشار اطلاعات غلط شده و این کار تشویش اذهان عمومی است.»
او می‌گوید: «زنی که فوت کرد مادر باردار نبود. باردار بودن فرد در این موارد اهمیت فراوانی دارد. اما این زن که آزمایش بارداری او هم منفی بود، تنها قربانی عقرب‌گزیدگی در کرمان بوده که به مراکز درمانی اعلام کرده‌اند.»
عرب با توضیح این‌که در کرمان در فصل گرما مار و عقرب‌گزیدگی زیاد اتفاق می‌افتد، می‌گوید: «در این میان تعداد کمی از آنها آن‌قدر شدید است که به مرگ منجر شود.»
کالبدشکافی یک مرگ
٣١ خرداد در خبرها اعلام شد: «خانم بارداری در پی عقرب‌گزیدگی به شبکه بهداشت شهرستان ریگان مراجعه می‌کند که در کوتاه‌ترین زمان ممکن به دلیل نبود بیمارستان به شهرستان بم اعزام می‌شود. این زن باردار به دلیل وخامت شرایط جسمی از شهرستان بم توسط اورژانس به کرمان اعزام می‌شود که متاسفانه در بیمارستان کرمان جان خود را از دست می‌دهد. این خانم باردار از اهالی مناطق کوهستانی و سخت‌گذر این شهرستان است که به دلیل بُعد مسافت و نبود بیمارستان در ریگان جان خود را از دست داد. نیروهای شبکه بهداشت و درمان شهرستان ریگان به منظور بررسی وضع به مناطق روستای تک فرهاد از توابع این شهرستان اعزام شدند.»
اما معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی بم ماجرای این قربانی عقرب‌گزیدگی در ریگان را این‌طور توصیف می‌کند: «این‌که می‌گویند فرد به علت نبود تجهیزات درمانی و بیمارستان از دست رفته درست نیست. بیمار بسیار دیر به بیمارستان آمد، یعنی یک روز پس از گزیدگی. سم عقرب در بدنش پخش و دیگر وارد فاز DIC شده بود. وقتی در اورژانس ویزیت شد، بسیار بدحال بود. او طبق سیستم شبکه‌های بهداشت و درمان پیش «به‌ورز» رفته و آن‌جا اقدامات اولیه رویش انجام شده بود. اما دارویی که به او داده بودند اثر نکرده بود چون سم شدید بوده و دیر به بیمارستان آمده بود.»
عرب ادامه می‌دهد: «بیمار را همراهانش آوردند. سم ضد عقرب گرفت و دو سه ساعت بعد از آزمایش، وارد فاز DIC شد و به آی‌سی‌یو رفت. مسمومیت شدید برای او تشخیص داده شد و چون واحدش در مرکز استان است، هماهنگی صورت گرفت و به کرمان اعزام شد. البته درمانش را این‌جا گرفته بود، اما درنهایت آمار مرگ‌ومیر بیمارانی که به مرحله DIC وارد می‌شوند بالا و تا ٨٠درصد است. در بیمارستان کرمان هم فوق‌تخصص مسمومیت او را دید اما متاسفانه فوت کرد.»
او با بیان این‌که عقرب‌گزیدگی در یک ماه گذشته همین چند مورد بوده و تنها همین یک مورد به فوت فرد انجامیده است، می‌گوید: «مرگ‌آور بودن عقرب‌ها یک در ٥٠ است. مردم محلی دیگر با عقرب‌ها آشنا هستند. علاوه بر این، بیمارستان ریگان در ٩٠ کیلومتری بم در راستای طرح تحول سلامت درحال ساخت است، مراحل اتمامش را می‌گذراند و اگر ناملایماتی نباشد تا سه ماه دیگر آماده بهره‌برداری خواهد بود. جدای از این، بیمارستان پاستور بم هم برای درمان بیماران آماده خدمت‌رسانی است.»
عرب همچنین از انجام طرح تحقیقاتی با همکاری معاون بهداشتی خبر می‌دهد که طی آن انواع عقرب و خطرناک‌ترین آنها در استان شناسایی می‌شوند و احتمالا تا ٤ ماه دیگر اطلاعاتش تکمیل خواهد شد.
این اتفاق جدیدی نیست
«ریگان کویری است و زیاد پیش می‌آید که تابستان‌ها عقرب ببینیم، من خودم بارها عقرب سیاه دیده‌ام و یک‌بار هم نیشم زده است.» علی‌اکبر جهان‌تیغی، یکی از شهروندان اهل ریگان است که این‌طور می‌گوید. او به «شهروند» توضیح می‌دهد که حالا فصل عقرب و مار است و زیاد پیش می‌آید که مردم را بگزند: «عقرب در مناطق ما که کویری است، کم نیست. این هم اتفاق جدیدی نیست که کسی را نیش بزند. سابقا مردم در حیاط می‌خوابیدند و موارد گزش بیشتر از اینها بود.»
او ادامه می‌دهد: «این‌جا عقرب زرد است و سیاه. مردم هم می‌شناسند. همه عقرب‌ها را خطرناک حساب می‌کنیم و خطر نمی‌کنیم.»
جهان‌تیغی اینها را می‌گوید و به حرف‌هایش اضافه می‌کند: «شهرستان ریگان روستاهای زیادی دارد و با این حال خانه‌های بهداشت در آن زیاد است و می‌روند اقدامات اولیه را انجام می‌دهند. قبلا دسترسی‌ها زیاد نبود اما الان امکانات بیشتر شده و اتفاقا برعکس آنچه گفتند، راه‌ها هم مشکلی ندارد.»
هجوم به سرباز و نیک‌شهر
درهفته‌های گذشته وقتی سیستان‌وبلوچستان از گرما سوزان شده بود، مهران امینی‌فر، معاونت درمان دانشگاه علوم پزشکی ایرانشهر در گفت‌وگو با «شهروند» درباره گرما در این استان چنین گفته بود: «در بلوچستان، در بخش‌های جنوبی استان بادها با هجوم حشرات گزنده همراهند؛ مثل عقرب. در شهرستان نیک‌شهر هر سال به دلیل همین حشراتی که سم کشنده دارند، آماری از افزایش مرگ‌ومیر در منطقه به دلیل گزش داریم.»
او حالا افزایش آمار مرگ‌ومیر بر اثر گزش حشرات را در شهرهای نیک‌شهر و سرباز تأیید می‌کند و می‌گوید: «با آمدن موج گرما، امسال هم گزارش‌هایی از فوت بر اثر گزش عقرب داشته‌ایم.»
منوچهر پرنیان، شهروند اهل «سرباز» دراین‌باره به «شهروند» می‌گوید: «این‌جا کوهستانی و هوا گرم است. طبیعی است که عقرب‌ها بیرون بیایند. این برای مردم هم عادی است. این‌جا در خنک‌ترین حالت دمای هوا به ٤٢ درجه می‌رسد. در روزهای گرم هم دما به ٥٦ و ٧ می‌رسد، اما اعلام نمی‌کنند. وقتی هوا این‌قدر گرم می‌شود، بعید نیست که مار و عقرب بیاید.»
او اینها را می‌گوید و اضافه می‌کند: «ریگان که عقرب‌ها به آن هجوم آورده، ٢٥٠کیلومتر با ایرانشهر در سیستان‌وبلوچستان فاصله دارد. الان یکی، دوماهی است که هوا خیلی گرم شده اما ما بیشتر در گرمازدگی مشکل داریم تا گزش حشرات.»
پیش از این خوزستان و هرمزگان هم با آمدن موج گرما با هجوم عقرب‌ها روبه‌رو شده‌اند. در خوزستان طبق اعلام کارشناس حشره‌شناسی و کنترل ناقلین مرکز بهداشت خوزستان بیشتر موارد عقرب‌زدگی در شهرهای اهواز، رامهرمز، مسجدسلیمان، ایذه، باغملک و شوش و در ماه‌های مرداد و شهریور که دما به ۵۰ درجه می‌رسد، اتفاق افتاده است. طبق بررسی‌ها عقرب زرد کوچک (گادیم)، توسن و عقرب سیاه بزرگ شایع‌ترین عقرب‌ها در استان خوزستان به شمار می‌روند.
نشانه‌های عقرب‌گزیدگی
عرب، معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی بم از علایم عقرب‌گزیدگی می‌گوید: «اولین علامت درد و سوزش در ناحیه گزش است. سپس تورم و قرمزی. زهر عقرب اغلب مواقع سیستم ایمنی را هدف قرار می‌دهد. اگر درحد گرمی و قرمزی باشد، زود درمان می‌شود اما اگر دوز زهر زیاد بوده باشد، روی سیستم عصبی اثر می‌گذارد و سیستم خونی.»
او ادامه می‌دهد: «میزان قرمزی ناحیه گزش اگر زیاد باشد، بیمار با علایم عصبی، پرش عضلانی و تشنج و خیلی شدید اگر باشد، با تشنج شدید و کاهش سطح هوشیاری مواجه می‌شود. از سوی دیگر، اختلال انعقادی هم ممکن است؛ کاهش فاکتور انعقادی باعث خونریزی لثه، خونریزی ادراری و درنهایت دستگاه گوارش می‌شود. در مورد اختلال انعقادی پیش می‌آید که به عکس خون لخته هم بشود.»
به گفته او، شایع‌ترین علایم گزش درد، سوزش، تورم، قرمزی، تب، سردرد و گسترش علایم عصبی است و شرایط بیمار بستگی به دوز سم عقرب دارد: «اگر زهر شدید باشد، بیمار در عرض ٣ تا ٤ساعت علایم عضلانی را ابتدا نشان می‌دهد و در عرض ١٢ساعت وارد فاز اختلال خون می‌شود. بیماری که فوت شد، ١٨-٢٤ساعت بعد از گزش به بیمارستان مراجعه کرد و ٤٨ساعت بعد فوت کرد.»
عرب که معتقد است؛ مرگ بر اثر گزش عقرب به‌طور قطع کمتر شده، دلیل را این‌طور توضیح می‌دهد: «موارد گزش عقرب به دلیل فرهنگ‌سازی و آشنایی مردم با شیوه‌های جلوگیری از گزش و حفاظت از ورودی‌های خانه و دقتِ بیشتر، کمتر شده است و از سوی دیگر آنها زود به مراکزدرمانی می‌روند و جلوی علایم را می‌گیرند. با این حال، در بافت روستایی هنوز موارد گزش بیشتر از شهر است.»
