قرارگرفتن 3 منطقه کشور در وضعیت بحرانی کاملا خشک/بارورسازی ابرها، ابردزدی نیست

از جمله تبعات مهم تغییر اقلیم در عرض‌های نوار بیابانی کره زمین، “رخداد خشکسالی” است که ایران نیز جزو این مناطق است؛ از این رو به اعتقاد محققان پدیده خشکسالی و کاهش بارندگی‌ها یک پدیده طبیعی برای ما محسوب می‌شود و خشک بودن ارتفاعات ایران نسبت به ارتفاعات افغانستان به دلیل متفاوت بودن منابع رطوبتی است که به هر دو کشور وارد می‌شود.

به گزارش ایسنا، زمانی دستکاری آب و هوا، وقت دیگر تغییر ویژگی‌های جوی، یک زمانی “هارپ” و اکنون ابردزدی موضوعاتی است که به گفته محقق اقلیم شناسی دانشگاه تهران به تازگی وارد ادبیات علوم جوی شده است.

برنامه پژوهشی “یونوسفر فعال با فرکانس بالا” که به اختصار به آن “هارپ” (HAARP) گفته می‌شود، یک برنامه مهم و سری ارتش ایالات متحده بوده که هر از گاهی مورد بحث و مناقشات گوناگون قرار می‌گیرد. این پروژه مجموعه‌ای از 180 آنتن آلومینیومی به ارتفاع 5.2 متر را شامل می‌شود که در زمینی به مساحت ۲۳هکتار در ایالت آلاسکا نصب شده است. این آنتن‌ها می‌توانند امواجی با طول موج کوتاه را به لایه یونوسفر زمین ارسال کنند و با این که دسترسی به اطلاعات این پروژه ممنوع است، عده‌ای از پژوهشگران دلایلی مبنی بر استفاده از پروژه “هارپ” توسط ارتش آمریکا، به منظور جنگ الکترومغناطیسی با هدف پوشش تمام جهان تا سال 2020 را یافته‌اند.

عده‌ای از پژوهشگران هم اعتقاد دارند که این پروژه می‌تواند برای تغییر آب‌وهوا، ایجاد زلزله و سونامی و مختل کردن ارتباطات در نقاط مختلف جهان و بسیاری موارد دیگر کاربرد داشته باشد.

“هارپ”، یک کوشش علمی با هدف مطالعه خصوصیات و رفتار لایه یونوسفر جو زمین، با تاکید خاص بر روی استفاده از آن برای ارتقای سیستم‌های ارتباطی و تجسسی با کاربردهای غیرنظامی و نظامی است. یونوسفر نیز یک لایه نازک بالای جو زمین را تشکیل می‌دهد که از سطح زمین تقریبا 50 تا هزار کیلومتر فاصله دارد.

از سوی دیگر برخی ادعا دارند که به دلیل دستکاری در ویژگی‌های جوی، ایران دچار خشکسالی و کاهش بارش شده است؛ ولی محقق دانشگاه تهران معتقد است از آنجایی که منابع رطوبتی ایران با کشورهایی چون افغانستان متفاوت است، از این رو ارتفاعات افغانستان تا مدیترانه به میزان‌های متفاوتی از بارش‌های برف و بارندگی برخوردار خواهند شد.

اثرات تغییر اقلیم در عرض‌های جغرافیایی مختلف

دکتر علی‌اکبر شمسی‌پور، دانشیار دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، با بیان اینکه تغییر اقلیم (Climate Change) یک نظریه است، گفت: این نظریه به تقریب مورد تأیید 97 درصد اقلیم‌­شناسان و محققان جهان بوده و تنها برای حدود سه درصد دانشمندان مورد تأیید نبوده و رخداد آن ­را با دلایل مختلفی همچون “تغییر ویژگی‌­های مکانی موقعیت ایستگاه‌­ها”، “کوتاه بودن طول دوره آماری ایستگاه‌­های مورد سنجش”، “عدم قطعیت­‌های زیاد مرتبط با خروجی مدل­‌های سیاره­‌ای اقلیم” و “گردش عمومی جو” مورد تردید قرار می­‌دهند.

وی در عین حال با بیان اینکه بسیاری از افراد به صورت طوطی­‌وار از موضوع تغییر اقلیم صحبت کرده و آن ­را تأیید می‌­کنند، خاطرنشان کرد: ارائه نظریه تغییر اقلیم در راستای توسعه پایدار و حفاظت از منابع طبیعی با صرفه‌جویی و کاهش مصرف سوخت­‌های فسیلی و کاهش تولید گازهای آلاینده، به خودی خود مطلوب و با ارزش است؛ چرا که اساس و بنیان‌­های فکری نظریه تغییر اقلیم بر اثرات فعالیت‌های انسانی بر اتمسفر و محیط زیست است.

شمسی‌پور با تاکید بر اینکه پدیده تغییر اقلیم در ابعاد جهانی و سیاره­‌ای مورد توجه است؛ اما پیامد­ها و اثرات متفاوتی در نقاط مختلف جهان دارد، ادامه داد: از تبعات مهم تغییر اقلیم در عرض‌های جنب حاره‌­ای و نوار بیابانی کره زمین، “رخداد خشکسالی” است که در برگیرنده مناطق خشک و بیابانی ایران، آسیای جنوب غربی، آسیای میانه و صحرای شمال آفریقا است.

این محقق حوزه تغییرات اقلیمی در عین حال با تاکید بر اینکه تغییر اقلیم در عرض‌های معتدله که شامل مناطقی همچون اروپا، شمال آمریکا و کانادا می‌شود، بیشتر در قالب سیلاب و افزایش بارندگی مشاهده می‌شود، اظهار کرد: در عرض‌های جغرافیایی بالاتر (قطبی و جنب ­قطبی) کره زمین، تغییر اقلیم بیشتر با ذوب یخچال‌ها تعریف می‌شود که البته این پدیده اغلب با تأکید و توجه در نیمکره شمالی مطرح است تا جنوبگان.

دانشیار دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران با بیان اینکه در خصوص رخداد پدیده تغییر اقلیم تردیدهایی جدی در زمینه منابع داده‌­ای، ابزار اندازه‌گیری و محاسبه و پیش­‌بینی عناصر اقلیمی وجود دارد، خاطرنشان کرد: لازم است تا پژوهش­گران حوزه علوم جوی همچون متخصصان اقلیم‌شناسی به عنوان مرجع نظرات و تحقیقات در قالب مطالعات طولانی مدت الگوی تغییرات عناصر جوی در ایران و منطقه را ردیابی کرده و دلایل، پیامدها و راهکارهای رخداد هر نوع تغییر یا نوسانی را در پدیده‌­های اقلیمی از مرجعی واحد بیان کنند.

نتایج یک تحقیق جهانی درباره تغییرات اقلیم

شمسی‌پور با بیان اینکه در مقابل تغییر اقلیم، واژه تغییرات اقلیمی (Climate Variation) وجود دارد، گفت: نوسانات و تغییرات کوتاه مدت با فرکانس بالای عناصر جوی نسبت به نرمال منطقه را تغییرات اقلیمی می‌گویند؛ در حالی که تغییر اقلیم، با وجود روند تغییرات در طول دوره زمانی طولانی‌­تر مشخص می‌­شود.

وی خشکسالی‌ها، ترسالی‌ها، توفان‌های حاره‌­ای و امواج گرمایی را از جمله پدیده‌­های در مقیاس تغییرات اقلیمی عنوان کرد و یادآور شد: یکی از محققان ناسا با ردیابی الگوی تغییر سالانه دما از سال 1870 با موج‌­های 25 تا 30 ساله کاهشی و افزایشی دما را تا دهه 1990 بدست آورد.

این محقق ادامه داد: از 1980 (دهه 80 میلادی به بعد) شاهد دوره گرمایشی دمای کره زمین هستیم، وجه تمایز دوره گرمایشی اخیر شیب تند افزایش دمای آن نسبت به دوره­‌های قبلی است و همچنین نسبت دادن آن به فعالیت‌های انسانی است.

شمسی‌پور، با تاکید بر اینکه موضوع گرم شدن جهانی یک مساله عمومی در مقیاس سیاره­‌ای است، ادامه داد: گرمایش جهانی سبب افزایش تبخیر و تعرق شده و متعاقب آن افزایش “ابرناکی” و “تراکم بخار آب” در جو و در نتیجه منجر به افزایش ابرناکی و بارندگی می‌­شوند که البته این افزایش بارندگی‌ها بیشتر در عرض‌های میانی و بالاتر جغرافیایی رخ می‌دهد.

وی با اشاره به پیشینه طولانی توجه به موضوع خشکسالی در ایران و اثرات آن بر میزان تولیدات زراعی، افزایش خشکی و افت منابع آب‌­های سطحی و زیرزمینی، توضیح داد: مطابق یافته­‌های علمی بدست آمده، خشکسالی‌ها در کشور در دهه‌­ها و سال‌­های اخیر از جنبه فراگیری و گستره مکانی و فراوانی رخداد آن نسبت به دهه‌­های گذشته متمایز است.

خشکسالی، پدیده تاریخی ایران

این عضو هیات علمی دانشگاه تهران با اشاره به منابع تاریخی، خاطر نشان کرد: در کتیبه‌های تاریخی زمان کوروش هخامنشی، از وقوع خشکسالی سخن به میان آمده است و این نشان می‌دهد که پدیده خشکسالی یک پدیده تاریخی در منطقه ما به شما می‌رود.

شمسی‌پور اظهار کرد: اگر آمار بارش ایستگاه‌های هواشناسی ایران را از سال 1951 مورد بررسی قرار دهیم؛ مشاهده می‌­شود که کشور ما در دهه‌ها و سال‌های مختلف از 1951 تا 2018 با دوره‌های مختلف و متناوب با خشکسالی و ترسالی مواجه بوده است. ضمن آنکه میزان 400 میلیارد متر مکعب نرمال آب حاصل از بارش نرمال کل ایران است که مسلما در هر سال با نوسان افزایشی یا کاهشی مقدار بارش دچار تغییر می‌شود.

مدیرگروه جغرافیای طبیعی دانشگاه تهران با بیان اینکه بنا به همین مستندات، فراوانی خشکسالی‌ها در ایران بیشتر شده است، یادآور شد: سال گذشته بسیاری از نقاط کشور مانند جنوب شرق، شمال غرب، غرب، جنوب غرب یک سال “ترسالی” را تجربه کردند، درحالی که در سال جاری با وجود اینکه بواسطه بارش‌­های قابل توجه فصلی بهار، منطقه شمال غرب کشور با ترسالی مشخص می­‌شود، اما بسیاری از مناطق کشور به‌ویژه در فلات مرکزی، جنوب و جنوب شرق وضعیت بحرانی کاملا خشکسالی را تجربه خواهند کرد.

به گفته وی، این وضعیت در سال‌های گذشته نیز وجود داشته است.

منابع رطوبتی ایران

دانشیار دانشکده جغرافیا دانشگاه تهران با تاکید بر اینکه موضوع “ابر دزدی” که به تازگی در علوم جوی و ادبیات علمی ما وارد شده، غیر کارشناسی است، توضیح داد: این موضوع در حالی مطرح می‌شود که هیچ مستنداتی در این زمینه وجود ندارد، ضمن آنکه این موضوع از یک محقق مرتبط با علوم جوی بیان نشده است.

وی با بیان اینکه این رویکرد ایراد نظرات غیرکارشناسی در زمان رخداد بسیاری از پدیده­‌های طبیعی مانند زلزله، خشکسالی، سیلاب و امواج سرمایی و گرمایی مطرح می‌شود، افزود: هرچند در این زمینه ادعا شده است که این نظر از خروجی تحقیقات و ردیابی چهار ساله سطح برف در ارتفاعات افغانستان، ایران و رشته ­کوه‌­های آلپ به دست آمده است، اما با عدم توجه به منابع رطوبتی و تفاوت در الگوها و سامانه‌های بارشی ارائه شده است.

شمسی‌پور همچنین با تاکید بر اینکه دستکاری در ویژگی­‌های سامانه‌­های جوی یک منطقه بعید نیست، گفت: سابقه ارائه رسمی پدیده دستکاری در ویژگی‌های جوی به سخنرانی “ویلیام هیل”، وزیر دفاع دوران ریاست جمهوری بیل کلینتون برمی‌گردد که برای نخستین بار اعلام کرد می‌توان امواج الکترومغناطیسی را برای مدیریت و تغییر آب و هوا و زلزله استفاده کرد و یا در سال 1977 توافقی در زمینه اصلاح آب و هوا بین کشورهای کانادا و آمریکا به امضا رسید.

وی با بیان اینکه مدیریت آب و هوا در مقیاس‌­های کوچک و محلی امکان‌پذیر است، اظهار کرد: موضوع بارورسازی ابرها در مقیاس محلی تا متوسط مقیاس یا منطقه‌­ای قابل اعمال است.

این محقق حوزه تغییر اقلیم با اشاره به بارش‌های بسیار مطلوب بهاره در نیمه شمالی و غربی ایران، گفت: سامانه‌­های بارشی از منشأ امواج سودانی که از مسیر شبه ­جزیره عربستان به محدوده سرزمینی ایران وارد می‌­شد، در محدوده شبه ­جزیره عربستان در اغلب اوقات همراه با بارش‌­های سیلابی و سنگین فراوانی بود. در این رابطه می‌تواند موضوع بارورسازی ابرها مطرح شود. بخصوص اینکه بارش­‌ها در مناطق بیابانی و کم عارضه عربستان با شدت و فراوانی بالا رخ می­‌دهد، امکان بارورسازی ابرها وجود دارد، ولی تعبیر به ابردزدی نمی‌شود.

از افغانستان تا مدیترانه

شمسی پور با اشاره به ادعاهای گفته شده درباره اینکه در مقابل اینکه کوهستان­‌های افغانستان تا ارتفاع 2200 متر پوشیده از برف هستند، اما ارتفاعات ایران کاملا خشک هستند، گفت: دلیل آن تفاوت در منابع رطوبتی ورودی به هر منطقه نسبت به همدیگر است. در رابطه با پوشش بالای برف ارتفاعات آلپ در اروپا هم که کاملا مشخص است، موقعیت مکانی آنها در عرض‌­های معتدله، شرایط بارشی فراوان­‌تری را فراهم کرده است. بطوری که منابع رطوبتی آلپ، دربردارنده دریای مدیترانه، دریای شمال و اقیانوس اطلس است و این ارتفاعات در عرض‌های معتدله و میانه کره زمین قرار دارند که با افزایش بارندگی‌ها شناخته شده است.

دانشیار دانشکده جغرافیا دانشگاه تهران با تاکید بر اینکه منابع رطوبتی افغانستان عمدتا با ایران متفاوت است، خاطر نشان کرد: منابع رطوبتی افغانستان اغلب از اقیانوس هند، دریای عرب و عمان تأمین می­‌شود، در حالی که منابع رطوبتی کوهستان‌­های ایران متفاوت از آنها بوده و همچنین بدلیل فاصله مکانی زیاد فلات ایران از منابع رطوبتی ابرها و طی مسیر طولانی‌تری برای رسیدن به ایران از عربستان، شامات و عراق، منجر به تخلیه رطوبتی سامانه‌­ها می‌­شود.