پشت پرده غیبت یک ماهه ولیعهد سعودی
در روزهای اخیر برخی از رسانه‌های ایران اخباری درباره وضعیت ولیعهد سعودی منتشر کرده‌اند.
به گزارش اقتصادنیوز محمد‌بن‌سلمان، ولیعهد عربستان حدود یک ماه است که در انظار عمومی ظاهر نشده و همین مساله به شایعات زیادی دامن زده است. آخرین خبر منتشر شده از محمد مربوط به ۴ اردیبهشت است که ظاهرا او را در یک جلسه اقتصادی دولت نشان می‌دهد. البته خبرگزاری دولتی عربستان برای این خبر از تصویر آرشیوی استفاده کرد. در سفر «مایک پمپئو»، وزیر خارجه آمریکا به ریاض که اولین سفر او به منطقه پس از انتصابش محسوب می‌شد، هیچ یک از رسانه‌ها تصویری از ملاقات او با محمد‌بن‌سلمان منتشر نکردند. حتی اقدام رئیس دفتر ویژه بن‌سلمان در انتشار تصویری از محمد در کنار ولیعهد ابوظبی، پادشاه بحرین و رئیس‌جمهوری مصر نیز نتوانست به شایعات پایان دهد؛ چراکه فعالان عربستانی در فضای مجازی معتقدند این عکس می‌تواند به هر زمانی مربوط باشد. به همین دلیل اکنون ۳ سناریو درباره وضعیت بن‌سلمان مطرح است: برخی از زخمی شدن محمد در اثر حمله ۲۱ آوریل در منطقه «الخزامی» سخن می‌گویند. پایگاه اینترنتی «The News» پاکستان همین نظر را تایید می‌کند. با این حال این پایگاه به نقل از «برخی منابع نزدیک به گروه‌های اپوزیسیون سعودی» فرضیه دیگری را هم عنوان می‌کند: تیراندازی ماه آوریل باعث ترسیدن و مخفی شدن بن‌سلمان شده است و سناریوی سوم و البته بدبینانه‌تر، مرگ بن‌سلمان است.
سه سناریو از غیبت بن‌سلمان
چند روزی است که اخبار مربوط به «کشته شدن» ولیعهد عربستان در برخی رسانه‌ها (عمدتا رسانه‌های عربی و فارسی) دست به‌دست می‌شوند. برخی معتقدند محمد بن‌سلمان در جریان درگیری‌های ماه گذشته میلادی در منطقه «الخزامی» هدف حداقل دو گلوله قرار گرفته و کشته شده است. اگرچه این خبر را هیچ منبع رسمی تایید نکرده اما یکی از شایعاتی است که چندی است به آن دامن زده شده است. برخی هم مدعی‌اند که وی پس از حادثه الخزامی زخمی شده است. گروه سوم هم بر این باورند که بن‌سلمان از ترس طغیان احتمالی شاهزاده‌ها در جایی امن مخفی شده است. هر چه باشد اما نزدیک به یک ماه است که ولیعهد سعودی در هیچ مراسم رسمی شرکت نکرده و هیچ تصویر و خبری هم از او منتشر نشده است. برخی غیبت او را «عجیب» دانسته‌اند. برخی گزارش‌ها حاکی است که مراجعه به صفحه اخبار ولیعهد در خبرگزاری دولتی عربستان (واس) نشان می‌دهد که آخرین خبری که از بن‌سلمان منتشر شده به ۴ اردیبهشت بر می‌گردد که وی در یک جلسه اقتصادی دولتی شرکت داشته است. البته عکس این خبر جدید نبوده و خبرگزاری دولتی از عکس آرشیوی برای این خبر استفاده کرده بود. در سفر «مایک پمپئو»، وزیر خارجه آمریکا به ریاض که اولین سفر او به منطقه پس از انتصاب محسوب می‌شد، هیچ‌یک از رسانه‌های سعودی خبری از ملاقات او با محمد بن‌سلمان منتشر نکردند. تنها اخبار ملاقات وزیر خارجه آمریکا با همتای او یعنی «عادل الجبیر» و ملاقات با «ملک سلمان» پادشاه سعودی منتشر شد. برخی کارشناسان و ناظران امور عربستان هم اقدام «بدر العساکر» رئیس دفتر ویژه بن‌سلمان در انتشار عکسی از وی را پاسخ به ابهام درباره سرنوشت ولیعهد جوان ارزیابی می‌کنند. العساکر عکسی از محمد بن‌سلمان در کنار «محمد بن زاید» ولیعهد ابوظبی، «حمد بن‌عیسی» پادشاه بحرین و «عبدالفتاح السیسی» رئیس‌جمهوری مصر منتشر کرد و نوشت: «برادران چند روز پیش در یک نشست دوستانه در قاهره شرکت کردند.» اما فعالان عربستانی در فضای مجازی معتقدند این عکس می‌تواند به هر زمانی مربوط باشد. در حال حاضر آنچه در فضای رسانه‌ای مخالفان دولت سعودی درباره غیبت طولانی بن‌سلمان مطرح شده، چند فرضیه را مطرح می‌کند: برخی زخمی شدن در اثر حمله ۲۱ آوریل را ذکر می‌کنند. اوایل اردیبهشت ماه بود که شنیده شدن تیراندازی‌های ممتد و انفجارهای پیاپی در نزدیکی محل سکونت محمد بن‌سلمان به خبر اول رسانه‌های منطقه تبدیل شد.
ساعاتی بعد مقامات امنیتی عربستان اعلام کردند که تیراندازی به‌دلیل نزدیک شدن یک هواپیمای اسباب بازی به کاخ سلطنتی بوده است. مخالفان سعودی اما این روایت دولتی را نپذیرفتند. برخی نوشتند که اگر هدف یک اسباب بازی بوده، دلیل این حجم از تیراندازی و حتی صداهای انفجار چه بوده است. مخالفان معتقد بودند که مهاجمین این حمله را با هدف کشتن محمد بن‌سلمان انجام داده‌اند، حتی برخی هم گفتند که ولیعهد در اثر این حمله به‌شدت زخمی شده است. ناظران امور یکی از دلایل غیبت طولانی بن‌سلمان را زخمی شدن او در اثر این حمله می‌دانند و می‌گویند، بعید است ولیعهد در جریان تیراندازی آن شب کشته شده باشد که اگر چنین بود، رژیم ناچار می‌شد در حدود یک ماه گذشته این موضوع را اعلام کند. به عقیده این عده، محمد بن‌سلمان در اثر حمله زخمی شده و پزشکان درحال درمان او هستند، اما از این مساله تنها شمار اندکی از افراد مورد اعتماد و محرم خاندان بن‌سلمان با خبر هستند. پایگاه اینترنتی «The News» پاکستان در گزارش ۱۸ می ۲۰۱۸ با عنوان «محمد بن‌سلمان کجاست» می‌نویسد: «غیبت شگفت‌آور محمد از انظار رسانه‌ها با وجود اشتیاقی که برای حضور رسانه‌ای داشت تردیدها در مورد سلامتی او را افزایش داده است.» این پایگاه اینترنتی این سناریو را مطرح می‌کند که حجم زیاد تیراندازی در ماه آوریل آن هم برای ساقط کردن یک هواپیمای اسباب‌بازی احتمالا تلاشی بود برای خنثی‌کردن یک کودتای نافرجام از سوی برخی اعضای خاندان سلطنت و شاهزاده‌ها. پایگاه اینترنتی «The News» پاکستان در ادامه می‌افزاید: «برخی فعالان و کنشگران سعودی که در رسانه‌های اجتماعی فعالیت دارند بر این باورند که این تیراندازی هیچ ربطی به هواپیمای اسباب‌بازی نداشت، بلکه حمله‌ای بود از سوی خودرویی که سلاح سنگین و تیربار حمل می‌کرد و به‌صورت تصادفی تیراندازی می‌کرد.»
این پایگاه به نقل از «برخی منابع نزدیک به گروه‌های اپوزیسیون سعودی» فرضیه دیگری را هم مطرح می‌کند: اینکه تیراندازی ماه آوریل باعث ترسیدن و مخفی شدن محمد بن‌سلمان شده است. همین ترس باعث شده محمد، اعضای خاندان سلطنت و برخی مقام‌های عالی رتبه را از سفر به خارج ممنوع سازد. در واقع، نوعی «ممنوع السفری» تحمیلی برای برخی از اعضای مشخص خاندان سلطنت وضع شده که احتمال طغیان از سوی آنها می‌رود. از جمله این افراد محمد بن نایف است که برخی گمان دارند وی در پس برخی تحولات برای سقوط بن‌سلمان باشد. محمد در شورای وزرای عربستان در ۱۵ مه هم غایب بوده است. این پایگاه اینترنتی می‌نویسد که غیبت محمد از انظار باعث شده برخی رسانه‌های ایرانی و روسی گمانه‌زنی‌هایی در مورد خبر کشته شدن او انجام دهند. با این حال، به‌نظر می‌رسد زخمی شدن او با دو گلوله در تیراندازی ۲۱ آوریل نزدیک کاخ سلطنتی در ریاض به حقیقت نزدیک‌تر باشد.
در هر حال، برخی تحلیلگران امور عربستان معتقدند محمد احتمالا از ترس جان مخفی شده است. نگرانی از حملات انتقام‌جویانه از سوی برخی اعضای خاندان سلطنت که اقدامات محمد آنها را آزرده است، دلیل این ترس برشمرده شده است. وی با به راه انداختن بازی مبارزه با فساد، شماری از شاهزادگان سرشناس و ثروتمند این کشور را بازداشت و تنها در قبال دریافت پول حاضر به آزادی آنها شد. «متعب بن عبدالله»، رئیس سابق گارد ملی و فرزند «ملک عبدالله» پادشاه پیشین که از قدرت زیادی در کشور به‌ویژه در میان نظامیان این گارد برخوردار بود، یکی از این افراد است. نگرانی از اقدامات تلافی‌جویانه متعب و هواداران او در گارد ملی بود که ولیعهد جوان را بر آن داشت تا برای حفاظت از خود یک گردان جدید با نام «سیف الاجرب» ایجاد کند. «محمد بن‌نایف» ولیعهد سابق هم از دیگر کسانی است که شمار زیادی هوادار به‌ویژه در میان نیروهای نظامی و بالاخص نیروهای امنیتی عربستان دارد. او که سال‌ها معاون امنیتی وزارت کشور عربستان بود، سابقه زیادی در برخورد با گروه‌های تروریستی از جمله القاعده دارد و با شمار زیادی از نیروهای کمتر شناخته شده، اما موثر در سیستم امنیتی عربستان ارتباط ویژه‌ای دارد.
شایعات زمانی قوی‌تر می‌شود که دریابیم یک شاهزاده مخالف سعودی هم از عموهای خود خواسته تا ملک‌سلمان را سرنگون و اداره کشور را به‌دست گیرند. «دیوید هرست» در گزارش ۲۱ مه ۲۰۱۸، در «میدل‌ایست‌آی» می‌نویسد شاهزاده خالد بن‌فرهان از شاهزاده احمد بن عبدالعزیز و شاهزاده مقرن بن عبدالعزیز خواسته تا آسیب وارد آمده به خاندان سلطنت سعودی به‌واسطه حکومت «احمقانه، بوالهوسانه و دمدمی مزاج» ملک سلمان و پسرش که به نقطه بی‌بازگشت رسیده را متوقف و او را از اریکه قدرت به زیر کشند. خالد بن فرهان که در سال ۲۰۱۳ به آلمان پناهنده شد به «میدل‌ایست‌آی» می‌گوید اگر احمد و مقرن صفوف خاندان سلطنت را متحد سازند «می‌توانند ۹۹ درصد از اعضای خاندان سلطنت، سرویس‌های امنیتی و نیروهای مسلح را کنار خود داشته باشند». این شاهزاده سعودی معتقد است که بیانیه اخیر ممدوح بن عبدالعزیز، یکی از برادران بازمانده و کهنسال ملک سلمان، نشان از خشمی عمیق در درون خاندان سلطنت دارد. خالد به «میدل‌ایست‌آی» می‌گوید: «خشم زیادی در درون خاندان سلطنت از سلمان و پسرش وجود دارد. من این اطلاعات را به عموهایم احمد و مقرن منتقل کرده‌ام. آنها فرزندان عبدالعزیز بوده و بسیار باسواد و محترم هستند و می‌توانند اوضاع را بهبود بخشند.»
خالد می‌گوید احمد عبدالعزیز، معاون سابق وزارت کشور و سپس وزیر کشور، از حمایت زیادی در میان بخش‌های مهمی از نیروهای امنیتی و قبایل برخوردار است. مقرن هم در ابتدا به‌عنوان ولیعهد سلمان انتخاب شده بود اما اندکی بعد در آوریل ۲۰۱۵ محمد بن‌نایف جایگزین او شد و در نهایت در ژوئن ۲۰۱۷ محمد بن‌سلمان هر دو را کنار زد و به‌جای آنها نشست. شاهزاده خالد می‌گوید هزاران ایمیل از درون پلیس و ارتش در حمایت از برکناری سلمان و محمد دریافت کرده است. «دیوید هرست» همچنین در ادامه گزارش خود احتمال کودتا در پی تیراندازی آوریل را محتمل می‌شمارد. مجتهد، کنشگر و وبلاگ‌نویس سعودی نیز می‌نویسد کاخ سلطنت مورد حمله سنگین یک خودروی حامل تیربار قرار گرفت که طی آن ۶ نفر افسر و دو مهاجم کشته شدند. شاهزاده خالد می‌گوید این تیراندازی پوششی بود تا به این وسیله علیه محمد کودتا صورت گیرد و اعتراضات با زبان زور به او منتقل شود. این شاهزاده فراری می‌گوید ممکن است محمد باز به قدرت بازگردد اما شرایط عربستان همچون آتشفشانی است که هر لحظه امکان فوران آن وجود دارد. در صورت فوران هم نه تنها عربستان که منطقه عربی متاثر خواهد شد.
