جنجال بر سر «غروب آفتاب» در برجام

اشتباه اروپایی ها این است که بجای نزدیک کردن مواضع ترامپ به توافق برجام در حال گفت و گو روی موضوعی است که ایران هیچ گاه زیر بار آن نخواهد رفت.
به گزارش نامه نیوز: رییس‌جمهور آمریکا در اواسط ماه ژانویه به سه کشور اروپایی طرف توافق یعنی انگلیس، فرانسه و آلمان مهلت داد تا آنچه وی نقاط ضعف این توافق می‌خواند را تا روز 12 مه اصلاح کند در غیر این صورت واشنگتن دیگر به تعلیق تحریم‌های ایران ادامه نخواهد داد. این اقدام به منزله خروج آمریکا از توافق هسته‌ای خواهد بود.
ترامپ معتقد است که این توافق سه ضعف اساسی دارد: گنجانده نشدن برنامه موشکی بالستیک در توافق، مفادی که بر اساس آن بازرسان بین‌المللی می‌توانند سایت‌های هسته‌ای مشکوک ایران را بازدید کنند و بندهای موسوم به غروب که طبق آنها محدودیت‌های کلیدی برنامه هسته‌ای ایران پس از گذشت چند سال به تدریج پایان می‌یابد.

بندهای جنجالی توافق هسته ای

بند غروب، آن بخش از توافق برجام است که بازه زمانی رفع محدودیت‌های هسته‌ای ایران را مشخص می‌کند و شامل افزایش سانتریفیوژهای غنی‌سازی اورانیوم بعد از ۱۰سال و افزایش حجم اورانیوم کم ترغنی شده بعد از ۱۵سال است. دونالد ترامپ معتقد است با پایان این بازه زمانی که به‌ زعم او کوتاه است، ایران عملا به نقطه صفر بازمی‌گردد و بار دیگر می تواند در مسیر ساخت بمب هسته‌ای قرار ‌گیرد.
رکس تیلرسون، وزیر خارجه پیشین امریکا نیز در گذشته از بند موسوم به غروب آفتاب برجام اعلام نارضایتی کرده و مدعی شده بود این توافق آن‌طور که لازم است، برنامه هسته‌ای ایران را کُند نمی‌کند. در این باره نیکی هیلی نیز پس از وتوی قطعنامه علیه ایران در رابطه با موشک حوثی ها در یمن، با ابراز ناخرسندی از رفتار روسیه گفته بود از این پس امریکا و متحدان اروپایی آن راه های خود را برای فشار بر تهران به کار خواهند بست. از جمله این راه ها، آن است که ایالات متحده و متحدان اروپایی آن در نظر دارند موضوع بند «غروب» در برجام و هم‏چنین نحوه نظارت بر برنامه موشکی ایران را به بحث بگذارند.

توافق محرمانه
با وجود ده ها بار اصرار تهران بر این که بازنگری در «برجام» و گفت‏ وگو درباره توان موشکی و هم‏چنین حضور ایران در یمن قابل مذاکره نیست، برای اولین بار خبرگزاری رویترز بود که پنج شنبه، اول مارس گزارش داد که جمهوری اسلامی و سه قدرت اروپایی (آلمان، فرانسه و بریتانیا) مذاکرات پنهانی در حاشیه اجلاس امنیتی مونیخ داشته اند. برای بسیاری سوال پیش آمد که آیا چنین مذاکراتی در راستای شروطی است که ترامپ در رابطه با برجام گذاشته است و آیا بحثی روی بند غروب آفتاب برجام شکل گرفته است؟
چنین بحث هایی بارها از سوی وزارت خارجه تکذیب شد و هر گونه بحث و مذاکره در این رابطه از سوی ایران انکار شد.
اما به تازگی و پس سفر مکرون به واشنگتن مسائل جدیدی در این رابطه مطرح شد. اینکه ترامپ و مکرون به توافقی در رابطه با ضمایمی برای برجام رسیده اند. اما نکته اساسی این است که رویترز گزارش داده چنین گفت‌وگوهایی احتمالا تنها میان آمریکا و سه قدرت اروپایی بوده است، نه با چین و روسیه، چه برسد به ایران.
مکرون روز سه‌شنبه گذشته در یک کنفرانس خبری مشترک با ترامپ، گفت که وی می‌خواهد روی یک توافق جدید با ایران کار کند تا به سه چیز رسیدگی کند؛ محدود کردن برنامه هسته‌ای ایران در کوتاه مدت و بلند مدت، محدود کردن فعالیت‌های موشکی بالستیک این کشور و مقابله با آنچه غرب رفتار بی‌ثبات‌ کننده ایران در خاورمیانه می‌خواند.
یک دیپلمات که خواسته بود نامش فاش نشود به رویترز گفته بود که مکرون درباره چیزی صحبت کرده است که مدت‌هاست میان این سه کشور اروپایی و آمریکا در جریان است.
هر چند رییس‌جمهور فرانسه روز چهارشنبه تقریبا یک موضع متفاوت اتخاذ کرد و گفت که اظهارات رییس‌جمهور ترامپ سبب نشده که وی متقاعد شود واشنگتن در برجام باقی می‌ماند. شاید مکرون در واکنش به مخالفت‌های ترامپ با برجام تلاش کرده است تا فضا را برای دیپلماسی حتی در صورتی که آمریکا تحریم‌هایش علیه ایران را طی هفته‌های آینده مجددا وضع کند باز نگه دارد.

مخالفت شدید تهران با مذاکره مجدد
اما از سوی دیگر وزیر امور خارجه ایران در تازه ترین واکنش به مسائلی که غربی ها در رابطه با توافق جدید مطرح کرده اند طی پیامی ویدیویی به زبان انگلیسی تاکید کرد که ایران نه درباره برجام مذاکره مجدد خواهد کرد و نه به آن چیزی اضافه می‌کند.
«محمد جواد ظریف» وزیر امور خارجه ایران مجددا تاکید کرد برای توافق هسته‌ای تنها یک راه وجود دارد و آن پایبندی کامل آمریکا به تعهداتش است نه امتیازدهی.
ظریف با انتشار این ویدئو گفت که برجام، یک معاهده نبود که به امضا یا تایید شدن از هر طرفی، نیاز داشته باشد، بلکه بعد از تایید شدن در شورای امنیت سازمان ملل، برای همه الزام‌آور شد. ظریف با بیان اینکه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در 11 دفعه، تاکید کرد که ایران به تمام تعهداتش عمل کرده، افزود: «اما آمریکا به طور مداوم توافق را نقض کرد. مخصوصا با مانع‌تراشی در برابر کسانی که می‌خواستند با ایران تجارت کنند».
وزیر خارجه کشورمان با اشاره به اینکه برخی دولت‌های اروپایی اخیرا برای راضی نگه‌داشتن «دونالد ترامپ» ‌رئیس‌جمهور آمریکا، امتیازهای بیشتری را از طرف ایران به او وعده داده‌اند، تاکید کرد: «این امتیازدهی‌ها، یک توافق جدید است که شامل مسائلی است که همه ما تصمیم گرفتیم از مذاکرات ما مستثنی شود، که شامل ظرفیت‌های دفاعی ایران و نفوذ منطقه‌ای آن بود».

مجموعه این بحثها نشان می دهد موضوع را باید به شکل مجزا نگاه کرد. یک طرف بحث نگاه ایران است که هر گونه بحث و مذاکره ای را غیر قابل قبول می داند و خروج امریکا از برجام را مساوی با خروج خود از آن دانسته است. در این مسیر هیچ بهانه و شرطی قابل اعتنا نیست.
اما از سوی دیگر ایالات متحده با حضور ترامپ در قدرت تلاش کرده است ادامه برجام و حضور امریکا در آن را به چند مسئله مشروط کند و خواستار محقق شدن این شروط از جمله از بین رفتن بند غروب آفتاب در برجام و محدود شدن نفوذ منطقه ای ایران شده است.
نگاه و رویکرد دیگر در این بین نگاه اروپایی هاست. سه کشور اروپا سعی کرده اند راه میانه ای را برگزینند و به مذاکره و گفت و گو با دو طرف این وضعیت، یعنی امریکا و ایران ادامه دهند. اروپایی ها سعی کرده اند از سویی برجام را توافقی بین المللی که ادامه آن الزامی و ضروری است با مواضع ایران همراهی کنند و از سوی دیگر با امریکا در برخی مواضع از جمله محدود کردن نفوذ منطقه ای ایران و برخی نواقص برجام همراهی کنند.
اما آیا ادامه این روش راه بجایی می برد؟ مشکل از آنجایی شروع می شود که اروپایی نمی توانند در مواضع بین ایران و امریکا تفاهمی ایجاد کنند. آنچه دو طرف خواهان آن هستند با همدیگر تفاوت بسیاری دارد و از سوی دیگر دیالوگی بین دو طرف برقرار نمی شود. عدم دیالوگ بین مقامات امریکایی و ایرانی بر این فاصله و شکاف نیز افزوده و چشم انداز شکل گیری تفاهم را از بین می برد.
آینده بند غروب آفتاب در برجام چه خواهد شد؟ اروپایی ها با توافق روی آن با ترامپ می توانند ایران را راضی به محدود کردن فعالیت هسته ای خود فراتر از زمان مشخص شده در برجام کنند؟ اشتباه اروپایی ها این است که بجای نزدیک کردن مواضع ترامپ به توافق برجام در حال گفت و گو روی موضوعی هستند که ایران هیچ گاه زیر بار آن نخواهد رفت. برجام، نه کلمه ای کمتر و نه کلمه ای بیشتر. این نظر ایران است.