بودجه‌ریزی عملیاتی الزامی برای اقتصاد ایران
بودجه‌ریزی عملیاتی در کشورهای توسعه‌یافته به موازات تدوین بودجه‌های سالانه در قالب برنامه اجرایی برای مدیریت درآمد و هزینه‌های دولت‌ها مورد استقاده قرار می‌گیرد رویه‌ای که در ایران نیز دنبال می‌شود.
کلمه «بودجه» از زبان فرانسه ریشه گرفته و سپس در زبان‌های انگلیسی و فارسی وارد شده است. معنای لغوی آن در فارسی کیف و یا کیسه چرمی است که صورت دریافت‌ها و پرداخت‌های کشور در آن قرار دارد. اما تاریخ بودجه نویسی به کشور انگلستان و قرن ۱۹ میلادی باز می‌گردد.
به گزارش ایرنا، بودجه در متون تخصصی، سندی تعریف می‌شود که شامل ارقامی است که هزینه‌ها را به اهداف معین ارتباط می‌دهد. اگر درخواست‌های بودجه جمع آوری شده و طبق دستورالعمل‌ها به مصرف برسند و اگر فعالیت‌ها به نتایج مطلوب بیانجامد، هدف بیان شده در سند بودجه، تحقق یافته است.
بنابراین بودجه یک پیوستگی بین منابع مالی و رفتار انسانی برای تحقق اهداف و خط مشی‌ها ایجاد می‌کند و به بیان دیگر بودجه به مجموعه‌ای از اهداف و برنامه‌ها به همراه قیمت‌های مربوط به آنها اطلاق می‌شود.
بودجه شرحی از کالاها و خدماتی است که دولت در طی دوره یک‌ساله خریداری می‌کند. در عین حال که در بودجه ریزی عملیاتی، تلاش می‌شود تا نحوه تخصیص منابع هدفدار تر شود. موضوعی که درحال حاضر بسیاری از کشورها در برنامه نویسی سالانه خود مد نظر قرار می‌دهند.
بودجه ریزی عملیاتی برنامه‌ای با تلفیق از عملکرد و بودجه سالانه است که روابط میان وجوه تخصیص یافته به هر برنامه با نتایج به دست آمده از اجرای آن برنامه را نشان می‌دهد.
در نظر گرفتن چارچوب زمانی واقع گرایانه، تعیین شاخص‌های کمی برای برآورد عملکرد هر برنامه، پیش بینی بر اساس نیازهای واقعی بر مبنای داده و اطلاعات و قابل فهم بودن بودجه از جمله ویژگی‌هایی است که در بودجه ریزی عملیاتی وجود دارد.
افزایش کارایی مدیریت هزینه‌ها و صرفه جویی در آن، تمرکز فرایند تصمیم گیری روی مهمترین مسائل و چالش‌هایی که دستگاه‌ها با آن مواجه هستند، ایجاد فرایندی منطقی برای تصمیم گیری در خصوص بودجه که به طور مستقیم با برنامه ریزی، اجرا و کنترل، ارزیابی و گزارش عملکرد در ارتباط باشد، ارائه مبنایی برای پاسخگویی بیشتر در قبال استفاده از منابع کشور از هدف‌هایی است که با بودجه‌ریزی عملیاتی دنبال می‌شود.
بودجه ریزی عملیاتی نقشی مهم و پایه را در پایداری و توسعه اقتصاد کشورها دارد، رییس جمهوری نیز چند روز پیش در نشست هم اندیشی مدیران دولتی در باره اهمیت بودجه ریزی و جایگاه آن در دولت به عنوان راهکاری برای مبارزه با فساد سخن گفت.
حسن روحانی با بیان اینکه امسال بناست برای برخی دستگاه‌ها اجرایی شود، ابراز امیدواری کرد تا مسیر درست انتخاب شده در بودجه ۹۷ در سال‌های بعد انجام شود.
وی گفت: در این شیوه پول به دستگاه برمبنای عملکرد می‌دهیم. تاکنون بودجه را برمبنای کارمند می‌دادیم در این شیوه هرچه کارمند بیشتر شود پول بیشتر می‌شود. محصول را باید مد نظر قرار دهیم. اداره باید چه کار کند.
وزارت نیرو چه کار بکند چقدر نیرو و انرژی در کجا و با چه شرایطی تحویل دهد و چطور باید آب را کنترل کند. باید محصول محور باشیم و بودجه‌تان عملیاتی باشد.
رئیس جمهوری با بیان اینکه مردم باید ناظر بر پول خود باشند، اظهار کرد: قبلا به وزیر اقتصاد گفتم الان هم می گویم پول‌هایی که به دستگاه‌ها می‌دهید در سایت بگذارید. بگذارید مردم بدانند این را به کدام دستگاه دادید. هر دستگاهی چقدر پول مصرف می‌کند و چقدر خدمت ارائه می‌دهد مردم مقایسه کنند.
با نگاهی به سال‌های اخیر مشخص می‌شود که دولت‌های نهم و دهم به بودجه ریزی عملیاتی اعتنایی نداشتند این درحالی است که بودجه ریزی عملیاتی در ابتدای برنامه چهارم توسعه مصوب شده بود.
هرچند که برنامه عملیاتی شدن بودجه در سال ۸۴ مطرح شد اما اجرایی نگردید درحالی که در دولت یازدهم توجه به بودجه ریزی عملیاتی و احیای سازمان برنامه و بودجه به طور جدی مد نظر قرار گرفت. بر این اساس بودجه ریزی عملیاتی برای سال ۹۳ در اولین گام مورد توجه قرار گرفت، رویکردی که در دولت دوازدهم نیز ادامه دارد.
تغییر روش بودجه ریزی و جایگزینی نظام بودجه ریزی عملیاتی به جای افزایشی که «محمدباقر نوبخت» رییس سازمان برنامه و بودجه سال گذشته از آن خبر داد استفاده از یک تجربه جهانی برای بهبود مدیریت اجرایی کشور است.
با این حال طبق مصوبات برنامه ششم توسعه باید هر سال بودجه ۲۰ درصد دستگاه‌های اجرایی عملیاتی شود به طوری که پس از پایان برنامه پنجساله ششم توسعه، بودجه همه دستگاه‌ها به صورت عملیاتی هزینه گردد.
برای عملیاتی کردن بودجه لازم است در چارچوب برنامه ششم توسعه، پیشرفت سالیانه اهداف کمی و فعالیت‌ها مشخص و متناسب با پیشرفت‌ها، بودجه تخصیص داده شود. اختصاص اعتبار بعدی بر اساس عملکرد قبلی است و ارزیابی عملکرد از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
به گفته کارشناسان «بودجه ریزی عملیاتی در واقع بودجه را با اهداف کمی مرتبط می‌سازد و مشخص می‌کند».
کارشناسان اقتصادی شفافیت اقتصادی را یکی از خروجی‌های بودجه ریزی عملیاتی می‌دانند و می گویند: زمانی می‌توان گفت بودجه ریزی عملیاتی بوده که تمامی اهداف آن از جمله شفافیت اقتصادی که منجر به مبارزه با فساد می‌شود را فراهم کند.
از نگاه آنان، شفافیت بودجه به همدلی و همراهی مردم با اجرای برنامه‌های دولت منجر و از الزامات اقتصاد مقاومتی نیز محسوب می‌شود.
شفافیت بودجه باعث می‌شود ضمن تخصیص منابع براساس برنامه از پیش ارائه شده هر دستگاهی در مقابل هزینه‌ها پاسخگو باشد تداوم این روند، برنامه ریزی دولت‌ها را برای اعتبارات سرمایه‌ای، عمرانی و جاری نظم بیشتری می‌بخشد.
سنجش کارایی و اثر بخشی از مهمترین اهدافی است که با شفافیت عملکرد در بودجه ریزی عملیاتی محقق می‌شود دراین صورت است که به خوبی می‌توان دریافت اعتبارات تخصیصی سالانه به دستگاه‌ها و نهادها چگونه صرف می‌شود و در عین حال به جهت ضرورت پاسخگویی امکان هدر رفت منابع را به حداقل میزان می‌رساند.
