ترس از “زلزله” یا زلزله “ترس”
در هفته های اخیر همه جا صحبت از زلزله بود. بعد از اتفاقات تلخی که در زلزله کرمانشاه افتاد و چند زلزله در تهران و البرز، نوعی ترس و استرس در مردم دیده می‌شود.
در دو زلزله اخیر هیچ خانه‌ای تخریب نشد، اما بر اساس استرس و ترس هنگام فرار عده‌ای مصدوم شدندند و یا حتی فوت کردند.
ماجرای تلخِ حنانه دختر ۱۰ سالهای که در زلزله البرز در اثر شوک و استرس درگذشت و همچنین زن بارداری که هنگام فرار از منزل فوت کرد؛ ما را از اهمیت کنترل این فضای ترس و استرس آگاه می‌کند.
دکتر مجید فولادیان جامعه شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی در گفتگو با فرارو از لزوم عادی سازی فضا در این شرایط می‌گوید.
این جامعه شناس با تاکید روی احساس مردم از پدیده‌ها گفت: در حوزه مباحث شهری در مورد امنیت دو مساله وجود دارد یکی خود امنیت و دیگری احساس امنیت. به عنوان مثال امنیت میزان قتلی که انجام می‌شود. اما احساس امنیت احساسی است که شهروندان از امنیت دارند. ممکن است در یک محله قتل یا سرقت کم باشد، اما احساس عدم امنیت زیاد باشد. زیرا احساس امنیت علاوه بر خود امنیت به متغیر‌های دیگری هم بستگی دارد. این دو مورد که گفتم لزوما باهم همپوشانی ندارند.
او افزود: پس در بحث احساس امنیت با یک سازه دیگری مواجه هستیم که سازه‌ی روانی- اجتماعی است که در حوزه روانشناسی اجتماعی قرار می‌گیرد؛ که این سازه در مورد احساس انسان از یک پدیده بحث می‌کند.
فولادیان در مورد شرایط فعلی تهران به فرارو گفت: در حال حاضر موردی که در تهران رواج پیدا کرده این است که ترس از زلزله خیلی بیشتر و مهم‌تر از خود زلزله شده است؛ که ترویج این ترس دلایل مختلفی دارد از جمله وقوع زلزله غرب کشور. در زلزله کرمانشاه حاکمیت و رسانه‌ها برای اینکه احساس همدردی زیادی را در مردم ایجاد کنند، به آن‌ها کمک کنند و یا به هردلیل دیگری یک پوشش خیلی وسیعی از خرابی‌های زلزله‌ها ارائه دادند. به دلیل پوشش وسیع خرابی‌ها الان زلزله در ذهن مردم مساوی با آوار، خرابی و مرگ است.
این جامعه شناس ادامه داد: در زلزله اخیر تعدادی فوت شدند درحالیکه ده‌ها هزار نفر هم نجات پیدا کردند، اما هیچوقت شرایط نجات‌یافتگانی که وضعیت مناسبی دارند گزارش نمی‌شود، اما فقط وضعیتِ زندگی کسانی که آوار روی سرشان خراب شده است گزارش می‌شود.
او ضمن تاکید بر اینکه مقایسه زلزله غرب کشور با تهران لزوما منطقی نیست گفت: این مقایسه در حالی انجام می‌شود که خانه‌های مناطق کرمانشاه و .. اکثرا خانه‌های مهندسی ساز نبودند ضمن اینکه حتی مسکن مهرِ بی کیفیت آنجا هم فقط دیوارهایش خراب می‌شود، چون یک حدی از ساخت‌و‌ساز مهندسی دارد؛ حالا نکته اینجاست است که ساختمان‌های تهران نسبت به آن مناطق از استحکام بالاتری برخوردارند و با یک زلزله مثلا ۵ ریشتری قرار نیست ویرانی شدید به بار بیاید.
فولادیان توصیه کرد: ما الان نیاز داریم مسیری را برعکسِ آن فضای رسانه‌ای که قبلا ایجاد می‌کردیم در پیش بگیریم. خیلی سریع می‌شود به این فضای جدید رفت. به نظر من به مردم آموزش بدهیم که بهترین راهکارِ فرار از زلزله این نیست که لزوما از خانه‌ها بدوید به سمت بیرون؛ بهتر است در مکان‌های امن داخل خانه پناه بگیرید و مواردی از این قبیل که اصولی است.
به اعتقاد این جامعه شناس باید به سمت فرهنگ سازی عالمانه‌ای برویم و به مردم یاد بدهیم در شرایط زلزله چه کار می‌شود کرد. ما باید فضای وحشت را مدیریت کنیم.
او در پاسخ به پرسش خبرنگار فرارو در مورد واکنش وزیر کشور به پخش تصاویر زلزله توسط صدا و سیما گفت: اینکه صدا و سیما شرایط بحرانی را نشان می‌دهد آرامش را از شهر می‌گیرد و همانطور که گفتم ترس و احساسِ ترس دو چیز متفاوت هستند، این نمایش شلوغی خیابان‌ها و پمپ بنزین‌ها احساس ترس را زیاد می‌کند.
فولادیان گفت: خروجی واقعی زلزله‌های اخیر به آن صورتی که در رسانه‌ها به آن پرداخته شد، نیست. کدام خانه در این دو زلزله اخیر خراب شده است؟ هیچ. ولی تعداد زیادی از مردم از خانه‌های خود بیرون می‌ریزند.
این استاد دانشگاه افزود در حوزه روانشاسی اجتماعی، ترس مسری است. مثلا وقتی یک جا صف باشد، فردی که این صف را می‌بیند گمان می‌کند او هم حتما باید در صف بایستد. در مورد بیرون ریختن مردم بعد از زلزله هم همینطور است. این ترس باعث می‌شود بقیه مردم که شاید اصلا نترسیده باشند با دیدن این صحنه‌ها فکر کنند اشتباه می‌کنند و تحت تاثیر سایر مردم، استرس بگیرند. شرایط را باید به سمت عادی سازی بُرد.
او با اشاره به صحبت‌های شهردار تهران گفت: حرف‌های شهردار مهم بود مثلا گفته بود در موقع زلزله نه تنها وقت بنزین زدن نیست بلکه این کار خطرناک است. رسانه‌ها باید به واقعی‌تر کردن فضا کمک کنند.
صف پمپ بنزین در زلزله تهران
به اعتقاد این جامعه شناس ترس از زلزله در تهران یک “برساخت اجتماعی” است که در طول سالهای طولانی شکل گرفته است. سال‌ها گفته اند قرار است در تهران زلزله بیاید و همه چیز خراب شود؛ و این چیزی است که یک‌شبه حل نخواهد شد. این ترس در ذهن مردم وجود دارد از طرف دیگر صدا و سیما هم دائم تصاویر زلزله‌های قبلی را نشان می‌دهد، و همه این‌ها باعث افزایش ترس و استرس می‌شود.
فولادیان در انتها آموزش صحیح مردم در مواجهه با زلزله و عادی سازی فضا توسط رسانه‌ها را راهکار جلوگیری از اتفافات تلخی مثل درگذشت دو تن از هموطنانمان در زلزله‌های اخیر می‌داند.
