پادرمیانی 7 هنرمند برای جهانی شدن قناتِ همدانی‌ها
با نتیجه ندادن اعتراض‌ها برای حذف طرح الحاقِ روستای قاسم‌آباد به شهر همدان که مهمترین نتیجه‌ی منفی‌اش ، لغو ثبت قنات «قاسم‌آباد» این استان در فهرست میراث جهانی است، این بار هفت هنرمند همدانی در نامه‌ای به دو نماینده‌ی مردم تهران و همدان در مجلس شورای اسلامی از آنها خواسته‌اند تا برای حذفِ این طرح پا جلو بگذارند.
تلاش‌ها و ایده‌ی جوانانِ قاسم‌آبادی در همدان و راهی که برای نجات کشاورزی در این روستا باز کرده بودند،باعث شد تا ابعاد جهانی قناتِ قاسم‌آباد را کشف کنند، قناتی که به واسطه‌ی ارزش‌های تاریخی‌اش می‌تواند قدِ قنات‌های ایرانی در یونسکو را به هم‌ردیف‌های ایرانی‌اش در یونسکو برساند و اولین قنات_موزه کشور و شاید دنیا لقب بگیرد.
اما از زمان آغاز به کار جوانان همدانی و دهیار جوانِ روستای قاسم‌آباد، که با وجود نزدیکی چند دقیقه‌ای با مرکز شهر همدان، برای مردم کمتری شناخته‌شده است، مشکلات به مرور خود را به آنها نشان دادند، از عبور فیبر نوری توسط شرکت مخابرات منطقه که این محوطه را تهدید به تخریب می‌کند، تا تهیه طرح تفصیلی برای پیوستن روستای قاسم‌آباد به شهر همدان که موانع برای جهانی شدن قناتِ قاسم‌آباد را محکم‌تر کرده‌اند.
پس از هشدارهای زیادی که فعالان میراث فرهنگی در طول یک سال گذشته برای نجاتِ این قنات مطرح کرده‌اند، حالا پرویز پرستویی، مسعودجعفری جوزانی، احمدرضا درویش، محمدحسین حلیمی، پرویز اذکایی، امیرشهاب رضویان و مجیدبرزگر در نامه‌ای به پروانه سلحشوری – نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی – و امیر خجسته – نماینده مردم همدان و فامنین در مجلس شورای اسلامی – درخواستِ توجه بیشتر و پیگیری برای جلوگیری از الحاق پنج روستا به خصوص قاسم‌آباد به شهر همدان را دارند.
در متن این نامه آمده است: «از این جهت نامه را خطاب به شما می‌نویسیم که پیش از این در چند و چون ماجرای قنات تاریخی روستای قاسم آباد همدان قرار گرفته‌اید، دیگر اینکه برخلاف برخی نمایندگان پیش از این نیز در مسایل مربوط به میراث فرهنگی و محیط زیست همراه مردم همدان بوده‌اید و مطالبات آنان را پیگیری کرده‌اید.
امید است همه مسئولان دولتی مرتبط به ویژه استانداری و شهرداری‌ها توجه ویژه‌ای به ماندگاری عناصر فرهنگی، طبیعی داشته باشند. ما نیز خواهیم کوشید تا به عنوان نمایندگانی از وجدان بیدار جامعه، کماکان رسالت خویش را در پایش عملکردها و پاسداری از داشته‌های فرهنگی و طبیعی سرزمین‌مان ادامه دهیم. ضمن سپاس از نگاه مسئولانه‌ی شما، نگرانی خود را از توسعه شهری، بدون توجه به پایداری منابع مطرح می‌کنیم، چون تجربه‌های پیشین گواهی بر این است که توسعه بی‌رویه و سریع شهرها عناصر اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی شهر را دگرگون و دچار چالش می‌کند.
مدتی است مساله الحاق چهار روستای «حسن آباد»، «قاسم آباد»، «شورین» و «علی آباد» به شهر همدان مطرح شده و با فشار و پیگیری یکی از نمایندگان همدان، وزارت کشور مصوبه الحاق سه روستا را صادر کرده است. این تصمیم نه در بین مردم همدان طرفدار دارد و نه در بین ساکنان این روستاها.
مردم همدان نگران این هستند که یک شبه بیش از 20 هزار نفر به جمعیت شهر اضافه شود و خدمات اندکی که از مدیریت شهری می‌گیرند نیز دچار چالش شود. ساکنان روستاها نیز نگرانند پس از الحاق به شهر خدمات و امکانات امروز را از دست دهند، به دلیل اینکه اکنون از خدمات رایگان بیمه روستایی بهره می‌برند و آب، برق، گاز و تلفن روستایی را نیز با یارانه دریافت می‌کنند و پس از الحاق، همه این‌ها را از دست خواهند داد و در مقابل به عنوان حاشیه نشین درکنار مردم شهر زندگی خواهند کرد.
کارشناسان شهری و جامعه شناسان نیز با این طرح مخالفند آنها می‌گویند پیش از این چندین روستا به شهر همدان الحاق شده اما این طرح باعث شده حاشیه‌نشینی، آسیب‌های اجتماعی و فقر دراین مناطق نهادینه شود و در مقابل زمین‌خواری و رانت‌خواری جای رفاه شهروندان را بگیرد. اکثریت اعضای شورای شهر همدان نیز با این طرح مخالفت کرده‌اند، اما به نظر می‌رسد نظر مردم و نمایندگان آنان اهمیتی ندارد.
امروز مهاجرت معکوس در کشورهای توسعه‌یافته مطرح می‌شود و مدت‌هاست که بحث مهاجرت از شهرها به روستاها در کشور ما نیز زبانزد شده است؛ اما سیاست‌های کلان، مانع چنین اندیشه و برنامه‌ای شده است و تلاش می‌کنیم روستاها را به صورت دستوری به شهر تبدیل یا الحاق کنیم.
الحاق روستاهای علی‌آباد، حسن‌آباد و قاسم‌آباد به شهر همدان در این زمان کار عجولانه‌ای است که حتی اگر مراحل قانونی آن طی شده باشد، شرایط پذیرش این روستاها در بحث ایجاد زیرساخت‌ها و امکانات وجود ندارد.
اما علاوه بر مسایل اجتماعی که در دراز مدت خودنمایی خواهد کرد، مساله «میراث فرهنگی و محیط زیست» است. روستای قاسم آباد که پرجمعیت‌ترین روستای استان با حدود 9 هزار نفر جمعیت است بیشترین آسیب را از این تصمیم خواهد دید. این روستا بیش از 400 هکتار بیشه‌زار دارد و تنها لکه سبز شمال شهر همدان به شمار می‌رود با الحاق این روستا این تنفس‌گاه سبز قربانی زمین‌خواری می‌شود.
نکته دیگر این است که قنات تاریخی روستای قاسم آباد به طول چهار کیلومتر، ارتفاع بیش از سه متر و عرض بیش از دو متر به عنوان عریض‌ترین قنات دنیا شناخته شده و سال گذشته توسط وزارت میراث فرهنگی ثبت شده است، همچنین مجوز احداث اولین قنات موزه کشور در کنار این قنات صادر شد و اکنون نیز در انتظار ثبت جهانی است که با الحاق این روستا قنات و همه مظاهر آن از بین می‌رود.
در اجلاس جهانی جاده ابریشم، پیشنهاداتی برای نامزدی ثبت جهانی نظیر هگمتانه، کاروانسراهای همدان، غار علیصدر، تپه تاریخی نوشیجان، سازه‌های دستکند استان و قنات تاریخی روستای قاسم‌آباد مطرح شد، اما در این بین تنها برای قنات قاسم‌آباد، پرونده تهیه شده است.
همانطور که می‌دانید آثار پیشنهادی باید نمونه برجسته‌ای از نوعی بنا، مجموعه معماری، فناوری یا منظره و همچنین سکونتگاه سنتی بشری یا استفاده از زمین که معرف یک یا چند فرهنگ است، باشد؛ به‌ویژه مواقعی که تحت تأثیر تغییرات برگشت‌ناپذیر شده است. در مجموع به طرز مستقیم یا ملموس مرتبط با رویدادها یا سنن زندگی افکار و عقاید یا آثار هنری یا ادبی واجد اهمیت والای جهانی باشد.
به نظر می‌رسد همه‌ی این شرایط در اثر تاریخی قنات قاسم‌آباد وجود دارد و اقبال وزارت میراث فرهنگی نیز به این گزینه بیشتر است. البته پیش از این، 11 رشته قنات در فهرست آثار جهانی ثبت شده و به گفته وزیر و معاون میراث فرهنگی، در صورت ارسال پرونده ثبتی قنات روستای قاسم آباد، این اثر تاریخی نیز در آن فهرست ثبت خواهد شد و محتمل‌ترین گزینه ثبت جهانی در استان است.
قنات قاسم‌آباد با فرهنگ و معیشت کشاورزان روستا و زندگی اجتماعی آنان مرتبط است و از سوی دیگر، شیوه منحصر به فرد تقسیم آب در روستای قاسم‌آباد و افسانه‌ها و روایت‌های مختلف درباره این قنات که بخشی از فرهنگ شفاهی منطقه را در خود جای داده، کم‌نظیر است.
نباید فراموش کرد که اگر دخل و تصرفی در معماری این قنات یا ساختار اجتماعی مردم پدید بیاوریم، این شانس را از دست خواهیم داد و نمی‌توان پرونده را برای ثبت جهانی ارسال کرد؛ چون قنات را به نام «روستا» می‌شناسند و نه شهر، از این‌رو بهتر است در حال حاضر از تغییرات ساختاری و اجتماعی در روستا صرف‌نظر کنیم.
به گفته معاون وزیر میراث فرهنگی، پروسه ثبت جهانی تا تیرماه سال آینده به طول می‌انجامد، برای الحاق این روستا حداقل تا سال آینده دست نگه‌داریم تا در نتیجه این ثبت، پیامدهای مثبت و ارزشمند آن هم برای قاسم‌آباد و هم شهر همدان مثمرثمر باشد.
از شما نمایندگان که بارها پیگیر دغدغه‌های هنرمندان، فعالان مدنی و روزنامه نگاران در حوزه میراث طبیعی و فرهنگی بوده‌اید، درخواست می‌کنیم تا از این تصمیم غیر کارشناسی جلوگیری کنید و برای به ثمر رسیدن تلاش‌های مردم روستای قاسم آباد برای ثبت جهانی قنات تلاش و همراهی کنید.»
