مهمترین پیام کودتای واگنر در خاک روسیه چه بود؟

خبرگزاری “ان بی سی نیوز” آمریکا در گزارشی با اشاره به شورش نظامی اخیر شبه نظامیان گروه واگنر در داخل خاک روسیه و پیشروی آن ها تا نزدیکی شهر مسکو پایتخت روسیه،  وقوع این رویداد را حامل پیام های جدی با محوریت آشکار شدن ضعف فزاینده پوتین و موقعیت سیاسی وی در بحبوحه جنگ اوکراین، علی رغم تلاش های چند ساله اخیر وی جهت نمایشِ تصویری قدرتمند از خودش در عرصه بین المللی ارزیابی کرده است.

بازتاب– “ولادیمیر پوتین” رئیس جمهور روسیه همواره سعی داشته تا خود را به مثابه فردی معرفی کند که فرمانِ همه چیز را به دست دارد. وی خود را همچون رهبری قاطع به جهانیان معرفی کرده است. فردی که نظام سیاسی روسیه را کاملا در اختیار دارد و با هنرمندی تمام، میان نخبگان و گروه های سیاسی مختلف روسیه توازن ایجاد می کند.

با این حال، با گذشت زمان، سر و کله فردی با نام “یوگنی پریگوژین” پیدا شد. فردی که با شورش گروه نظامی تحت امرش یعنی “گروه واگنر” علیه پوتین، به یکی از جدی ترین بحران های امنیتی روسیه در 30 سال اخیر دامن زد و عملا پوتین را به موضع ضعف قرار داد. مساله ای که سبب شد تا پوتین به عنوان رهبر و سیاستمدار برجسته روسی که پس از جوزف استالین بیشترین دوران حضور در قدرت را به ثبت رسانده، با فهرستی از گزینه‌های بد رو به رو شود. البته که در شرایط کنونی، بحران در روسیه حداقل به طور موقت، خاتمه یافته است.

پریگوژین فرمان عقب نشینی نیروهای تحت امرش را داده و آن ها به پایگاه های خود بازگشته اند. هنوز دقیقا مشخص نیست که او چه امتیازاتی را از کرملین و پوتین دریافت کرده است. اگرچه گمانه زنی های مختلفی در مورد اخراج کردن برخی مقام‌های ارشد نظامی روسی که پریگوژین با آن ها مخالف است، مطرح شده است. در این میان، این نکته نیز معلوم نیست که چگونه بحران امنیتی اخیر بر وضعیت آشفته ارتش روسیه در جبهه های جنگ این کشور با اوکراین نیز اثرگذاری خواهد داشت.

با این همه، ما این نکته را به خوبی می دانیم که هیچکدام از این اتفاقات اگر پوتین به اوکراین حمله نمی کرد، رخ نمی دادند. پوتین برای اینکه در جنگ اوکراین پیروز شود عملا شرایطی را به وجود آورد که اکنون می بینیم تا حد زیادی موقعیتِ خود او را به خطر انداخته است. در این شرایط، تصویر مقتدری که پوتین سعی داشت از خود بسازد نیز تا حد زیادی مخدوش شد.

در اوکراین، گروه مزدوران واگنر تحت رهبری پریگوژین، تا حد زیادی به واسطه خشونت و تعهدات خود شناخته می شوند. آن ها جزوِ خشن‌ترین گروه های نیابتی و شبه نظامی هستند که مسکو در حوزه پیرامونی خود می‌بیند. این گروه نظامی نشان داده‌اند که در ایجاد نابودی و کشتار کاملا استاد هستند. با این حال، باید توجه داشت که پریگوژین از ابتدای جنگ اوکراین، با ژنرال های عالی رتبه روسی در مورد جنگ مذکور و فرماندهی آن، در رقابت و اختلاف بوده است.

او به شدت با ژنرال “والری گراسیموف”، فرمانده نیروهای روسی در جنگ اوکراین و ژنرال “سرگی شویگو”، وزیر دفاع روسیه اختلاف دارد. پریگوژین در جریان شورش اخیر شبه نظایمان تحت امرش در داخل خاک روسیه، به صراحت گراسیموف و شویگو را به فریب دادن پوتین جهت به راه انداختن جنگ اوکراین متهم کرد و البته تاکید کرد که آن ها به افکار عمومی روسیه نیز در مورد جنگ مذکور دروغ گفته و می گویند.

در گذشته، پوتین تا حد زیادی خود را از جریان اختلافات میان ژنرال های ارشد روسی و گروه نظامی واگنر دور نگه می داشت. دلیل این مساله نیز روشن است زیرا از یک سو، پوتین به شبه نظامیان گروه واگنر در میدان های جنگ اوکراین نیاز داشت و از سوی دیگر، کنشگری نظامی گروه واگنر سبب می شد تا نوعی رقابتِ مثبت میان این گروه و ارتش روسیه به نفع کرملین و پوتین هم ایجاد شود. درست به همین دلیل هم بود که کرملین تا حد زیادی پریگوژین را تحمل می کرد.

با این همه، به تدریج محاسبات پوتین در مورد پریگوژین تغییر کرد. اینکه پوتین لفاظی های پریگوژین را در مورد ژنرال هایش تحمل کند یک چیز است، و اینکه او بخواهد یک شورش مسلحانه در داخل خاک روسیه که تهدیدی مستقیم علیه خودِ وی است را تحمل کند، چیزِ دیگری است. اگر یک چیز در دنیا باشد که پوتین نتواند آن را تحمل کند، آن چیز، “خیانت” است. از این رو، حمله گروه نظامی واگنر به داخل خاک روسیه نیز از نگاه پوتین یک خیانتِ آشکار بود.

یوگنی پریگوژین در سایه حمایت های پوتین بود که توانست ثروت قابل توجهی را کسب کند و اساسا اگر این حمایت نبود احتمالا وی همان سرآشپز پوتین و رستوران دارِ سابق روسی باقی می ماند.

در جریان تحولات اخیر روسیه و شورش گروه نظامی واگنر علیه پوتین و ژنرال های ارشد روسی، نیروهای واگنر کنترل شهر جنوبی رُستوف را به دست گرفته و ساختمان های دولتی و امنیتی آن را تسخیر کردند. سپس آن ها به سمت شمال روسیه و استان مسکو حرکت کردند و درگیریهای مستقیم نظامی را با نیروهای امنیتی روسیه داشتند. جالب است که برخی گزارش ها از انفعال نیروهای روسی در برابر شبه نظایمان واگنر حکایت دارند.

پوتین از همان آغاز، تهدید حملات گروه نظامی واگنر را جدی گرفت. پلیس روسیه، مقرهای گروه واگنر در سنت‌پیترزبورگ را هدف قرار داد و البته که دیگر دستگاه های امنیتی در روسیه نیز بالاترین حد هشدار امنیتی را در پیش گرفتند. عجیب است که نیروهای گروه واگنر توانستند خود را به نزدیکیِ شهر مسکو پایتخت روسیه نیز برسانند و به نوعی پوتین را وادار به عقب نشینی کنند.

تمامی این مسائل، تا حد زیادی تصویری که پوتین از خود ساخته بود را بر باد دادند. اگر روکش و تصویرِ شکست‌ناپذیری که پوتین برای خود ساخته بود، نگوییم از بین رفته، باید تصدیق کنیم که تا حد زیادی ضعیف شده است. پوتین باید از همین حالا فکر کند که چگونه می خواهد اعتبار و آبروی خود را در میان افکار عمومی روسیه بازیابد. آنچه واضح است این نکته می باشد که افکار عمومی این کشور هیچکس را به جز خودِ وی مورد سرزنش قرار نخواهند داد.