مروری بر طلاق‌های عاطفی در سینمای ایران

به بهانه‌ جشنواره‌ فیلم «سلامت» مروری داریم بر فیلم‌هایی که با موضوع طلاق عاطفی در سال‌های اخیر ساخته شده‌اند. از «برف روی کاج‌ها»‌ تا «چهارشنبه سوری» و «ناهید».

جامعه‌شناسان حوزه خانواده به تازگی آمار غم‌انگیزی ارائه کرده که در جریان آن گفته‌اند درصد وجود طلاق عاطفی در کشورمان بسیار بالا رفته و این یک هشدار بسیار جدی برای سلامت خانواده به‌شمار می‌آید. مطابق قوانین کشور ما، امضا برگه طلاق(حتی اگر توافقی هم باشد) مستلزم عبور از یک مسیر سنگلاخ گونه‌ای‌ست .

که از این‌رو بسیاری از افراد به دلایل دیگری مثل نگرانی برای فرزندان یا نبود تمکن مالی، به سراغ این گزینه نمی‌روند و در نتیجه در فضایی بسیار سرد و در یک چاردیواری‌ای که تنها عنوان زیبای «خانه» را به‌دوش می‌کشد، به زندگی به اصطلاح مشترک خود، ادامه می‌دهند؛ و این شیوه تلخ از زندگی چیزی نیست که از چشم کارگردانان سینمای ایران دور مانده باشد. در این گزارش مروری گذرا خواهیم داشت بر فیلم‌هایی که در دهه 90 به این موضوع پرداخته‌اند.

برف روی کاج‌ها / پیمان معادی

قصه چه بود؟ زن پیانیستی می‌فهمد همسرش با یکی از هنرجویانش در رابطه است و اکنون هم با هم در یک سفر خارجی به‌سر می‌برند! او ابتدا از رفیق صمیمی‌ خود شاکی می‌شود که چرا علی‌رغم آگاهی بر این موضوع، آن را از او پنهان کرده بود و بعد، در حالیکه دچار تغییرات جدید و عجیبی شده و به شدت احساس تنهایی دارد.

دعوت رفتن به کنسرت پسر جوان‌تر همسایه را می‌پذیرد اما در نهایت، تصمیم می‌گیرد همین اتفاق کوچک اما غیرمتعارف را هم به اطلاع همسر خیانتکار خود برساند. این فیلم به‌رغم اینکه نویسنده و کارگردانِ مرد داشت، طبق اذعان صاحب‌نظران به خوبی توصیف می‌کرد که یک زن وقتی در شرایط طلاق عاطفی با همسرش قرار گیرد، می‌تواند چقدر معصومانه و ناخواسته متفاوت از دیروز خود شود.

چهارشنبه سوری / اصغر فرهادی

بهترین تصویر از طلاق عاطفی در این فیلم در لوکیشن حمام خانه رقم می‌خورد؛ آن زمان که زن خیانت دیده و خواهرش در حمام(به عنوان یک پناهگاه کوچک برای گریه کردن) با هم صحبت می‌کنند و او می‌گوید: «شوهر منه. من می‌شناسمش». واقعیت این است که طلاق عاطفی در اغلب مواقع بیشتر از مردان، زنان را آزار می‌دهد و این حقیقت، ریشه‌ای کاملا فرهنگی دارد، کما اینکه ما در سینمای‌مان هم خیانت مرد را بارها نشان داده‌ایم و کمتر پیش آمده کارگردانی جسارت کند و حالت عکس ماجرا را در پلان فیلمنامه‌ خود بگنجاند.

شب یلدا / کیومرث پوراحمد

مرد عاشقی دست آخر راضی می‌شود زنی را که بسیار دوست دارد، به همراه دختری که دلبند اوست به خارج از کشور بفرستد. بهانه این مهاجرت، بهره‌مندی بیشتر خانمِ این زندگی از آزادی‌های اجتماعی است اما واقعیت این است که او با شخص دیگری علاقه پیدا کرده است. داستان، مردانه است و با توجه به اینکه گفته می‌شود برگرفته از زندگی کارگردان هم هست، شاید نگاهی یکسویه به این طلاق عاطفی انداخته باشد اما به هر حال، از این منظر به موضوع نظر انداخته که حضور یک نفر سوم در یک رابطه تا چه حد می‌تواند روند منجر شدن طلاق عاطفی به طلاق محضری را سریع‌تر کند.

خشم و هیاهو / هومن سیدی

دور و بر زندگی آدم‌های سلبریتی جامعه همیشه حاشیه وجود دارد و این فیلم به چگونگی ورود این حواشی به متن زندگی آنان می‌پردازد. قصه، قصه خواننده‌ای‌ست که با یکی از هواداران خود وارد رابطه می‌شود و این رابطه تا حدی جلو می‌رود که به کشته شدن زن اول می‌انجامد. داستان، تلویحا به این موضوع می‌پردازد که چگونه تبعات شهرت و معروفیت اجتماعی می‌تواند منفی باشد و یک فرد محبوب اجتماعی را در خانه و متعاقبا در جامعه منفور کند.

زیر سقف دودی / پوران درخشنده

زن میانسالی از نبود توجه همسرش به خود رنج می‌برد. هیچ تغییر مثبتی در او به چشم مردش نمی‌آید و در مقابل، به خاطر کوچک‌ترین اتفاق منفی، دادوقال به‌پا می‌شود. در این قصه اما پای فرزندان هم به میان کشیده شده و کارگردان خواسته اثرات زیان‌بار طلاق عاطفی را روی ثمره‌های یک زندگی هم به نمایش بگذارد. در حقیقت اساسا این فیلمنامه با نیت تشریح همین موضوع نگارش شده و انصافا به‌واسطه همین توجه به وضعیت فرزندان در خانه‌های دچار به طلاق عاطفی می‌توان گفت فارغ از ارزش‌های هنری، به نسبت، نگاهی کارشناسانه‌تر به موضوع داشته است.

سعادت آباد / مازیار میری

زن داستان قرار است برای همسر خود جشن تولد بگیرد و مخاطب در سراسر فیلم، درگیر قصه هر یک از آدم‌های دعوت‌شده به این مهمانی می‌شود و آخر کار می‌فهمد این آقای متولد که اینقدر هم از جانب همسرش دوست داشته شده، با پرستارِ پسرشان ماجراهایی دارد. هنگام دنبال کردن فیلم اما از واکنش‌های عصبی آقا، پی به مشکوک بودن همه چیز می‌بریم. در حقیقت، فیلم‌ از این جنبه به ماجرا نظر می‌کند که گاهی تعفن یک طلاق عاطفی را با لباسی مثل جشن تولد هم نمی‌توان پوشاند، نتیجه آن که طلاقی عاطفی در زمان اندک به‌وجود نمی‌آید و به همان نسبت در زمان اندک و با کارهای ساده هم از بین نمی‌رود.

عصر یخبندان / مصطفی کیایی

این فیلم از این منظر اهمیت دارد که شاید برای نخستین بار در سینمای بعد از انقلاب، خیانت یک زن شوهردار را به تصویر کشیده است. در واقع زن داستان در حالی که هنوز از همسر خود طلاق رسمی نگرفته با مردی ارتباط دارد، ضمن اینکه آلوده به اعتیاد هم هست و شاید همین ویژگی سبب شده اثر مجوز بگیرد!

ناهید / آیدا پناهنده

گاهی طلاق عاطفی به دلیلی مثل اعتیاد، به‌وجود می‌آید که بسیار هم موجه است. این فیلم ماجرای زندگی زنی است که خانه‌اش را از همسر معتاد خود جدا کرده و با توجه به این که این مرد برای دیدن فرزندشان به آن خانه سر می‌زند موجبات ایجاد مشکلاتی را فراهم کرده است، به خصوص وقتی زن داستان درصدد آشنایی با یک شخص دیگر است. وقتی طلاق عاطفی به طلاق رسمی و قانونی منجر نشود، گویی زن یا مرد باید قلب خود را از دوباره عاشق شدن باز بدارند و این نگاه ظریف و لطیفی است که کارگردان زن این فیلم، به موضوع داشت.

نمونه‌هایی از این‌دست در سینمای ایران کم نیست و همین فراوانی نشان می‌دهد که جامعه ما تا چه حد از چنین بحرانی در رنج و عذاب است، رنج و عذابی که اگر به آن پایان ندهیم، فراتر از در خطر انداختن سلامت روانی خانواده، می‌تواند به مرگ واقعی تک‌تک اعضای آن نیز منجر شود.