قهوه قجری در کام عمارت قاجاری!

موج مزایده فروش بناهای تاریخی و فرهنگی کشور ازسوی ارگان‌های دولتی و خصوصی، همه فعالان و کارشناسان میراث فرهنگی کشور را متعجب کرده است.

در واقع بناهای ارزشمند تاریخی و فرهنگی بیشماری به‌دلیل واگذاری از سازمان‌های دولتی به بخش خصوصی از صفحه میراث فرهنگی کشور محو و ناپدید شده‌اند.

وجه اشتراک تمامی این تخریب‌ها، اعتراض سازمان میراث فرهنگی پس از واگذاری یا تخریب این بناها بوده است. مساله‌ای که وجود دارد اینکه چرا سازمان میراث فرهنگی در تمامی این سال‌ها باوجود تمامی این اطلاعات و اخبار، درخصوص اقامه دعوا و تعیین تکلیف این مجموعه‌ها و متخلف‌ها مطابق قانون رفتار نمی‌کند؟ چرا سازمان میراث فرهنگی منتظر می‌ماند تا بنای تاریخی واگذار یا تخریب شود و بعد از آن جنجال رسانه‌ای و خبری به‌راه می‌اندازند؟

اما درباره عمارت ناصرالدین میرزا ، ماجرا کمی متفاوت است. به‌تازگی آگهی مزایده این عمارت تاریخی در برخی روزنامه‌های کشور منتشر شده است و تاکنون سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نسبت به این مزایده موضع‌گیری خاصی نداشته و گویا قرار بر مخالفت با مزایده عمارت تاریخی ناصرالدین میرزا نیست.

در میان کارشناسان میراث فرهنگی، برگزاری این‌گونه مزایده ها موافقان و مخالفان بسیاری دارد اما وجه مشترک تمام موافقت و مخالفت ها، حفظ هویت واقعی این عمارت است.

آینده عمارت ناصرالدین میرزا در ابهام

باید معماری بناهای تاریخی را مانند تابلوی تمام نما از راه و روش‌های زندگی پدران‌مان درطول قرون گذشته دانست. پرداختن به آثاری که اکنون به بناهای ارزشمند تاریخی شهرت دارد، درواقع توجه به فرهنگ و هنردر کنار روابط اجتماعی، سیاسی و اقتصادی مردم ایران درگذشته و سرمشق‌گیری برای زندگی امروز وآینده این کشوراست. اما با همه ضرورت حفاظت و احیای آثار و بناهای تاریخی، متاسفانه اکنون به دلیل عدم مدیریت و برنامه ریزی صحیح، وضعیت و شرایط بناهای تاریخی ایران چندان مناسب نیست و همین امر خوشبختانه حساسیت هایی را میان دوستداران میراث فرهنگی ایران به‌وجود آورده‌است ؛ به ‌گونه‌ای که باشنیدن هر خبری، هرچند به ظاهر قانونی در این حوزه، با موجی از واکنش ها و اعتراضات مردمی روبه‌رو می شویم. یکی از خبرهای این روزهای میراث فرهنگی کشور، آگهی مزایده عمارت ناصرالدین میرزا از سوی صندوق بازنشستگی کشور است؛بنابراین با تمام دلایل قانونی ذکر شده برای این مزایده،بیشتر کارشناسان این حوزه شرط و شروط هایی را برای واگذاری مطرح می کنند و از سویی به دلیل عدم برنامه‌ریزی صحیح و نبود بسترسازی مناسب، متاسفانه آینده روشنی برای آن متصور نیستند .

عمارت ناصرالدین میرزا، یکی از آثار ملی ثبت شده

در رابطه با معرفی خانه ناصرالدین میرزا باید گفت که این عمارت در دوره قاجار و بین سال‌های ۱۲۸۰ تا ۱۲۸۵ به فرمان ناصرالدین میرزا، فرزند مظفرالدین شاه در بخش شمالی محدوده ارگ سلطنتی ساخته شد. این بنا دارای چهار صفه، کلاه‌فرنگی و حوضی زیر گنبد است که از نظر معماری با سایر بناهای دوره قاجار متفاوت است و بر خلاف خانه‌های اعیانی دوران قاجار، دارای حیاط مرکزی و زیرزمین نیست. این عمارت تا دوره پهلوی متعلق به نوادگان ناصرالدین میرزا بود و اکنون صندوق بازنشستگی کشور متولی این ساختمان است که این اثر در تاریخ ۳۰ تیر ۱۳۸۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

قانونی و غیرقانونی بودن مزایده عمارت ناصرالدین میرزا

آنچه بیش از همه ذهن دوستداران آثارو بناهای تاریخی را در رابطه با انتشار آگهی مزایده به خود مشغول کرد، وجه قانونی و یا غیر قانونی بودن این مزایده ‌بود که در این رابطه باید گفت بیشترکارشناسان، برگزاری آن را قانونی می‌دانند و برخی بر لزوم واگذاری آن به بخش خصوصی تنها برای حفظ و نگهداری‌اش تاکید می‌کنند. در همین رابطه سجادعسگری، دبیر کمیته پیگیری خانه‌های تاریخی تهران در گفت‌و گو با «قانون» برگزاری این مزایده را مثبت دانست و افزود: « صندوق بازنشستگی کشور به عنوان یک نهاد خصوصی، مالک خانه ناصرالدین میرزاست و خوشبختانه در سال‌های اخیر برای مرمت و حفظ این بنا، تلاش های فراوانی را انجام داده است اما اکنون توانایی و شرایط مناسب نگهداری و بهره برداری از عمارت ناصرالدین میرزا را ندارد؛بنابراین تصمیم گرفته با برگزاری مزایده و طی مراحل قانونی، آن را به شخص دیگری واگذار کند و تمام هماهنگی های آن را نیز با سازمان میراث فرهنگی انجام داده است».

همچنین مهدی معمارزاده، کارشناس میراث فرهنگی نیز ضمن اشاره بر قانونی بودن این مزایده برحمایت از بخش خصوصی تاکید کرد و به «قانون»گفت: « در دورانی‌که نهادهای دیگر بناهای تاریخی را تخریب می کردند، صندوق بازنشستگی کشور برای این عمارت هزینه مرمت پرداخت کرد و اکنون حق دارد که از آن بهره برداری کند و باید از این اقداماتی که سبب نجات بناهای ارزشمند تاریخی کشور می‌شود، حمایت کرد اما قوانین دست‌وپاگیر میراث فرهنگی و قوانین مانع تراش شهرداری، مانع تحقق حفظ این آثار شده و ضروری است که دولت این موانع را از سر راه بخش خصوصی بردارد».

از سوی دیگر بعضی کارشناسان، واگذاری بناهای تاریخی به بخش خصوصی را یکی از راهکارهای مناسب برای بهسازی و نوسازی بافت‌های قدیمی شهری کشور می دانند که در همین رابطه حمید عرفانیان، کارشناس معماری در گفت و‌گو با «قانون» بیان کرد: « تنها یک راه برای حفظ، نگهداری و پایداری این آثار در طول زمان باقی می‌ماند و آن، دمیدن زندگی جدید در کالبد قدیم آن است. بنابراین تحقق این امر یعنی بهره‌برداری از این ابنیه با لحاظ حفظ تمامی مشخصات هویتی و ثبتی آن، که امری ارزشمند و برای حفظ آن بنا ضروری است. این مهم یکی از راهکارهای بهسازی و نوسازی بافت‌های قدیمی شهری است که تنها با تشویق و ایجاد انگیزه در سرمایه‌گذاران بخش خصوصی محقق خواهد شد.

در بهره‌برداری از پتانسیل‌های این آثار و ابنیه، روش‌های متعدد تجاری و اجرایی وجود دارد که یکی از آن‌ها خرید و فروش این ابنیه از طریق مزایده جهت واگذاری به افرادی است که می‌توانند علاوه بر تامین هزینه‌های حفظ و نگهداری آن، باعث رونق زندگی و ایجاد چرخه اقتصادی در این مجموعه‌ها و احیای بافت‌های تاریخی شوند. رونق اقتصادی ناشی ازبازنده‌سازی این کالبدهای تاریخی باعث افزایش ارزش‌های مادی و معنوی آن‌ها و حفظ این آثار در سطح جامعه خواهد شد. فرآیند تجاری‌سازی این آثار و ابنیه‌های تاریخی را از طریق برگزاری مزایدات خرید و فروش، می‌توان در یک مقایسه پدیدار شناسانه با برگزاری آکشن‌های خرید و فروش آثار هنری و تاریخی بررسی کردکه در هر نوبت، ارزش مادی و معنوی این آثار بالاتر از دفعات قبل خواهد بود».

چالش اصلی این مزایده

اما در کنار تاکید کارشناسان بر قانونی بودن واگذاری این بنا به بخش خصوصی، کارشناسان دیگری نیز هستند که مزایده این بنای تاریخی را از زاویه دیگری بررسی کرده‌اند .آن‌ها چالش و مشکل بزرگ این واگذاری را در عدم برنامه‌ریزی و بسترسازی های نامناسب در آن می دانند که می تواند سبب عدم بهره برداری صحیح این ملک از سوی مالک جدید آن شود. در همین رابطه رضافیضی، مشاور شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران، ‌ ضمن یادآوری ثبت ملی عمارت ناصرالدین میرزا که سبب می‌شود تا طبق قانون هر گونه تعمیر، مرمت ،تغییرات،خرید‌و فروش‌ و تعیین کاربری با نظارت میراث فرهنگی انجام و از فیلتر شورای فنی سازمان میراث فرهنگی عبور کند، از عدم برنامه ریزی صحیح و تعیین کاربری پذیرایی برای عمارت ناصرالدین میرزا گلایه کرد و به «قانون»گفت: «با توجه به شرایط گردشگری کشور که چندان بستری برای آن فراهم نشده ، کاربری پذیرایی نیز در بستر گردشگری قرار خواهد گرفت.بنابراین چنانچه مالک بعدی این عمارت، مدیریت آن را به عهده گیرد اما پس از مدتی متوجه شود که سود چندانی از این کاربری پذیرایی و سفره خانه احداث شده، کسب نخواهد کرد، به طور حتم پس از مدتی خسته شده و در عمارت را خواهد بست و در این صورت به دلیل آنکه ملک خصوصی بوده، سازمان میراث فرهنگی برای بازگشایی مجدد آن هیچ اصرار و پافشاری نمی تواند داشته باشد و پس از مدتی بار دیگر این عمارت، کهنه و فرسوده خواهد شد».

مزایده ای که چندان طرفدار ندارد

مزایده عمارت ناصرالدین میرزا در گذشته نیز تکرار شده است اما انگار با شرایط و قیمت پیشنهادی چندان طرفدار ندارد. در این رابطه فیضی افزود :« شرایط کنونی گردشگری تهران به طور کل چندان درآمدزا نیست و با تمام تلاش‌هایی که برای رونق آن انجام گرفته، هنوز جای کار دارد و شاید در آینده نه چندان دور بستر و چشم انداز گردشگری مناسبی داشته باشد اما اکنون تهران دارای شرایط مناسب نیست. بنابراین اگر عمارت ناصرالدین میرزا به ثبت ملی نرسیده بود، به طور حتم به دلیل سوداگری زمین و ساخت و ساز و تراکم ساختمانی، اکنون طرفداران و سرمایه‌گذاران بسیاری داشت که نیاز به برگزاری این مزایده نیز نبود.البته هنوز پاکت های مزایده باز نشده اما می‌توان گفت که سرمایه‌گذاران زیادی شرکت نکرده‌اند واستقبال چندانی صورت نگرفته است».

حفاظت از بنای تاریخی، پویایی و مدیریت تغییر است

همچنین فیضی در پاسخ به این سوال که چه تضمینی برای تخریب نشدن عمارت ناصرالدین میرزا در آینده وجود دارد، گفت: « با توجه به حمایت قانون از این ساختمان، شاید هیچ‌گاه تخریب نشود و اگر مالک آن روزی دست به تخریبش بزند، به طور حتم باید به بازسازی و مرمت دوباره آن اقدام کرده و برای این تخریب جریمه پرداخت کند اما موضوع ما تنها تخریب نیست بلکه همیشه قدم اول، حفاظت است. در همه کشورهای پیشرفته دنیا ،حفاظت را پویایی و مدیریت تغییر ترجمه می‌کنند و باید دانست که این حفاظت، یک امر ایستا نیست و در واقع حفاظت از ارزش‌ها، زمانی اتفاق می افتد که آن ساختمان نقشی در جامعه و محیط پیرامون خود داشته باشد؛بنابراین بنای تاریخی که هیچ نقشی ندارد، پس از مدتی متروکه می‌شود و‌بخشی از حیات آن از بین می رود. مهم‌ترین مساله، حفاظت از این عمارت است و اگر ما برنامه دقیقی برای تغییر و احیای آن نداشته باشیم،حفاظت و احیا انجام نخواهد شد.با توجه به اینکه بخش مهمی از احیای عمارت ناصرالدین میرزا به موضوع اقتصاد وابسته است و باتوجه به کاربری پذیرایی که برای آن در نظر گرفته شده ، باید برای آینده آن نگران بود و تعیین چنین کاربری برای این خانه، کم لطفی است. این مساله را نیز همواره در نظر داشته باشید که در نزدیکی این عمارت، تعداد زیادی رستوران‌های قدیمی و معروف تهران قرار گرفته که شاید خانه ناصرالدین‌میرزا توان رقابت با آن‌ها را نداشته باشد. در نتیجه با کنار یکدیگر گذاشتن همه این مسائل باید بگوییم که واگذاری این خانه موفق نخواهدبود».

عدم وجود برنامه ریزی و خلاقیت

فیضی در ادامه به عدم وجود تجربه لازم و خلاقیت برای احیای خانه های تاریخی نیز اشاره کرد و به «قانون»گفت:«متاسفانه در بحث بهره برداری مجدد از ساختمان های تاریخی و احیا، ما هیچ تجربه قابل ذکر و روشنی در دهه های گذشته نداریم و در واقع تجربه ای که تبدیل به جریان شده باشد، وجود ندارد و تاکنون به سمت کارها و ایده‌های خلاقانه جهانی نیز حرکت نکرده‌ایم؛به عنوان مثال در دوره ای قرار گرفتیم که هرچه حمام تاریخی بود به سفره‌خانه سنتی تبدیل کردیم و با توجه به شرایط حمام های تاریخی کشور مانند قرارگیری در زیرزمین و نامناسب بودن نور، در واقع بدترین کاربری ممکن انتخاب شد و جا دارد که در این خصوص مطالعه بیشتری صورت بگیرد و از ایده و نظر جوانان که تازه وارد این عرصه شده‌اند، استفاده شود. برای نمونه همین پایان نامه هایی که دانشجویان در مقاطع تحصیلی کارشناسی ارشد و دکتری با موضوعات گردشگری،مرمت ، معماری و…می‌نویسند ، دارای ایده و نظرهای نو و ارزشمندی است که باید از آن ها بهره‌گرفت».

منبع:روزنامه قانون