ستون فقرات یکی از شاهکارهای مهندسی بدن انسان است؛ ساختاری چندبخشی و منظم که پایه‌ای‌ترین نقش‌ها را در تعادل، حرکت و پایداری بدن ایفا می‌کند. این ستون مرکزی علاوه بر اینکه تکیه‌گاه اسکلت بدن است، وظیفه محافظت از نخاع، یعنی مرکز فرماندهی عصبی بدن، را نیز بر عهده دارد. شناخت آناتومی ستون فقرات، گامی مهم در درک سلامت فیزیکی انسان است، چرا که هرگونه اختلال در این ساختار، کیفیت زندگی را به شدت تحت تأثیر قرار می‎دهد. در ادامه به بررسی ویژگی‎‏ها و تعداد مهره ‏‎های ستون فقرات می‎پردازیم. همراه ما باشید.

آناتومی ستون فقرات

ستون فقرات یکی از حیاتی‌ترین اجزای بدن انسان است که از مهره‌ها، دیسک‌ها، رباط‌ها، مفاصل و نخاع تشکیل شده است. این ساختار پیچیده، اسکلت بدن را نگه می‌دارد و حرکت، تعادل و محافظت از نخاع را نیز بر عهده دارد. ساختار ستون فقرات به این صورت است که بین هر دو مهره، دیسک‌هایی قرار دارند که به عنوان ضربه‌گیر عمل می‌کنند و از ساییدگی مهره‌ها جلوگیری می‌کنند.

ستون فقرات در حالت طبیعی دارای چهار انحنای اصلی است که موجب انعطاف‌پذیری و توزیع مناسب وزن می‌شود. مشکلاتی مانند دیسک کمر، اسکولیوز یا فتق دیسک اغلب عملکرد این بخش را مختل می‎کنند. برای تشخیص و درمان این اختلالات، مراجعه به یک پزشک ستون فقرات متخصص ضروری است. در واقع، آناتومی صحیح و سالم ستون فقرات، کلید حفظ کیفیت زندگی و تحرک روزمره است.

 تعداد مهره های ستون فقرات

ستون فقرات به‌عنوان محور اصلی دستگاه اسکلتی، نقشی حیاتی در تعادل بدن، ایستادن، حرکت و حفاظت از نخاع دارد. یکی از جنبه‌های مهم در شناخت این ساختار، اطلاع از تعداد مهره‌ های ستون فقرات و نحوه تقسیم‌بندی آن‌هاست که به صورت زیر است:

مهره های گردنی

مهره‌های گردنی، که با نماد C1 تا C7 شناخته می‌شوند، در بخش بالایی ستون فقرات قرار دارند و شامل ۷ مهره هستند. این مهره‌ها کوچک‌ترین و سبک‌ترین مهره‌های ستون فقرات به‌شمار می‌روند، اما در عین حال از انعطاف‌پذیری بسیار بالایی برخوردارند. ساختار ویژه آن‌ها به‌گونه‌ای طراحی شده که امکان حرکات متنوع و دقیق سر، مانند چرخش، خم شدن به جلو یا عقب و حرکت به طرفین را فراهم می‌کند. دو مهره اول گردنی یعنی اطلس (C1) و آکسیس (C2) ساختاری متمایز دارند و در حرکت چرخشی سر نقش حیاتی ایفا می‌کنند. مهره اطلس باعث حرکت سر به بالا و پایین می‎شود، در حالی که مهره آکسیس با یک زائده عمودی به نام دِنس، امکان چرخاندن سر به طرفین را فراهم می‌سازد. مهره‌های گردنی همچنین از نخاع گردنی و شریان‌های حیاتی عبوری محافظت کرده و با رباط‌ها و دیسک‌های بین‌مهره‌ای، پایداری و سلامت ساختار ستون فقرات در این ناحیه را حفظ می‌کنند. به دلیل تحرک بالای این بخش، مهره‌های گردنی بیشتر در معرض آسیب، فرسایش و آرتروز قرار دارند و دردهای گردن، سردرد یا گزگز دست‌ها، گاهی از مشکلات همین ناحیه ناشی می‌شوند.

  مهره های سینه ای

مهره‌های سینه‌ای ۱۲ عدد هستند و بین مهره‌های گردنی و کمری قرار دارند. هر یک از این مهره‌ها به یک جفت دنده متصل است و با کمک آن‌ها قفسه سینه را تشکیل می‌دهد. این ساختار از اندام‌های حیاتی مانند قلب و ریه‌ها محافظت می‌کند و در فرآیند تنفس نقش دارد. برخلاف مهره‌های گردنی و کمری، مهره‌های سینه‌ای تحرک کمتری دارند، اما پایداری بیشتری به ستون فقرات می‌بخشند.  سلامت این بخش برای حفظ عملکرد تنفسی و حمایت از اندام‌های داخلی اهمیت فراوانی دارد و انحراف آن معمولا باعث بروز مشکلاتی مانند قوز پشت می‎شود.

 مهره های کمری

مهره‌های کمری که در پایین‌ترین بخش متحرک ستون فقرات قرار دارند، شامل ۵ مهره بزرگ و نیرومند هستند. این مهره‌ها به دلیل اندازه و استحکام بالا، وظیفه‌ی تحمل وزن بالاتنه را بر عهده دارند و نقش کلیدی در حفظ تعادل بدن و انتقال وزن به ناحیه لگن ایفا می‌کنند. ساختار این بخش از ستون فقرات به‌گونه‌ای طراحی شده که علاوه بر مقاومت در برابر فشار، امکان حرکت و انعطاف‌پذیری در ناحیه کمر را نیز فراهم می‌سازد. توجه داشته باشید که آسیب به مهره‌های کمری منجر به دردهای مزمن کمر، فتق دیسک یا محدودیت حرکتی می‎شود. از این رو، حفظ سلامت این ناحیه با تقویت عضلات اطراف ستون فقرات، رعایت اصول صحیح نشستن و پرهیز از بلند کردن اجسام سنگین به شیوه نادرست، اهمیت ویژه‌ای دارد.

 ناحیه خاجی

استخوان خاجی در انتهای ستون فقرات قرار دارد و از ۵ مهره که در دوران بلوغ به هم جوش می‌خورند، تشکیل می‌شود. این استخوان مثلثی‌شکل، به‌طور مستقیم با استخوان‌های لگن متصل می‌شود و در انتقال وزن بدن از ستون فقرات به لگن، نقش حیاتی دارد. همچنین، استخوان خاجی نیروهای وارد بر بدن را هنگام حرکت‌هایی مانند راه رفتن، دویدن یا پریدن به‌طور متوازن توزیع می‌کند و مانع آسیب به سایر قسمت‌های بدن می‌شود. علاوه بر این، استخوان خاجی بخشی از دیواره پشتی لگن را تشکیل می‌دهد و از ساختارهای حساس و اعصاب در این ناحیه محافظت می‌کند. حفظ سلامت ناحیه خاجی برای جلوگیری از دردهای لگنی یا کمری و تأمین تعادل بدن از اهمیت بالایی برخوردار است.

 ناحیه دنبالچه

دنبالچه، یا استخوان کوکسیکس، در انتهایی‌ترین بخش ستون فقرات قرار دارد و از ۴ مهره‌ کوچک تشکیل شده که در بزرگسالی به‌ هم جوش خورده‌اند. این استخوان کوچک با وجود اندازه‌ محدودش، نقشی فراتر از ظاهر ساده‌اش ایفا می‌کند. اگرچه از نظر تکاملی به‌عنوان بقایای دم در انسان‌های اولیه شناخته می‌شود و ممکن است کاربرد گسترده‌ای در زندگی روزمره نداشته باشد، اما همچنان در برخی عملکردهای بدن مؤثر است. دنبالچه نقطه اتصال چندین رباط، عضله و تاندون به شمار می‌رود و در برخی حرکات خاص، مانند نشستن یا حتی در روند زایمان طبیعی، نقش حمایتی دارد. به همین دلیل، سلامت این ناحیه به‌خصوص هنگام آسیب‌دیدگی یا ضربه، اهمیت زیادی دارد و دردهای ناشی از آن کیفیت زندگی را تحت تأثیر قرار می‎دهد.

سخن پایانی

ستون فقرات یکی از شگفت‌انگیزترین و حیاتی‌ترین ساختارهای بدن انسان است که نقشی چندجانبه در پایداری، تعادل و حفاظت از نخاع ایفا می‌کند. به طور کلی تعداد مهره ‌های ستون فقرات ۳۳ عدد است و این ساختار مرکزی به پنج ناحیه گردنی، سینه‌ای، کمری، خاجی و دنبالچه تقسیم می‌شود؛ مهره‌هایی که به‌صورت مجزا یا به‌هم جوش‌خورده در امتداد یکدیگر قرار گرفته‌اند .هر بخش از ستون فقرات عملکرد ویژه‌ای از تحرک‌پذیری بالای مهره‌های گردنی گرفته تا قدرت تحمل وزن در مهره‌های کمری، نقش حمایتی استخوان خاجی در اتصال به لگن و عملکرد دنبالچه در برخی حرکات روزمره دارد. آگاهی از این ساختار در فهم عملکرد بدن مؤثر است و نیز در پیشگیری، شناسایی و درمان اختلالات اسکلتی نیز اهمیت بالایی دارد.