روابط اقتصادی ایران و هند به کدام سو می‌رود؟

سفر رئیس جمهوری ایران به هندوستان و امضا چندین تفاهم‌نامه همکاری با مقامات این کشور می‌تواند فرصتی مناسب برای آغاز فصل جدیدی از روابط اقتصادی و تجاری با یکی از اقتصادهای نوظهور جهان باشد.

به گزارش بازتاب به نقل از خبرآنلاین، سفر حسن روحانی رئیس جمهوری کشورمان به هند احتمالا مهمترین سفر خارجی رئیس خارجی رئیس جمهوری در دولت دوازدهم است. روحانی در یک سفره سه روزه با اهداف توسعه روابط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی میان دو کشور روز جمعه وارد هندوستان شد که مورد استقبال مردم این کشور و مقامات بلند پایه هندوستان قرار گفت.

این سفر از جهت همکاری های جدید اقتصادی و سیاسی حایز اهمیت بود. طی این سفر ۱۵ سند و تفاهم نامه همکاری میان دو کشور به امضا رسید. موافقتنامه اجتناب از اخذ مالیات مضاعف، یادداشت تفاهم لغو روادید سیاسی، یادداشت تفاهم مدیریت موقت فاز اول بندر چابهار، یادداشت تفاهم همکاری بین شرکت پست جمهوری اسلامی ایران و اداره پست هند، موافقتنامه معاضدت قضایی در امور مدنی و تجاری، یادداشت تفاهم همکاری اتاق بازرگانی ایران با اتاق بازرگانی فیکی و یادداشت تفاهم اتاق بازرگانی ایران با اتاق بازرگانی پی. اچ. دی. چمبر از جمله مهمترین این تفاهم نامه ها هستند که میان رئیس جمهوری ایران و نخست وزیر هندوستان به امضا رسید.

هند از جمله اقتصادهای نوظهوری است که ظرفیت های زیادی برای همکاری دارد. اقتصاد هند جزو ۱۰ اقتصاد بزرگ جهان است که با رشد اقتصادی ۸ درصدی طی یک دهه گذشته تبدیل به یک اقتصاد بزرگ جهانی شده است. بر اساس اطلاعات ارائه شده در سال ۲۰۱۷ سهم ارزش افزوده صنعت ساخت از تولید ناخالص داخلی در کشور هند برابر با ۱۷ درصد های تکبوده است.

همچنین یکی از بزرگترین زمینه های اقتصادی که امروز هند در آن شناخته می شود صنایع های تک و IT است. در حال حاضر یکی از بزرگترین تولیدکنندگان صنایع IT در دنیا است به طوری که سالانه ۱۳۰ میلیارد دلار صادرات نرم افزار به کشورهای مختلف دنیا است که ایران می تواند در حوزه های تک وتکنولوژی های نوین با هند در سطح وسیع تری وارد همکاری شود و از طرفیت های این بخش بیشتر بهره ببرد.

ایران و هند روابط تاریخی طولانی با یکدیگر دارند و اشتراکات فرهنگی و تمدنی بسیاری میان و کشور در طول تاریخ وجود داشته است. در واقع روابط ایران و هند صرفاً رابطه ای سیاسی، اقتصادی یا حتی تاریخی نیست بلکه ارتباط دو تمدن بزرگ است که تاثیرهای فراوانی بر یکدیگر گذاشته اند، ارتباطی که با وجود فراز و نشیب ها تا کنون برقرار است.

به طور کلی روابط تجاری و اقتصادی ایران و هند در دوران پسا تحریم و پسا برجام در بخش‌های رقابتی گسترش یافت هیات های زیادی از بخش دولتی و بخش خصوصی در رفت و آمد و تعامل بودند هر چند در زمان تحریم ها هم روابط ایران و هند متوقف نماند و هند یکی از اصلی‌ترین مقاصد صادرات نفت ایران بود چرا که در دوره تحریم هند از کشور‌هایی بود که محدودیت کمتری برای واردات نفت از ایران اعمال کرد.

براساس آمارهای گمرک در بین مقاصد صادراتی ایران در سال ۹۵ هند جایگاه ششم را به لحاظ ارزش صادرات داشته است. در سال گذشته میلادی کشور هند پس از چین بالاترین رشد اقتصادی را داشته است. صندوق بین المللی پول همچنین پیشبینی کرده است که هند در سال ۲۰۲۲ به لحاظ تولید ناخالص داخلی جایگاه سوم در اقتصاد دنیا را به خود اختصاص خواهد داد.

به دلیل محدودیت‌هایی که تحریم‌ها ایجاد کرده بود هندی‌ها مجبور بودند سقف خرید نفت خود از ایران را پایین آورند اما با بر طرف شدن تحریم‌ها هندی‌ها توانستند نفت بیشتری از ایران خریداری کنند. اکنون نیز پالایشگاه‌های هندی علاقه‌مندی‌شان به نفت ایران بیشتر شده است.

در جریان سفر سال گذشته نخست وزیر هند به ایران قراردادها و تفاهم‌نامه‌هایی بین ایران و هند در زمینه‌های نفت، گاز، پتروشیمی و همچنین قرارداد راه اندازی راه آهن به چابهار به امضا رسید.

به اعتقاد فعالان اقتصادی که با هند در ارتباط هستند حجم فعلی مبادلات تجاری نشان دهنده ظرفیت‌های همکاری دو کشور نیست. بر اساس آخرین آمارها حجم روابط تجاری ایران و هند حدود ۱۵ میلیارد دلار است که هدف گذاری دو طرف رسیدن به ۲۵ میلیارد دلار است که بخش خصوصی دو کشور می توانند بخشی از این هدف گذاری را تامین کنند.

طبق آمارهای گمرک در سال ۹۵، ایران معادل ۲.۸ میلیارد دلار (غیر از نفت) به هند صادر کرده است و در مقابل در حدود ۲ میلیارد دلار از هند کالا وارد کشور شده است. در این سال ارزش ایران از هند نسبت به سال ۹۴ با رشد ۴ درصدی همراه بوده و ارزش واردات ایران از این کشور ۱۵ درصد افت داشته است.

در حال حاضرصادرات ایران به هندوستان عددی در حدود 13 میلیارد دلار است که از این میزان حدود 11 میلیارد دلار نفت است و یک میلیارد و 980 میلیون دلار صادرات غیرنفتی است آماری که نشان می دهد صادرات غیر نفتی ایران به هند چندان قابل توجه نیست.

۲۰ گروه کالایی عمده صادراتی ایران به هند در سال ۹۵ نشان می دهد که بیشترین صادرات ایران به هند از گروه فرآورده های نفتی (۶۹۲ میلیون دلار) بوده است. پس از آن محصولات شییایی و کودها در رده های بعدی گروه های کالایی عمده صادراتی ایران به هند قرار دارد.

به گفته کارشناسان بهترین امتیاز برای‌ هندی‌ها سرمایه‌گذاری در بندر چابهار است. از سوی دیگر هم فعال شدن این بندر برای ایران حائز اهمیت است، چرا که بندر چابهار دارای موقعیتی استراتژیک است و به سرمایه‌گذاری خارجی نیاز دارد.

با توجه به ظرفیتی که هند از آن برخوردار است این کشور می‌تواند بازار مناسبی برای ایران است که باید از ظرفیت‌ها و فرصت‌های آن استفاده ببریم و به ویژه شرکت های خدمات فنی و مهندسی ایرانی می‌توانند حضور موثری در هند داشته باشند.

نمودار زیر روند تجارت کالایی ایران با هند طی سال های ۸۵ تا ۹۵ را نشان می دهد. تجارت ایران طی ۵ سال اخیر در سطح بالاتری از تجارت ایران ئ هند در ۵ سال قبل از آن قرار داشته است. طی سال های ۸۵ تا ۸۹ تجارت ایران و هند تقریبا در سطح ثابتی قرار داشته است. در سال ۹۰ صادرات ایران به هند رشد بالایی را تجربه کرده است و تراز تجاری ایران با این کشور با مازاد قابل توجهی همراه شد. پس از آن واردات ایران از هند رو به افزایش گذاشت و در سال ۹۲ با رشد قابل توجهی به ۴.۳ میلیارد رسید.