بازیابی جایگاه هند در پروژه چابهار؛ دستور کار تازه ای که هندی ها را به تهران کشاند/ روابط ایران و هند در سال های آینده چگونه پیش خواهد رفت؟
وبسایت تحلیلی «المانیتور» در یادداشتی به بررسی آخرین تحولات در روابط هند و ایران، در سایه احتمال احیای توافق هسته‌ای و لغو تحریم‌های آمریکا علیه ایران پرداخته است.
«بازتاب»؛ آرش صفار– به باور نویسنده یادداشت، سفر اخیر «جی پی سینگ»، دبیر بخش ایران، افغانستان و پاکستان در وزارت خارجه هند، به تهران، با هدف بازیابی جایگاه دهلی نو در پروژه استراتژیک بندر چابهار انجام شده است. سینگ در این سفر یا عباس عراقچی دیدار کرده است؛ به نظر می‌رسد هند منتظر برداشته شدن تحریم‌ها، پیش از هرگونه فعالیت اقتصادی در ایران است.
بنابر یادداشت المانیتور، دهلی نو انتصاب «رابرت مالی» به عنوان نماینده ویژه واشنگتن در امور ایران و «وندی شرمن» به عنوان معاون وزیر خارجه را نشانه‌ای امیدوارکننده برای احیای توافق هسته‌ای ایران می‌بیند؛ چرا که هر دو نفر از جمله اعضای متنفذ تیم مذاکره‌کننده آمریکا در توافق برجام بودند. بنابراین هند در حال آماده شدن برای از سرگیری پروژه توسعه بندر چابهار است.
اگرچه همکاری ایران و هند در دوره ترامپ شامل معافیت‌های ایالات‌متحده شده بود، با این حال هند روند پیشبرد پروژه، تأمین تجهیزات و اجرای تعهدات مالی خود را شدیدا کند کرده بود؛ در نتیجه تهران، تصمیم به کنار گذاشتن هند از این پروژه گرفت.
به عنوان نشانه تغییر رویکرد هند و تلاش برای پیشبرد پروژه، هند در آخرین اقدام دو جرثقیل بندری 140 تنی را به دولت ایران تحویل داده است؛ این چرثقیل‌ها که از شرکتی ایتالیایی خریداری شده‌اند، بخش اول از توافق 25 میلیون دلاری ایران و هند برای تأمین شش چرثقیل بندری است.
وزارت بنادر و دریانوردی هند، تحویل این دو چرثقیل را نشان‌دهنده «تعهد دهلی نو به اتصال استراتژیک پروژه بندر چابهار به بازارهای آسیای میانه» دانسته است و «رسول موسوی» از مقام‌های وزارت امور خارجه ایران، در توئیتی اعلام کرد که «تحولات اخیر بین‌المللی و منطقه‌ای اهمیت ویژه‌ای برای این دور از گفتگوی سیاسی دارد».
در پی این تحولات، هیئت نمایندگی هند، با هدف بررسی استراتژی‌های توسعه از بندر چابهار بازدید کردند؛ هدف اصلی این گفتگوها تبدیل بندر چابهار به دروازه اصلی افغانستان و آسیای میانه برای دهلی نو بود.
همچنین هند و ایران اخیرا اولین دور مذاکرات سه جانبه خود با ازبکستان را برای بررسی روش‌های استفاده مشترک از این بندر برگزار کرده‌اند. هند تلاش دارد تا ازبکستان را وارد پروژه «کریدور حمل و نقل بین‌المللی شمال-جنوب» کند.
همچنین دهلی نو بلافاصله پس از بازگشت سینگ از تهران، میزبان سرتیپ حاتمی، وزیر دفاع ایران بود. امیر حاتمی در اولین سفر خود به هند با همتای خود «راجنات سینگ» گفتگو کرد و سپس در بنگلور، با فرمانده ارتش هند دیدار کرد.
امیر حاتمی با بیان اینکه تهران و دهلی نو دارای اشتراکات فرهنگی و تاریخی، رویکردهای مشترک در مورد بسیاری از مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی و ظرفیت‌های جغرافیایی در اقیانوس هند هستند، بر پتانسیل گسترش روابط دفاعی و نظامی دوجانبه تأکید کرد.
مطابق یادداشت المانیتور، سفر وزیر دفاع ایران به هند و توافقات همکاری دفاعی دو کشور در سال 2002 می‌تواند زمینه‌ساز گسترش همکاری‌های دوجانبه نظامی باشد.
نویسنده یادداشت در پایان به بررسی سناریوهای پیش رو، برای گسترش همکاری‌های ایران و هند پرداخته است؛ به باور او این احتمال وجود دارد که با احیای توافق هسته‌ای، ایران دقیقا مانند سال 2015، سیاست نگاه به شرق و حتی همکاری‌ها با چین را رها کند و در عوض به سمت برقراری مجدد تجارت با کشورهای غربی برود.
سناریو دوم این است که ایران و هند بتوانند بر مبنای توافق‌نامه همکاری استراتژیک خود، مناسبات خود را گسترش دهند؛ بنابر یادداشت المانیتور در این حالت، دو کشور خواهند توانست بر همکاری‌های چین و پاکستان تأثیر بگذارند.
به باور نویسنده یادداشت، در این شرایط نگرانی‌های هند از همکاری‌های چین و پاکستان کاهش خواهد یافت، چراکه دهلی نو قادر خواهد بود از طریق چابهار بر خط ساحلی پاکستان و تحولات بند گوادر، نظارت داشته باشد. از سوی دیگر هند خواهد توانست با اتکا به نقش محوری بندر چابهار، نفوذ چین در آسیای میانه را تضعیف کند؛ با این حال چنانچه ایران در پی پیشبرد توافق مشارکت راهبردی با چین باشد، سیاست آسیای میانه‌ای هند با پیچیدگی جدی روبه‌رو خواهد شد.
با توجه به یادداشت المانیتور، به نظر می‌رسد دست‌کم بخشی از نخبگان هند، توسعه روابط ایران و چین در قالب همکاری 25 ساله را به عنوان عاملی منفی در روابط خود با تهران می‌بینند. پیشرفت همکاری ایران و هند در پروژه بندر چابهار، بر مبنای خطوط مورد نظر این دسته از نخبگان هندی، قطعا بر روابط ایران با پاکستان تأثیر نامطلوبی خواهد داشت؛ بنابراین ضرورت دارد که تهران مسیرها و سطوح همکاری خود با هند را به شکل روشن به دهلی نو منتقل کند.
