تحلیل وضعیت روان ایرانیان؛از تغییرهویت جوانان تا دلیل خرابکاری‌های دانش‌آموزان
رئیس انجمن روانشناسی تربیتی ایران، بی‌توجهی وزارت بهداشت نسبت به پیمایش دقیق وضعیت سلامت روان جامعه را یکی از ضعف‌های کاری این وزارتخانه عنوان کرد و گفت: سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور آمادگی خود را به وزارت بهداشت اعلام می‌کند تا برای تحقق این مسئله در صورت پیش‌بینی بودجه لازم، این خلاء آماری و مطالعاتی را برطرف کند.
فریبرز درتاج ، به مسائلی همچون وضعیت روان جامعه ایران، کمبود نیروهای متخصص حوزه روان نسبت به استاندارد جهانی، عوامل موثر در بروز پدیده «روانشناسان زرد»، تاثیر مسائل روانی در بروز اعتیاد و نبود پیمایش دقیق برای بررسی وضعیت سلامت روان مردم و دیگر چالش‌های حوزه سلامت روان اشاره کرد.
معاون پژوهشی سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور در ابتدای این گفت‌وگو ضمن تحلیل وضعیت روان جامعه ایرانی، «اضطراب» را مهمترین چالش امروز سلامت روان مردم این کشور دانست و بیان کرد: برای فهم علت اضطراب در جامعه، نیاز به کار مطالعاتی عمیق و علمی نیست؛ وضعیت اقتصادی و تورم و گرانی و تغییر قیمت کالاها و خدمات مورد نیاز مردم همگی علت این موضوع هستند. اگر با رویکرد علمی نیز گریزی به این مسئله داشته باشیم می‌بینیم که درگیری مردم در فضای رسانه‌های نوین ارتباطی عامل فزاینده اضطراب است، زیرا رسانه‌های نوین ارتباطی که اطلاعات کذب زیادی درون خود پرورش می‌دهند به معضل روانی جامعه دامن می‌زنند.
به گفته درتاج، رسانه‌های نوین اطلاعاتی و ارتباطی و میزان مصرف مردم از آنها، دگرگونی‌های عمیقی در ابعاد مادی و غیر مادی زندگی ایجاد و تنظیم روانی مردم را دستخوش تغییر کرده است. استفاده از رسانه‌هایی همچون اینترنت و شبکه‌های اجتماعی-مجازی افراد را دائماً با محرک‌های جدید و انواع مختلفی از رفتارها آشنا می‌کند، این درحالیست که استفاده بیش از حد از رسانه‌های این چنینی، به زندگی خانوادگی و اجتماعی افراد آسیب وارد کرده و به قیمت صرف‌نظر کردن از تعاملات گرم و صمیمی با اعضای خانواده، زندگی اجتماعی، تفریح و سرگرمی و دیگر فعالیت‌های اجتماعی در فضای واقعی تمام می‌شود.
بنابر اظهارات رئیس انجمن روانشناسی تربیتی ایران، دیتاهای پژوهشی در این زمینه نشان می‌دهد که فناوری‌های نوین ارتباطی، نگرش نوجوانان را نسبت به خود، دیگران و جهان تغییر داده و هویت آنها را دستخوش تغییر کرده است.
عضو شورای مرکزی سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور ادامه داد: البته تحلیل وضعیت روانی جامعه نیازمند دیتاهایی است که از درون آمایشی ملی استخراج شده باشد. بیماری‌های روانی و مخاطره‌آمیز سلامت روان در جامعه ایرانی مشخص و راه درمان آن نیز مکشوف است، اما هنوز آمار دقیقی از تعداد افرادی که با این مسئله درگیر هستند وجود ندارد. البته سوالی که مطرح می‌شود آن است که آیا با وجود هزینه‌های زیاد حوزه سلامت همه مردم قادر به پیگیری درمان خود هستند؟.
بی‌توجهی نسبت به پیمایش دقیق برای بررسی وضعیت سلامت روان مردم؛ ضعف‌های کاری وزارت بهداشت
درتاج یکی از ضعف‌های کاری وزارت بهداشت را بی‌توجهی نسبت به پیمایش دقیق برای بررسی وضعیت سلامت روان مردم عنوان کرد و گفت: سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور آمادگی خود را برای تحقق این مهم به وزارت بهداشت اعلام می‌کند تا در صورت پیش‌بینی بودجه لازم، این خلاء آماری و مطالعاتی را برطرف کند.
بنابر اظهارات این روانشناس، سلامت روان ابعاد گسترده‌ای دارد و رفع برخی از مصادیق آن همچون خشونت متبلور در جامعه، به هم ریختگی‌های روحی و روانی متظاهر، استرس، افسردگی و اضطراب نیاز به همت و همیاری همه دستگاه‌های مسئول و مردم دارد. در این صورت است که می‌توان گفت در زمینه سلامت روان، کلام را به عمل تبدیل کرده‌ایم.
وی ادامه داد: در حال حاضر برای افزایش سلامت روان جامعه گام اول یعنی آگاهی به مسئله را برداشته‌ایم و حساسیت لازم در این زمینه نیز ایجاد شده است، اما در ادامه مسیر نیازمند آمار دقیق و حمایت دولت برای عینیت یافتن نمودهای عملی و اجرایی شده گام‌های بعدی یعنی درمان هستیم.
توجه ویژه به تخصیص یارانه‌های دولتی برای درمان مشکلات روان و بیمه کردن خدمات روان درمانی
درتاج معتقد است که به لحاظ سیاست‌گذاری و برنامه‌ای در زمینه سلامت روان با کمبودهای خاصی مواجه نیستیم، زیرا در جهان امروز بیماری‌های روانی شناخته شده و راه‌های درمان آن نیز روشن است، اما در اجرای برنامه‌ها نیازمند حذف برخی موازی‌کاری‌ها و همراهی بیشتر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی هستیم. مهمترین چالش امروز حوزه سلامت روان توجه ویژه به تخصیص یارانه‌های دولتی در بحث درمان مشکلات روان و تحت پوشش بیمه قرار دادن خدمات مشاوره‌ای و روان درمانی است که برای تحقق این مسائل نیاز به اهتمام بیشتری از سوی دولت است.
وی ادامه داد: البته فارغ از توجه نهادها و دستگاه‌های مسئول، همراهی مردم نیز به موضوع سلامت روان بسیار با ارزش و حتی مهم‌تر از همراهی دستگاه‌ها است. اگر در زمینه سلامت روان همه هماهنگی‌ها و همراهی‌ها میان دستگاه‌ها وجود داشته باشد، مردم چقدر به مشاوره و روانشناسی و ضرورت مراجعه به روانشناس و مشاور توجه دارند؟ و چقدر همراهی می‌کنند؟.
معاون پژوهشی سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور ادامه داد: خوشبختانه با تلاش‌هایی که سازمان نظام روانشناسی برای برگزاری همایش‌ها، کارگاه‌های آموزشی و دوره‌های آموزشی داشته می‌توان ادعا کرد که توجه ویژه به موضوع اهمیت سلامت روان افراد در حال تبدیل شدن به یک گفتمان است و در برنامه‌های اجرایی و عملیاتی دولت نیز قرار گرفته است، به طوری که تمامی دستگاه‌های اجرایی در برنامه‌های آموزشی موضوع سلامت روان و ارتقاء، آن را در دستور کار خود قرار داده‌اند و کارکنان این دستگاه‌ها پس از شرکت در این دوره‌ها، از طریق آزمون مورد ارزیابی قرار می‌گیرند و پس از آن گواهی آموزشی برای آنها صادر می‌شود. این موضوع در ارتقاء جایگاه اداری و ارتقاء رتبه شغلی آنها در دراز مدت بسیار مؤثر است.
بیماری‌های روانشناختی بیشتر در چه مشاغلی احساس می‌شود؟
رئیس انجمن روانشناسی تربیتی ایران در ادامه در پاسخ به این سوال که بیماری‌های روانشناختی بیشتر در چه شغلی احساس می‌شود؟ اظهار کرد: به طور کلی اگر استرس و فشار شغلی بر کارکنان هر سازمان یا دستگاه اجرایی وجود داشته باشد سلامت روان کل مجموعه به خطر خواهد افتاد، البته باید به این موضوع نیز توجه داشت که این کارمندان تا چه میزان مسئولیت‌پذیر هستند؟ زیرا افرادی که در معنای عام بیخیال هستند و وظیفه اداری خود را سرسری می‌گیرند را باید از این موضوع جدا بررسی کرد؛ هرچند مسئولیت‌گریزی نیز مسئله‌ای روانی است، اما با این حال کارکنان با مشاغل حساس در دستگاه‌های اجرایی مانند حوزه‌های نظارتی، حراستی، انتظامی و کارکنانی مانند کارکنان کمیته امداد امام خمینی (ره)، سازمان بهزیستی و جمعیت هلال احمر که با مسائل و مشکلات جامعه و مردم بیشتر سر و کار دارند نسبت به سایر مشاغل بیشتر در معرض خطر هستند.
وی ادامه داد: حتی در برخی موارد رفتار بعضی از اساتید (که ناشی از مجهز نبودن آنها در رعایت حداقل رفتارهای روانشناختانه است و در این موارد شورای جذب دانشگاه‌ها باید پاسخگو باشند) با دانشجویان می‌تواند آنها را در فشار عصبی قرار داده و سلامت روان آنها را تحریک کند.
این عضو شورای مرکزی سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور با اشاره به اینکه بخش عظیمی از جمعیت کشور کارمند دولت نیستند، اما دولت در برابر سلامت روان آنها وظایفی برعهده دارد، تاکید کرد: براساس کنوانسیون‌های بین‌المللی و قانون اساسی (در چند اصل) تأمین سلامت مردم یکی از وظایف حاکمیت محسوب می‌شود، به طوری که برابر اصل ۲۹ قانون اساسی، تامین دسترسی عادلانه به خدمات سلامت از جمله وظایف دولت بر شمرده شده است.
نیاز جامعه ایرانی به ۵۱۲ هزار روانشناس و مشاور
درتاج در ادامه نسبت به کمبود نیروهای متخصص حوزه روان نسبت به استاندارد جهانی ابراز نگرانی کرد و افزود: بر اساس استانداردهای جهانی، به ازای هر ۵۰ خانوار باید یک روانشناس در کشور خدمات روانشناسی ارائه کند. طبق تخمین مرکز آمار ایران در حاضر جمعیت ایران از مرز ۸۳ میلیون نفر با حدود ۲۵.۶۰۰ خانوار گذشته است و این یعنی به ۵۱۲ هزار روانشناس و مشاور نیاز داریم، این درحالیست که هم اکنون ۶۰۰۰ روانشناس و مشاور در کشور پروانه فعالیت دارند و این فاصله بسیار زیاد است. هر چند حدود ۳۰ هزار نفر نیز در نوبت دریافت پروانه فعالیت هستند.
نیاز حداقل ۱۰ درصد جمعیت هر کشور به خدمات روانشناسی و سلامت روان
به گفته وی، بر اساس آمارهای داخلی و بین‌المللی حداقل ۱۰ درصد جمعیت هر کشور نیاز به خدمات روانشناسی و سلامت روان دارند.
کمبود ۲۲۰ هزار روانشناس و مشاور در مدارس
بنابر اظهارات این عضو شورای مرکزی سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور، بر اساس استانداردهای جهانی نیز باید هر مدرسه از وجود یک مشاور و یک روان شناس بهره‌مند باشد. طبق آمارهای موجود ۱۲۰ هزار مدرسه در کشور وجود دارد و این یعنی ۲۴۰ هزار نفر روانشناس باید در حیطه کودکان و نوجوانان فعالیت کنند، این درحالیست که در حال حاضر حدود ۲۰ هزار نفر در این زمینه به فعالیت مشغول‌اند که صلاحیت‌های علمی و تخصصی برخی از آنها نیز محل تشکیک و نیازمند بررسی است.
درتاج با اشاره به اینکه نیروی انسانی، به ویژه جمعیت جوان به عنوان یکی از جلوه‌های قدرت و توانمندی در هر کشور محسوب می‌شوند، تاکید کرد: جوانان در راهبرد رشد و توسعه و در چشم‌انداز هر جامعه عاملی تعیین‌کننده و جزو سرمایه‌های ملی محسوب می شوند که باید در حفظ سلامتی و نحوه تعلیم و تربیت آنها تلاش‌های لازم صورت گیرد.
به گفته این روانشناس، میل به استقلال طلبی و آزادی از ویژگی‌های بارز دوران نوجوانی و جوانی محسوب می‌شود، به طوریکه تغییر و تحول جسمی و روانی و شخصیتی در این دوران، خواسته‌های جدیدی را در آنها مطرح می‌کند که در این بین از یک سو میل به تبعیت از ارزش‌های نوجوانی، پذیرفته شدن و جذب در گروه‌های همسالان، فشارهای گروهی و میل به ابراز وجود و از طرف دیگر فقدان امکانات، روابط عاطفی نامناسب و عدم توجه به خواسته‌ها و نظرات جوانان، بی‌تجربگی و عدم شناخت کافی آنها را در یک بحران فکری و آشفتگی روانی قرار می‌دهد و عوارضی را برای آنها ایجاد خواهد کرد.
رئیس انجمن روانشناسی تربیتی ایران با اشاره به اینکه خانواده، مدرسه و گروه همسالان سهم مهمی در اساسِ تشکیل جامعه و شکل‌گیری نوع روابط انسانی دارند، ادامه داد: هر چه قدر فضای آموزشی جامعه، خانواده و مدارس از الگوهای تربیتی و آموزشی صحیح تبعیت کنند؛ به طوریکه دبیرِ دبیرستان حداقل استانداردهای یک رفتار روانشناسانه را در تعامل با دانش‌آموزان بداند و آنها را عیناً به منصه ظهور برساند. والدین نیز در برقراری روابط صمیمی و عاطفی با فرزندان خود توجه بیشتری داشته باشند؛ یعنی کیفیت رابطه و اعتماد فرزندان به والدین بالاتر باشد تا هم در رشد و تعالی ایشان نقش کاملاً مفید و مؤثری خواهد داشت و هم در نیل به جلوگیری و پیشگیری از به مخاطره افتادن سلامت روان آنها موفقیت چشمگیری را به تبع خواهد داشت.
تبعات خرابکاری و آسیب دانش‌آموزان به اموال مدرسه
وی ادامه داد: به عنوان مثال مشاهده اعمالی نظیر آسیب رساندن به اموال مدرسه توسط برخی دانش‌آموزان، مبیّن این واقعیت است که سلامت روان آنها نیاز به تنظیم دارد. این رفتارها از یک سو می‌تواند سبب فرسوده شدن ساختمان‌ها و از بین رفتن وسایل و امکانات آموزشی برای مدرسه شود و از سوی دیگر موجب پایین آمدن کیفیت تدریس، ایجاد اختلال در یادگیری و عدم انگیزه در دانش‌آموزان شود که بالطبع هزینه گزافی را بر سیستم آموزشی کشور وارد کرده و به جای اینکه در راستای توسعه مدرسه اقدام شود باید در راستای تعمیرات مدرسه هزینه کرد.
درتاج خرابکاری بین دانش‌آموزان را به عنوان مشکل حادِ تربیتی دانست و تصریح کرد: این مشکلات تربیتی نه تنها سلامت و امنیت حاکم بر مدرسه را به مخاطره می‌اندازد، بلکه هزینه‌های مالی هنگفتی را به آموزش و پرورش تحمیل می‌کند. پر واضح است که پرورش نیروهای سالم فکری و کارآمد از کار ویژه . اساسی نظام آموزش و پرورش هر کشوری است که می‌تواند جامعه را به سوی ترقی و پیشرفت رهنمون کند و این امر تنها از طریق جوانان بالنده و پویا امکان‌پذیر خواهد بود.
عوامل موثر در بروز پدیده «روانشناسان زرد»
معاون پژوهشی سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور در ادامه گفت‌وگوی خود با ایسنا ضمن انتقاد نسبت به روانشناسان زردی که در فضاهای مجازی به ارائه خدمات روانشناسی و مشاوره می‌پردازند، علت بروز این پدیده را ناشی از ضعف در اجرای قوانین مشخص مدیریت خدمات سلامت روان و نظام کنترل و جمع‌آوری داده‌ها و عدم اجرای سیاست‌های موجود دانست و خاطرنشان کرد: مردم باید بدانند که دریافت هر نوع مشاور روانشناختی نیازمند مواجهه حضوری با روانشناس است، چرا که اغلب مداخلات روانشناسی نیازمند رؤیت بیمار و کشف حالات درونی مراجع است و به هیچ عنوان نمی‌توان از طریق فضای مجازی و تلفن به این مهم دست یافت. همچنین باتوجه به سوء استفاده‌های زیادی که در این حیطه شده است، مردم باید به این درجه از آگاهی رسیده باشند که از کسانی خدمات روانشناسی دریافت کنند که مجوز آنها در معرض دید و مکان آنها مشخص باشد.
وی افزود: در کشورهای اروپایی با پدیده فعالیت روانشناسان زرد به شدت برخورد می‌شود و به واسطه جریمه‌های سنگین کمتر کسی جرات ورود به این مقوله را دارد.
تاثیر مسائل روانی در بروز اعتیاد
معاون پژوهشی سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور در ادامه با بیان اینکه معضل اعتیاد با سلامت روان در ارتباط است و می‌تواند معلول کیفیت پایین سلامت روان باشد، گفت: برای گرایش به مواد مخدر باید علاوه بر مشکلات روانی و شخصیتی، شرایط اجتماعی دخیل مانند سهل الوصل بودن و قابلیت دسترسی افراد به مواد مخدر، چگونگی برخورد فرهنگی، قانونی، پیشگیری، آموزشی و درمانی جامعه نسبت به مسأله مواد مخدر، عدم آگاهی والدین از چگونگی برخورد با فرزندان در دوران بلوغ و رفتارهای نامطلوب، سختگیرانه و خصمانه و واکنش‌های احساسی و منفعل در مقابل شنیدن خبر اعتیاد فرزندان، مصرف مواد به وسیله والدین، فقدان پدر یا حضور منفعل وی در خانواده و احساس تنهایی فرزندان، شیوع مصرف مواد مخدر در بین همسالان و ترس از طرد شدن از گروه همسالان، فقدان مهارتهای زندگی، باورهای غلط در سودمند و بی‌خطر بودن این مواد را مد نظر داشت.
وی ادامه داد: در همین راستا انجمن روانشناسی تربیتی ایران با ارائه کارگاه‌های آموزشی سعی در آگاه سازی والدین داشته است که البته با استقبال خوبی هم مواجه بوده است. قطعاً همکاری‌های چند جانبه بین وزارت کشور به عنوان مسئول پایش آسیب‌های اجتماعی، سازمان بهزیستی، پلیس و دستگاه انتظامی، قوه قضائیه، سازمان زندانها و سایر مراکز مسئول با سازمان نظام روانشناسی می‌تواند منجر به برداشتن گام‌های مثبتی در جهت جلوگیری از شیوع این پدیده شوم شود.
