تبدیل رود دره‌های تهران به بزرگراه
یک متخصص مدیریت بحران با بیان اینکه در تهران حدود ۱۱ رودره و رودخانه داریم که بیشتر این رودره‌ها تبدیل به جاده، راه و بزرگراه شده‌اند، گفت: بزرگراه‌های امام علی، یادگار امام، چمران و… همه بر روی این مسیل‌ها ساخته شده‌اند و احتمالا نسل بعدی هم فراموش می‌کنند که گذشته اینجا چه پیشینه‌ای داشته است و ممکن است در دوره‌های بازگشت سیل مشکلاتی ایجاد شود. در بارندگی‌های امسال بزرگراه امام علی دقیقاً در معرض وقوع سیل بود.
دکتر داوودرضا عرب در نشست درس‌آموخته های سیل فروردین‌ماه ۹۸ که در محل سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران برگزار شد، گفت: سوالات زیادی در ذهن مردم در مورد سیلاب وجود دارد. اینکه آیا سیلاب‌های ما کم می‌شود یا زیاد، اینکه مگر تغییر اقلیم سبب کاهش بارش‌ها نمی‌شود؟، اینکه آیا هنگام خشکسالی چطور سیل رخ می‌دهد؟ و نظایر آن سوالاتی است که بسیاری آن را مطرح می‌کنند.
عرب با بیان اینکه افکار عمومی سیل را معادل پرآبی می‌دانند گفت: این تصور هم می‌تواند درست باشد و هم کاملاً غلط. در مورد سیل امسال درست بود و در برخی از مواقع می‌تواند کاملاً نادرست باشد.
وی با تشریح نحوه شکل گیری و اثر گازهای گلخانه‌ای که منجر به تغییرات اقلیمی شده است، گفت: در تعریفی ساده خورشید به زمین انرژی رسانده و باید در شرایط عادی معادل همان انرژی را نیز زمین از خود ساطع کند اما اگر در جو زمین گازهایی مانند دی‌اکسید کربن و متان که اولی ۹۰ سال و دومی ۱۵۰ سال ماندگاری دارد، افزایش یابد هنگام ورود انرژی از خورشید به زمین همان میزان از کره زمین خارج نشده و بخشی از آن با برخورد به این گازها دوباره از جو به سمت زمین بازمی‌گردد که منجر به گرم شدن زمین خواهد شد. این تعریف ساده‌ای از تغییر اقلیم است.
این متخصص مدیریت بحران با تأکید بر اینکه تغییر اقلیم، شدت و الگوی بارندگی را زیاد می‌کند، گفت: بارندگی زمانی زیاد می‌شود که تبخیر زیاد شده باشد. تبخیر از اقیانوس‌ها انجام می‌شود و ممکن است نقشه بارندگی‌ها نیز تغییر کند اما به این نکته توجه کنیم که وقتی دمای کره زمین زیاد شود و تبخیر نیز افزایش یابد رطوبت نیز افزایش می‌یابد که در نتیجه آن با افزایش رطوبت تأثیرات گلخانه‌ای نیزافزایش می‌یابد. در نهایت مجموع این فرایند سبب انباشت رطوبت و افزایش پتانسیل بارش می‌شود که خروجی آن بارش‌هایی با فواصل زمانی بیشتر و شدت بارش بالاتر است.
وی درباره چرایی افزایش فاصله زمانی بارش‌ها گفت: در هوای شرجی و مرطوب ظرفیت نگهداری آب در جو بیشتر است و به همین دلیل میزان ماندگاری قطرات باران در ابرها بیشتر از حالات دیگر می‌شود و به عنوان مثال به جای آنکه هر سال باران ببارد این حجم از باران جم شده و هر سه سال یک بار ناگهان تخلیه می‌شود.
سیلاب و خشکسالی دو روی یک سکه
عرب با بیان اینکه سیلاب و خشکسالی دو روی یک سکه هستند، گفت: تمام مواردی را که شرح دادم کنار هم قرار دهید و تصور کنید که در پی طولانی شدن فاصله بارش‌ها و همچنین مواردی مانند دخالت انسانی و… پوشش گیاهی نیز در منطقه‌ای ضعیف شده باشد. آن وقت هنگام بارش که با شدت بیشتری انجام می‌شود روان آب‌ها نیز جاری شده و با جاری شدن در سطوح شیبدار سنگ و گل را نیز با خود همراه کرده و قدرت تخریب را بالا می‌برد.
به گفته عرب در سال‌های خشکسالی پتانسیل وقوع سیلاب‌هایی با حجم کمتر آب اما قدرت تخریب بیشتر بسیار بالاتر است که نمونه موردی آن سیل شیراز بود. در حالی که ما در سیل خوزستان علیرغم گستردگی بالا تلفاتی نداشتیم اما سیل شیراز قربانیان زیادی گرفت.
افزایش تعداد و خسارات سیل در دهه‌های اخیر
این متخصص مدیریت بحران با تأکید بر اینکه خسارات و فراوانی وقوع سیل برابر آمارهای موجود از دهه ۳۰ تا ۶۰ افزایش یافته است، گفت: در دهه ۶۰ حدود ۱۰۰۰ مورد سیل در ایران رخ داده که ۶۰ تای آن خسارت بر جای گذاشت. این تعداد در دهه ۵۰، ۴۰۰ مورد، در دهه ۴۰، ۲۰۰ مورد و در دهه ۳۰ کمتر از ۲۰۰ مورد بوده است و میزان خسارات نیز بسیار کمتر بوده است که البته بخشی از آن ناشی از گستردگی حضور مردم و رسانه‌ها و ابزارهای تشخیص است اما بخشی دیگر نیز نشان می‌دهد که سیلاب‌ها افزایش داشته است.
عرب با اشاره به جاری شدن سیل در دروازه قرآن شیراز که به تنگه الله اکبر نیز معروف است، گفت: آن دوستانی که معتقدند سدسازی می‌تواند مانع از جاری شدن سیل شود به مسئله سیل شیراز باید توجه کنند. سیلی که در دروازه قرآن رخ داد آب چندانی نداشت که بخواهیم برایش سد بسازیم و این کار صرفه اقتصادی هم ندارد که میلیاردها تومان برای ساخت سد هزینه کنیم که بعد از ۵۰ سال یک مقدار آبی پشتش جمع شود یا مثلاً مگر گلاب‌دره در تهران چقدر آب دارد و یک حوزه کوچک آبخیز محسوب می‌شود اما هنگام بارش‌ها می‌تواند خطرآفرین باشد و سدساختن در آن اصلاً توجیهی ندارد.
عرب با تأکید بر اینکه باید به پیشینه‌های تاریخی در هر شهر و محدوده توجه شود، گفت: در پایین دست دروازه‌قرآن محله‌ای به نام سیل‌آباد قرار دارد از نام همین محله مشخص است که در این منطقه سابقه وقوع سیل وجود داشته است بنابراین ما باید به خرد و ارتباط مردم سال‌های قبل با طبیعت توجه داشته باشیم.
وی با اشاره به روند تغییر دروازه‌قرآن اظهار کرد: همان طور که بارها گفته شده در کنار دروازه قرآن مسیل آب بود که آن را تغییر داده و آن را به خیابان تبدیل کردند. آنجا یک استخر تجمع آب پیش‌بینی کرده بودند که این حوضچه آرامش هنگام سیل شیراز در عرض پنج دقیقه پر شد به این دلیل که آب با میزان ۵۰ مترمکعب بر ثانیه وارد شده و تنها ۱۰ مترمکعب در لوله‌ای که زیر آن تعبیه کرده بودند خارج شد. در واقع می‌توان گفت که عامل اصلی رخداد سیل شیراز و خسارات آن سایز لوله انتقال آن در مسیر ساخته شده و مسدود بودن بخش‌هایی از لوله انتقال آب که منجر به مرگ ۲۲ نفر در عرض چند دقیقه شد.
رودره‌های تهران تبدیل به راه و بزرگراه شده‌اند
عرب با اشاره به وضعیت تهران نیز اظهار کرد: در تهران حدود ۱۱ رودره و رودخانه داریم که بیشتر این رودره‌ها تبدیل به جاده و راه و بزرگراه شده‌اند. بزرگراه‌های امام علی، یادگار امام، چمران و… همه بر روی این مسیل‌ها ساخته شده‌اند و احتملا نسل بعدی هم فراموش می‌کنند که گذشته اینجا چه پیشینه‌ای داشته است و ممکن است در دوره‌های بازگشت سیل مشکلاتی ایجاد شود. در بارندگی‌های امسال بزرگراه امام علی دقیقاً در معرض وقوع سیل بود.
وی با پخش ویدیویی از جاری شدن سیلاب در تهران در سال‌های پیش از پیروزی انقلاب اسلامی گفت: ادبیات ما طی این سال‌ها در مواجهه با سیل تغییر نکرده، ما هنوز هم غافل می‌شویم، هنوز هم مسئولان عالی چکمه می‌پوشند و در محل حاضر می‌شوند. چرا هیچ پیشرفتی در این زمینه نکرده‌ایم.
عرب با اشاره به سیل قم‌رود در فروردین‌ماه سال ۸۸ نیز گفت: آن زمان گفتند که این محدوده نباید به پارکینگ تبدیل شود اما در نهایت فشارهایی وارد شد که آنجا تبدیل به پارکینگ شد، نتیجه‌اش سیلی شد که البته با هشدار به موقع هواشناسی خسارات جانی نداشت اما می‌توانست بسیار خطرناک باشد.
این متخصص مدیریت بحران با تأکید بر اینکه هر چه مقابله بیشتر باشد خسارات ناشی از سیل نیز کمتر می‌شود، گفت: هر چه مدیریت ریسک صحیح باشد پیشگیری و آمادگی نیز بالاتر رفته و خسارات نیز کاهش می‌یابد.
امروز زمان مدیریت جامع بحران است
به گزارش ایسنا، وی با با بیان اینکه امروز زمان مدیریت جامع بحران است، گفت: حالا که بحران نداریم باید برویم و مدیریت جامع بحران را بررسی کنیم. زمان بحران که نباید سراغ این موارد رفت و باید اقدامات مقابله‌ای را تشدید کرد.
عرب با اشاره به روند دستکاری طبیعت اظهار کرد: در پلدختر ما دیدیم که خانه‌های قدیمی در بخش قدیمی شهر ساخته شده و مشکل چندانی هم نداشتند و این خانه‌های جدید بودند که در بستر رودخانه ساخته شده بودند. در بسیاری از شهرها نیز ما شاهد این هستیم که ویلانشین‌ها به حریم رودخانه آمدند و فکر می‌کنند اگر در حریم رودخانه با بتن ساخت و ساز کنند سیل خسارتی به آن‌ها نمی‌زند.
وی در پایان درباره دوره بازگشت سیلاب در خوزستان و لرستان نیز گفت: مطالعات نشان می‌دهد که سیلاب اخیر خوزستان احتمالاً دوره بازگشتی ۱۰۰۰ ساله داشته و در لرستان نیز دور بازگشت سیل ۵۰۰ ساله بوده است.
