وضعیت وخیم یوزپلنگ آسیایی ایران
وضعیت جمعیت یوزپلنگ آسیایی ایران که احتمالا تنها زیستگاه باقیمانده برای این‌گونه شمال دشت‌های مرکزی ایران است، آنچنان که معاون محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط‌زیست اعلام کرده، وخیم است.
حسین اکبری تأکید می‌کند که در سرشماری جمعیت گونه‌های جانوری، آن دسته که بالغ هستند، جمعیت واقعی شمرده می‌شوند؛ بنابراین سرشماری‌ها نشان می‌دهد که جمعیت یوزپلنگ‌های ایرانی در شرایط بحرانی قرار دارد و این یکی از دغدغه‌های اصلی در سازمان حفاظت محیط‌زیست است.
البته اقداماتی مانند ایمن‌سازی جاده و کاهش سرعت خودروها در نزدیک زیستگاه‌های یوزپلنگ آسیایی انجام شده که کافی نیست؛ چون یوزپلنگ گونه‌ای خاص و دارای زیستگاه وسیع است. به‌علاوه، این‌گونه با مشکلات درون جمعیتی هم مواجه است؛ یعنی اگر در بهترین شرایط هم باشد، اما باز به‌سمت انقراض می‌رود که برای این مسئله طرحی تهیه شد، اما نتوانست برای اجرای برخی اقدامات در حفظ جمعیت یوزپلنگ آسیایی اعتبار بگیرد.
آمار ۲ ساله
عدد ۱۲قلاده یوزپلنگ از آمارهای انجمن یوزپلنگ ایرانی به‌دست آمده است. اما به‌گفته عطیه تک‌تهرانی، مسئول پژوهش این انجمن، آمار فقط مربوط به داده‌های ۲سال گذشته است و فقط شامل یوزهای شناخته‌شده می‌شود.
او در گفت‌وگو با همشهری توضیح می‌دهد: آمار ارائه‌شده، نکات تکمیلی دارد که از نگرانی‌ها می‌تواند بکاهد. آمار ارائه‌شده نتیجه به‌روزرسانی تعداد یوزهایی است که هم‌اکنون زنده هستند؛ یعنی مطمئنیم در ۲سال گذشته توسط دوربین‌های تله‌ای، محیط‌بانان یا عکاسان حیات‌وحش ثبت شده‌اند. مثلا ۲قلاده از ۴قلاده یوز نر که مدت‌هاست در یزد مشاهده می‌شوند، در این آمار گنجانده شده است؛ یعنی این دو یوزپلنگ در سال‌های ۹۹ و ۱۴۰۰ دیده شده‌اند.
منظور او از ۴یوزپلنگ نر، همان ۳برادر و یک نر غریبه است که از سال۹۴ به این‌سو در دشت‌های استان یزد ائتلاف تشکیل داده‌اند و هرازگاهی همگی با هم یا با تعدادی کمتر، توسط محیط‌بانان دیده شده‌اند.
این کارشناس ارشد تنوع‌زیستی، دومین نکته آمار ارائه‌شده را بالغ بودن یوزها عنوان می‌کند و می‌گوید: ۱۲قلاده یوزپلنگ ذکر شده، همگی بالغ هستند یا توله‌ای بوده‌اند که از مادر جدا شده‌اند. امسال دوربین‌های تله‌ای انجمن در ذخیره‌گاه زیست‌کره توران ۲خانواده یوزپلنگ را ثبت کرده است که هرکدام ۲توله داشتند.
دفتر حفاظت محیط‌زیست سمنان، آمارهای خود را با احتساب توله‌ها ارائه می‌کند، ولی برای ارائه جمعیت واقعی نباید توله‌ها را به‌حساب آورد؛ چون ممکن است تا یک‌سال‌ونیم بعد که بالغ و از مادر جدا می‌شوند به دلایل مختلف تلف شوند. اما توله‌هایی که سال۹۸ به دنیا آمده‌اند و در سال۹۹ از مادر جدا شده‌اند، در این آمار ۱۲تایی حساب شده‌اند؛ یعنی در سال۹۸ هر مادر ۳توله به دنیا آورده است.
اما از ۶توله به دنیا آمده از ۲مادر، در سال گذشته و امسال فقط ۳قلاده مشاهده شده و در آمار ۱۲تایی که قطعی است، گنجانده شده است. در نتیجه هنوز ۳توله دیگر، صرفا به این دلیل که مدرکی بر زنده بودنشان نداریم در جمعیت حساب نشده‌اند وگرنه احتمال زنده بودنشان وجود دارد؛ بنابراین آمار ۱۲تایی یوزهای آسیایی ایران، آمار نهایی نیست.
یوزهای پنهان
اولین امیدی که مسئول پژوهش انجمن یوزپلنگ ایرانی دارد بر این استوار است که همه توله یوزهای مادر زنده باشند و بتوانند پس از بلوغ به جمعیت اضافه شوند.
او می‌گوید: در این فاصله لاشه‌ای در منطقه پیدا نشده است و بالاخره یوزهایی هرچند کم، در طبیعت وجود دارند که کسی آنها را ندیده است. به‌طور مثال استان کرمان هیچ‌وقت به خوبی و درستی آنچنان که در توران انجام شد، پایش نشده است؛ بنابراین ممکن است تعدادی جمعیت ناشناخته در این منطقه وجود داشته باشد.
گزارش اخیر وضعیت به‌روزرسانی شده یوزپلنگ آسیایی، با نصب نزدیک به ۸۰دوربین در منطقه توران و تعداد قابل‌قبولی هم در میاندشت به‌دست آمد.
عطیه تک‌تهرانی درباره نتیجه کار با دوربین‌های تله‌ای می‌گوید: گزارش نهایی از پایش ۱۴۰۰-۹۹ تا پیش از عید ارائه خواهد شد. امسال ۸۰دوربین در زیستگاه‌ها عمدتا در توران کار گذاشته شده است. امسال مناطق بیشتری را توانسته‌ایم پوشش بدهیم که تا پیش از این، چنین متمرکز نبوده است. محیط‌بانان این منطقه خبر از یوزی می‌دهند که دائم در شمال پناهگاه حیات‌وحش میاندشت در تردد است و از جاده رد می‌شود. امیدواریم که این یوز به منطقه امن کوچ کند.
شهریور امسال معاون فنی اداره کل حفاظت محیط‌زیست خراسان شمالی اعلام کرد که محیط‌بانان و افراد محلی میاندشت شهرستان جاجرم، ۴قلاده یوزپلنگ در این منطقه مشاهده کرده‌اند، ولی هیچ تصویر قابل‌قبولی فعلا ارائه نشده است.
سال۹۷ «یارقلی» تنها یوز نر این منطقه بر اثر تصادف کشته شد و به اعتقاد عضو انجمن یوزپلنگ ایرانی، مرگ یوزها بر اثر تصادف بسیار شایع است؛ چراکه متأسفانه مردم سرعت‌شان را با وجود علائم ترافیکی در این منطقه کم نمی‌کنند. یوزها نیز با نور چراغ خودروها از حرکت می‌ایستند. علاوه بر این، جاده شمالی میاندشت هم پرتردد است.
تعداد دقیقی از یوزها و نوسانات جمعیتی آنها در دسترس نیست، اما مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان سمنان شهریور امسال اعلام کرد که از ابتدای سال تاکنون در این استان به‌عنوان زادآورترین زیستگاه یوز، ۲۱قلاده یوزپلنگ مشاهده شد که برای ۱۳قلاده از آنها شناسنامه تهیه شده است. امیر عبدوس، یوزهای نابالغ را نیز در جمعیت استان سمنان گنجانده است.
