دیدگاه نامزدهای ریاست جمهوری در خصوص سیاست خارجی/ کلیات و آرزوهایی که به جای پاسخ به سئوالات مطرح می شود

هم‌زمان با اوج‌گیری کارزارهای تبلیغاتی نامزدهای سیزدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری، موضوع دیدگاه‌های آن‌ها نسبت به موضوعات اصلی کشور، از جمله سیاست خارجی اهمیت یافته است. به واسطه محدودیت شدید تبلیغات میدانی و تجمع‌های انتخاباتی، اعلام مواضع و دیدگاه‌ها عمدتا در شبکه‌های اجتماعی و بعضا در رسانه‌های جمعی انجام می‌شود. بازتاب به بررسی دیدگاه‌ها و مواضع کاندیداها در حوزه سیاست خارجی پرداخته است.

«بازتاب»؛ آرش صفار- بر خلاف سال 92 که مسئله سیاست خارجی، مهم‌ترین موضوع کارزارهای انتخاباتی و مناظره‌های کاندیداها بود، در سیزدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری، مسئله اقتصاد به مهم‌ترین موضوع تبدیل شده است.

با این حال علیرغم همه شعارها، نمی‌توان تأثیرات مستقیم سیاست خارجی بر اقتصاد را نادیده گرفت؛ وضعیت اقتصادی پیش از انعقاد برجام، بعد از آن و پس از خروج ترامپ از این توافق نشان داد که فعال کردن ظرفیت‌های بالقوه و توسعه توانمندی‌های بالفعل در گرو رهایی کشور از قید و بند تحریم‌ها است.

به همین سبب، اگرچه چنان که گفتیم موضوعات اقتصادی مهم‌ترین محور رقابت کاندیداهای ریاست جمهوری است، رویکرد آن‌ها به سیاست خارجی همچنان اهمیت سال 92 و 96 را حفظ کرده است.

نباید از یاد برد که در ایران، دولت تعیین‌کننده سیاست خارجی و حتی یگانه مجری آن نیست؛ با این حال نمی‌توان از این واقعیت چشم پوشید که دولت یکی از مهم‌ترین بازیگران و نقش‌آفرینان در تعیین اهداف، راهبردها و رفتار سیاست خارجی است.

مهم‌ترین موضوعات پیش روی کشور درحوزه سیاست خارجی برجام، اف ای تی اف و تعامل با کشورهای همسایه است؛ بنابراین هر یک از کاندیداها در صورت پیروزی در انتخابات، به ناچار باید طرح و برنامه‌ای منسجم برای ورود به این موضوعات و مدیریت پرونده‌ها، ذیل هر یک از موضوعات باشد.

با توجه به این نکات، «بازتاب» مروری داشته است بر مواضع نامزدهای سیزدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری در حوزه سیاست خارجی.

سید ابراهیم رئیسی با در توئیتی درخصوص سیاست خارجی اعلام کرد که «تعامل با همه کشورهای جهان به‌ ویژه با همسایگان برنامه سیاست خارجی دولت من خواهد بود». او در توضیحاتی دلیل تأکید خود بر کشورهای همسایه را ظرفیت‌های اقتصادی این کشورها و قابلیت افزایش معنادار سهم ایران در از اقتصاد این کشورها عنوان کرده است.

به گفته رئیسی، دغدغه دولت احتمالی او در حوزه سیاست خارجی لغو تحریم‌های ظالمانه علیه ایران از طریق دیپلماسی «مقتدرانه» است. این نامزد انتخابات بر مواضع رسمی ایران در خصوص ضرورت راستی‌آزمایی لغو تحریم‌ها پیش از بازگشت تهران به تعهدات هسته‌ای خود، تأکید کرده است.

همچنین ابراهیم رئیسی، در خصوص موضوع برنامه موشکی ایران با تأکید بر این نکته که توانایی نظامی ایران بازدارنده است، اعلام کرده است، مذاکره برای محدود کردن توانمندی نظامی کشور را نمی‌پذیرد.

محسن مهرعلیزاده، توسعه‌گرایی را محور سیاست خارجی خود اعلام کرده است. بر این اساس او بر این باور است که سیاست خارجی باید در خدمت افزایش سطح تولید و صادرات عمل کند؛ وی با تأکید بر ظرفیت‌های اقتصادی منطقه، بهره‌گیری از این ظرفیت را مسیر اصلی کشور برای توسعه اقتصادی دانسته است.

سید امیر حسین قاضی‌زاده هاشمی بر این باور است که علیرغم اینکه توافق هسته‌ای 2015، اشکالات بسیاری دارد، اما یک توافق رسمی بین‌المللی است و همه طرف‌ها باید به آن پایبند باشند.

او با تأکید بر دیپلماسی اقتصادی و با اشاره به ظرفیت‌های ترانزیتی ایران، وعده داده است که دستگاه سیاست خارجی کشور را راستای تبدیل ایران به یک هاب اقتصادی در منطقه به کار بگیرد. همچنین قاضی‌زاده با معرفی «نگاه به شرق» به عنوان راهبرد نظام، بر توسعه روابط با چین، هند و روسیه تأکید کرده است.

سعید جلیلی، دیگر کاندیدای ریاست جمهوری سیزدهم تمرکز بر روابط با کشورهایی که دارای منافع مشترک با ایران هستند و فعال کردن ظرفیت‌های سیاست خارجی برای بهبود و توسعه اقتصادی را مهم‌ترین محور سیاست خارجی دولت احتمالی خود معرفی کرده است.

جلیلی بر روابط اقتصادی با کشورهای همسایه، چین، روسیه، کشورهای قاره آفریقا و آمریکای لاتین تأکید می‌کند و معتقد است نباید سیاست خارجی را به روابط با غرب محدود کرد. او که از جمله منتقدین برجام محسوب می‌شود، گسترش کشورهای هدف را راهکار مقابله با فشارهای غرب می‌داند.

عبدالناصر همتی نیز «تنش‌زدایی در سیاست خارجی» را یکی از شروط لازم برای خروج کشور از شرایط اقتصادی کنونی می‌داند. او یا شعار «تعامل از خانه تا جهان»، سیاست خارجی دولت احتمالی خود را تداوم سیاست خارجی دولت‌ روحانی معرفی کرده است. همتی همچنین تصویب اف ای تی اف را از واجبات کشور می‌داند.

محسن رضایی نیز از احیای برجام حمایت کرده است؛ او بعد از اعلام نامزدی در انتخابات ریاست جمهوری تأکید کرده تحریم‌ها باید به شکل واقعی و نه روی کاغذ لغو شود؛ در خصوص اف ای تی اف هم نظر این نامزد ریاست جمهوری ضرورت تصویب تعهدات باقی‌مانده است.

علیرضا زاکانی که در سال‌های اخیر از جمله مخالفان مهم برجام محسوب می‌شده است، در خصوص مذاکرات کنونی در وین معتقد است که اصل مذاکره مورد تأیید است چرا که با تصمیم شورای عالی امینت ملی و نظر مثبت رهبری در حال انجام است.

با این حال او در توئیتر خود نوشت «با مذاکره مخالف نیستیم، با تصمیمات ۲۰دقیقه‌ای مخالفیم. کنگره ابزار مواجهه آمریکا با لغو تحریم‌های ایران بود؛ اما اینجا مجلس ما ۲۰دقیقه‌ای به پای غربی‌ها ذبح شد. با مذاکره مخالف نیستیم، با مفت‌فروشی مخالفیم. مذاکرات امروز وین، حراج آخر فصل دولت روحانی است».

راهبرد اصلی سیاست خارجی دولت احتمالی زاکانی، انعقاد قراردادهایی مشابه سند جامع همکاری‌های ایران و چین با دیگر کشورها است. در خصوص اف ای تی اف نیز زاکانی از جمله مخالفان جدی این تعهدات است و بر این باور است که تصویب اف ای تی اف، همچون طناب دار بر گردن کشور خواهد بود.

با توجه به آنچه گفته شد، به نظر می‌رسد دست کم تا اینجای کار، هیچ یک از کاندیداها از بیان کلیاتی در خصوص دیدگاه خود به سیاست خارجی فراتر نرفته‌اند.

به همین واسطه ارزیابی و قضاوت در این خصوص چندان ممکن نیست؛ بیان گزاره‌های کلی همچون روابط گسترده اقتصادی با کشورهای همسایه، بهره‌گیری از ظرفیت‌های اقتصادی منطقه، به خدمت گرفتن سیاست خارجی برای توسعه اقتصادی و از این دست موارد، هیچ نکته‌ای را رأی دهندگان اضافه نمی‌کند.

هیچ کس نمی‌گوید که «نه! ایران نباید روابط خود با همسایگان را توسعه دهد»؛ هیچ کس نمی‌گوید که «تحریم‌ها اقتصادی خوب است»؛ همه خواهان روابط مثبت سیاسی و اقتصادی با کشورهای همسایه، رهایی اقتصاد کشور از تحریم‌های فلج‌کننده و روابط با همه کشورهای جهان هستند.

سوال این است که همه این‌ها چگونه قابل تحقق است؟ و این دقیقا همان سوالی است که هیچ یک از نامزدها تا این جای کار، دست کم در کارزار تبلیغاتی خود به آن پاسخ نداده‌اند.