تلاش ریاض برای توسعه روابط با مسکو؛ آیا روسیه در حال دور زدن ایران است؟
علیرغم روابط دیرینه عربستان و آمریکا، در سال‌های گذشته تحولات مختلف سبب ایجاد نگرانی رهبران سعودی در خصوص تعهد آمریکا به امنیت عربستان شده است. در سایه این نگرانی‌ها ریاض تلاش دارد تا روابط نظامی و امنیتی با روسیه را گسترش دهد؛ با وجود موانع متعدد در این مسیر، پیشران‌های مهمی هر دو طرف را به توسعه این روابط تشویق می‌کند.
«بازتاب»؛ آرش صفار- موسسه «دولت‌های خلیج فارس در واشنگتن» در یادداشتی به بررسی روابط نظامی عربستان با روسیه و موانع و پیشران‌های پرداخته است.
مطابق این یادداشت، در ماه اوت گذشته «خالد بن سلمان»، معاون وزیر دفاع سعودی و همتای روس او، «الکساندر فومین»، توافقنامه‌ای را با هدف توسعه همکاری‌های نظامی مشترک بین دو کشور امضا کردند.
این توافق با رویکرد عربستان در خصوص کاهش وابستگی‌های نظامی خود به آمریکا از طریق متنوع‌سازی شرکا و منابع تأمین‌کننده تسلیحات سازگار است.
به باور نویسنده این یادداشت، تأکید آمریکا بر مسیرهای دیپلماتیک در ارتباط با ایران و واکنش ایالات‌متحده به بهار عربی -از جمله عدم حمایت از «حسنی مبارک» و عدم مداخله گسترده نظامی در سوریه- مهم‌ترین عامل در اتخاذ رویکرد متنوع‌سازی تأمین‌کنندگان تسلیحات از سوی ریاض بوده است.
به علاوه، تعلیق قرارداد فروش تسلیحات به عربستان از سوی آمریکا در ژانویه گذشته، تمایل واشنگتن به احیای برجام، پیامدهای قتل «جمال خاشقجی» و انتقادات دولت بایدن از جنگ عربستان در یمن، تنش میان ریاض و واشنگتن را افزایش داده است.
مطابق یادداشت، علیرغم شرایط بسیار متفاوت خلیج فارس با افغانستان، در ذهن بسیاری از رهبران سعودی، خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان پرسش‌های مهمی را در مورد تعهدات آمریکا در قبال عربستان ایجاد می‌کند و ممکن است مزایای مشارکت های امنیتی سعودی با دیگر بازیگران قدرتمند جهانی یا منطقه‌ای را برجسته کند.
با توجه به عدم‌قطعیت‌های موجود در روابط ریاض با واشنگتن، رهبران سعودی رویکردی دو وجهی را دنبال می‌کند.
از یک سو عربستان تلاش دارد تا عوامل اختلاف با آمریکا کاهش دهد؛ آشتی با قطر و آغاز گفتگوهای دوجانبه با ایران در این جهت قابل فهم است.
از سوی دیگر این کشور کوشیده است تا در پاسخ به ابهامات رابطه خود با آمریکا همکاری در حوزه انرژی و روابط امنیتی-نظامی با روسیه را گسترش دهد.
بر اساس این یادداشت، به احتمال قوی، ریاض چند و چون توافق اخیر خود با روسیه را به واسطه نگرانی از واکنش آمریکا و همچنین با هدف تأکید بر تمایل خود به حفظ روابط کنونی با آن، به اطلاع واشنگتن رسانده است.
گفتگوی راهبردی 2020 آمریکا و عربستان، همکاری‌های امنیتی و اطلاعاتی، همکاری برای توسعه زیرساخت‌های نظامی عربستان، مأموریت‌های آموزشی نظامی و غیرنظامی آمریکا در ریاض و برنامه‌های مشارکتی و مشورتی بلندمدت دو کشور مانع از گسترش روابط نظامی و امنیتی ریاض-مسکو است.
مطابق یادداشت، علاوه بر روابط گسترده و عمیق عربستان با آمریکا، تعاملات جهانی روسیه که در طول تاریخ مستعد رقابت قدرت‌های بزرگ و حفظ یا گسترش حوزه‌های نفوذ این کشور بوده است و سابقه طولانی ناسازگاری ایدئولوژیک بین روسیه و عربستان در سطح دولتی، از دیگر موانع توسعه روابط دو کشور در حوزه‌های امنیتی و نظامی است.
همچنین به واسطه نقش عربستان در حمایت از مجاهدین علیه ارتش شوروی در افغانستان در دهه 1980، روابط ریاض با شورشیان چچن بعد از فروپاشی شوروی، سوءظن‌های روسیه نسبت به عربستان در مورد «دسیسه‌های بازار نفت» و دیدگاه‌های متفاوت دو کشور در مورد سوریه، یمن و اوکراین بی‌اعتمادی متقابل میان دو کشور وجود دارد.
در مقابل این موانع، پیشران‌های مهمی برای همکاری‌های دو کشور وجود دارد؛ دو کشور تلاش دارند روابط خود را بر اساس منافع مشترک توسعه دهند؛ توافق اخیر نشان‌دهنده اراده عربستان برای حفظ روابط دوستانه با مسکو (و پکن) است.
با توجه به این موضوع که روسیه به واسطه مداخله در سوریه و گسترش روابط با ایران، عملا به خاورمیانه بازگشته است، برخورداری از روابط مثبت با عربستان برای مسکو اهمیت بسزایی دارد.
همچین، پوتین اشتیاق زیادی به حضور موثر در بازار فروش سلاح منطقه دارد؛ به ویژه اینکه چین در حال تبدیل شدن به یک تأمین‌کننده مهم هواپیماهای بدون سرنشین است.
به علاوه مسکو به دنبال تثبیت موقعیت منطقه‌ای خود با بهره‌گیری از فرصت‌های پیش رو در خلیج فارس و دریای سرخ است.
به باور نویسنده یادداشت، با توجه به برنامه عربستان برای بومی‌سازی 50 درصد نیازمندی‌های نظامی خود تا سال 2030، توافق اخیر سبب برتری ریاض نسبت به سایر کشورهای عرب و ایران در روابط نظامی با روسیه می‌شود.
توسعه روابط عربستان و روسیه، چشم‌انداز مشارکت «روس اتم» در ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای عربستان را افزایش می‌دهد و ممکن است منجر به ایجاد نگاه مثبت عربستان به پیشنهادات کرملین برای امنیت خلیج فارس شود.
مطابق یادداشت، برای پیشرفت واقعی همکاری‌های دفاعی دو کشور، رهبران سعودی باید به پرسش‌ها در خصوص تأثیر افزایش استقلال استراتژیک از آمریکا بر همکاری‌های ریاض و و اشنگتن پاسخ دهند.
به باور نویسنده، با توجه به منافعی که هنوز عربستان را به آمریکا و غرب پیوند می‌دهد، بعید به نظر می‌رسد که سعودی‌ها روابط خود با واشنگتن را به خطر بیندازد.
با توجه به آنچه از یادداشت موسسه دولت‌های خلیج ع.ر.ب.ی در واشنگتن گفته شد، به نظر می‌رسد توسعه روابط نظامی با روسیه و نزدیک شدن به سایر تأمین‌کنندگان تسلیحات بیش‌تر با هدف تحت فشار قرار دادن آمریکا مورد توجه رهبران سعودی است.
با این وجود، این روابط به خودی خود هم برای عربستان ارزشمند است.
در شرایطی که نیروی هوایی ایران به واسطه تحریم‌های طولانی مدت، با مشکلات جدی روبه‌رو است، توانمندی موشکی و پهپادی، مهم‌ترین نقاط قوت ظرفیت تهاجمی ایران در معادلات نظامی-امنیتی است.
همکاری‌های بالقوه و بالفعل روسیه و چین با عربستان برای ساخت موشک‌های بالستیک و احتمال فروش پهپادهای نظامی به این کشور چالشی جدی برای ایران محسوب می‌شود.
