ارزیابی موفق ایران و ۱+۴ از شروع گفت و گوهای برجامی
عصر دیروز نخستین نشست از دور جدید مذاکرات هسته‌ای ایران و ۱+۴ در وین برگزار شد؛ مذاکراتی که برخلاف ۶ دور مذاکرات احیای برجام که در گراند هتل این شهر برگزار می‌شد، در هتل کوبورگ آغاز شد.
مذاکرات دوشنبه وین شروع موفقی در گفت‌وگوهای طرف ایران و گروه ۱+۴ داشت. تصمیم به تمدید ۲ روزه جلسات در سطوح سیاسی و فنی حکایت از ابراز رضایت شرکای برجامی و گفت‌وگوهای جدی‌تر طرف‌ها در وین دارد.
معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا دیشب پس از پایان روز اول گفت‌وگوها از ادامه مذاکرات طی امروز و فردا در ۲ کارگروه رفع تحریم‌ها و هسته‌ای خبر داد. او در بخشی از سخنانش گفت: از اینکه به وین بازگشتیم خوشحالم. حس فوریتی برای بازگرداندن برجام به جایگاه خود وجود دارد اما هیچ بازه زمانی مقطوعی برای آن وجود ندارد. به‌گفته وی ایران موافقت کرده که مذاکرات این دور بر پایه ۶ دور مذاکرات قبلی ادامه یابد اما در عین حال تأکید کرده که می‌خواهند حساسیت‌های سیاسی دولت جدید ایران ضمیمه مذاکرات شود.
انریکه مورا در سخنان خود اشاره کرد که اخیرا دیداری با رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران داشته است. وی ادامه داد: من نسبت به مذاکرات نه خوش‌بین و نه بدبین هستم. من دیدگاه مثبتی نسبت به این دارم که تمامی هیأت‌ها عزم خود برای تعامل را ابراز کردند. مورا تأکید کرد در آینده‌ای نزدیک نشستی در سطح وزرا اتفاق نخواهد افتاد. معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا گفت: رفع تحریم‌ها اولویت اصلی ایران است. آنها درک می‌کنند که رفع تحریم‌ها در ازای تعهدات میسر خواهد شد و موافقند که به گفت‌وگو درخصوص تعهدات هسته‌ای ادامه دهند.
به گزارش روزنامه همشهری، میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در مذاکرات هم اعلام کرد که مذاکرات کاملا موفقیت‌آمیز آغاز شده است. او در توییتی نوشت: نشست کمیسیون مشترک برجام تمام شد. شرکت‌کنندگان توافق کردند که گام‌های فوری بیشتری طی هفتمین دور مذاکرات – که آغاز کاملا موفقت‌آمیزی داشته است- بردارند.
عزم ایران در لغو مؤثر تحریم‌ها
در این میان ترکیب و تعداد تیم مذاکره‌کننده ایرانی حاضر در وین گویای این موضوع است که جمهوری‌اسلامی با به‌کارگیری کارشناسان متخصص، به‌ویژه در حوزه اقتصادی و پولی – بانکی، با انسجام بیشتری در مذاکرات حاضر شده و برای لغو تحریم‌ها مصمم‌تر از همیشه است. عزم ایران برای رفع تحریم‌ها از ترکیب تیم اعزامی نمایان است و چند معاون‌وزیر در بخش‌های مختلف سیاسی و اقتصادی، برای نخستین‌بار در این هیأت حضور دارند. این موضوع درحالی‌است که ترکیب هیأت اصلی مذاکره‌کننده به سرپرستی علی باقری‌کنی، تقریبا همان ترکیب قبلی است و تغییر قابل‌توجهی نداشته است.
فضاسازی‌های رسانه‌ای
در روزهای اخیر لیز تراس، وزیر امور خارجه انگلیس و یائیر لاپید، وزیر امور خارجه رژیم صهیونیستی، پس از دیدار و رایزنی در لندن، در بخشی از یک بیانیه اظهاراتی را علیه ایران و برنامه هسته‌ای آن مطرح و اعلام کردند که «شبانه‌روز» می‌کوشند تا مانع تبدیل شدن ایران به قدرتی هسته‌ای شوند؛ موضوعی که بارها از سوی ایران شفاف‌سازی‌های لازم درباره آن انجام و همواره بر صلح‌آمیز بودن فعالیت‌های هسته‌ای کشورمان تأکید شده است. علاوه بر این، رسانه‌ها و دیپلمات‌های غربی در ماه‌های اخیر بارها تهدید «روی‌میز بودن همه گزینه‌ها» را علیه ایران مطرح کرده و کوشیده‌اند مذاکرات را به مسیر دلخواه خود هدایت کنند؛ مسیری که جمهوری‌اسلامی از ورود به آن احتراز و بارها اعلام کرده به‌شرطی در مذاکرات حاضر می‌شود که مبنا، لغو مؤثر تحریم‌ها و راستی‌آزمایی این موضوع باشد. در چنین شرایطی ایالات‌متحده و تروئیکای غربی می‌کوشند با مطرح کردن گزینه‌های انحرافی، مسیر پرمانعی را پیش‌روی مذاکره‌کنندگان ایرانی قرار دهند.
بازی آمریکایی
بر همین اساس هم بود که در روزهای اخیر رسانه‌های آمریکایی گزارش دادند که مسئولان این کشور درحال بحث درباره فهرست گزینه‌های «طرح ب» درصورت شکست مذاکرات هستند. این گزارش ادعا کرده‌است: «در شرایطی که احتمال دستیابی به موفقیت در مذاکرات وین دور از دسترس به‌نظر می‌رسد و ایران در تضاد با بازرسان هسته‌ای سازمان ملل متحد است، مقام‌های آمریکایی و اروپایی با مجموعه‌ای از انتخاب‌های ناخوشایند – از تحریم‌های تشدید شده تا اقدام نظامی بالقوه – روبه‌رو هستند.» همچنین ایده «توافق موقت» حربه دیگری است که برخی منابع دیپلماتیک معتقدند آمریکایی‌ها مذاکره برسر تحقق آن را مطرح کرده‌اند؛ ایده‌ای که دیپلمات‌ها و مسئولان ایرانی در مقاطع مختلف آن را رد کرده‌اند. ازسوی دیگر به‌نظر می‌رسد گزینه وارد آوردن فشار به جمهوری‌اسلامی ایران از طریق روسیه و چین نیز برای غربی‌ها دستاورد چندانی نداشته‌است؛ چراکه موضع دیپلمات‌های روسی و چینی پیرامون مذاکرات نشانی از همسویی آنان با طرف‌های غربی در تحت‌فشار قرار دادن ایران ندارد.
موضع چین و روسیه
در چنین شرایطی وانگ ونبین، سخنگوی وزارت امورخارجه چین دیروز در جریان کنفرانس خبری خود به تشریح موضع این کشور درباره مذاکرات وین پرداخت و اعلام کرد آمریکا باید تمام تحریم‌های غیرقانونی و یکجانبه علیه ایران را رفع کند. ونبین در این کنفرانس تأکید کرد که آغاز مجدد مذاکرات نتیجه تلاش مشترک همه طرف‌ها و نشان‌دهنده اراده مشترک برای حفظ این توافق جامع است. سخنگوی وزارت امورخارجه چین همچنین بر عزم پکن برای حفظ برجام تأکید کرده و گفته است که این کشور «قاطعانه به حفظ این توافق جامع درباره موضوع هسته‌ای ایران متعهد است».
نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین نیز به فضای حاکم بر مذاکرات واکنش نشان داد و در حساب توییتری خود اعلام کرد که کشورش «خوش‌بینی محتاطانه‌ای» نسبت به این مذاکرات دارد. میخائیل اولیانوف در واکنش به اظهارات خبرنگاری که فضای حاکم بر مذاکرات احیای توافق هسته‌ای در وین را مأیوس‌کننده دانست، نوشت: «ما کاملا به مشکلاتی که در مذاکرات وین وجود دارد، واقفیم، اما محتاطانه خوش‌بین هستیم. دلیل این خوش‌بینی محتاطانه بسیار ساده است؛ اینکه ما هیچ جایگزین قابل‌قبولی برای نتیجه‌گیری موفقیت‌آمیز از مذاکرات پیرامون برجام [توافق هسته‌ای] نداریم.»
پنجره‌ای که برای همیشه باز نمی‌ماند
همه اینها درحالی است که مسئولان ایرانی بارها اعلام کرده‌اند که در صورت ادامه بدعهدی‌ها ازسوی طرف‌های غربی، «پنجره توافق هسته‌ای برای همیشه باز نمی‌ماند»؛ موضوعی که وزیر امورخارجه کشورمان نیز بر آن تأکید دارد. وی دیروز طی یادداشتی که در رسانه‌های کشور منتشر شد، عنوان کرد: «جمهوری اسلامی ایران با وجود تمامی بدعهدی‌های غرب در برجام، مجدداً به‌منظور نشان دادن حسن‌نیت و با هدف غایی لغو تحریم‌های یکجانبه و غیرقانونی، اکنون آماده گفت‌وگوی نتیجه‌محور برای دستیابی به «توافق خوب» با ۱+۴ است.»
حسین امیرعبداللهیان تأکید کرده است که «در چارچوب این فرایند، هرگز نباید فراموش کرد آمریکا عامل اصلی ایجاد وضعیت فعلی است. در ۴ سال‌گذشته، کاخ سفید برای از بین بردن برجام از هیچ تلاشی فروگذار نکرد و این ایران بود که تمام توان خود را برای زنده نگاه داشتن این توافق به‌کار بست. آنچه در ۶دور قبلی مذاکرات برای ایران آشکار شد، این است که ایالات‌متحده هنوز درک درستی از این واقعیت ندارد که بدون رفع همه تحریم‌هایی که علیه ملت ایران در دوران پس از خروج این کشور از برجام اعمال کرده است، راهی برای بازگشت به برجام ندارد.»
علی باقری‌کنی، معاون سیاسی وزیر امورخارجه ایران و مذاکره‌کننده ارشد کشورمان در وین نیز در آستانه آغاز مذاکرات و در یادداشتی که در روزنامه فایننشال‌تایمز به‌چاپ رسید، تأکید کرد که کشورهای غربی و به‌ویژه آمریکا به‌صورت خستگی‌ناپذیری در تلاش هستند تا «مذاکرات» را تنها به‌عنوان فرایندی برای محدود کردن برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز و مشروع ایران نشان دهند.
مذاکره‌کننده ارشد کشورمان به اهداف اصلی ایران در این مذاکرات نیز اشاره کرده است؛ «در این راستا ما ۲هدف داریم؛ نخستین هدف رفع کامل، تضمین شده و قابل راستی‌آزمایی تحریم‌هایی است که علیه مردم ایران اعمال شده بودند و دومین هدف، تسهیل حقوق قانونی ملت ایران برای بهره‌برداری از دانش هسته‌ای صلح‌آمیز به‌ویژه فناوری مهم غنی‌سازی برای مقاصد صنعتی طبق معاهده عدم‌اشاعه هسته‌ای (NPT) است.» مواضع جمهوری‌اسلامی ایران در مذاکرات هسته‌ای وین، دیروز و این‌بار از زبان سخنگوی وزارت امورخارجه نیز تکرار شد تا گواهی باشد بر عزم جدی کشورمان برای دستیابی به توافقی خوب.
سعید خطیب‌زاده در نشست خبری با رسانه‌ها اعلام کرد که هیأت مذاکره‌کننده ایران با عزم و اراده جدی وارد وین شده و به گفت‌وگوهای نتیجه‌بخش فکر می‌کند. اگر آمریکا با این اصل به میدان بیاید که بخواهد بن‌بست را حل کند، گفت‌وگوها در مسیر درست خواهد بود. وی همچنین درباره چگونگی راستی‌آزمایی رفع تحریم‌ها گفت: ما تأکید کرده‌ایم که به‌دنبال راستی‌آزمایی اقدام‌های ایالات‌متحده ذیل قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت هستیم و این یکی از خطوط اصلی ما در مذاکرات خواهد بود. اگر تیم طرف مقابل برای اطمینان از رفع تحریم‌های فراسرزمینی وارد مذاکرات شود، آن‌وقت مذاکره در مسیر درستی قرار دارد. خطیب‌زاده ادامه داد: آمریکایی‌ها در ۶ دور قبلی مذاکرات، وقت ما و انرژی ۱+۴ را گرفتند تا میراث شکست‌خورده ترامپ را حفظ کنند. توصیه من این است برای این هدف به وین بیایند که تحریم‌هایی که از سال ۲۰۱۵ علیه ایران اعمال کرده‌اند، برطرف و بن‌بست‌ها رفع شود.
مقایسه هیأت‌های دیپلماتیک ایران و آمریکا
بررسی مقایسه‌ای هیأت‌های مذاکره‌کننده ایرانی و آمریکایی در جریان مذاکرات هسته‌ای پیشین و به‌ویژه گفت‌وگوهای توافق برجام نشان می‌دهد اگرچه هر دو هیأت غالبا شامل ۱۱ دیپلمات بوده، اما هیأت آمریکایی همواره با ترکیب کامل‌تری حاضر شده و از تعداد قابل‌توجهی کارشناس برخوردار بوده‌است.
در جریان مذاکرات برجامی در وین طی بهار و تابستان ۱۳۹۴ اگرچه جان کری، وزیرامورخارجه وقت ایالات‌متحده هدایت‌کننده اصلی هیأت دیپلماتیک این کشور به‌شمار می‌رفت، اما وندی شرمن، معاون وقت وزیر امورخارجه آمریکا در امور سیاسی ریاست هیأت آمریکایی را برعهده داشت و رابرت مالی، دستیار ویژه رئیس‌جمهوری، جیمز تیمبای، مشاور ویژه معاون وزیر امورخارجه آمریکا در امور کنترل تسلیحات و امنیت بین‌المللی، پل اروین از شورای امنیت ملی، نیوول‌های اسمیت، معاون مشاورحقوقی وزارت امورخارجه، کریستوفر بک میر، معاون هماهنگ‌کننده سیاست تحریم‌ها در وزارت امورخارجه، جاشوا بلک، رئیس هیأت آمریکا در سازمان ملل متحد در امور تحریم‌ها و مبارزه با تروریسم، کوین ویال، مدیر دفتر پادمان‌های هسته‌ای بین‌المللی، فلیسیا سوییندلز، مشاور بلندپایه سیاست تحریم‌ها از دفتر کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه‌داری، کیمبرلی گاهان، مشاور دادستان و جولیا جاکوبی، دستیار ویژه شرمن تیم اصلی مذاکره‌کننده ایالات‌متحده آمریکا را تشکیل می‌دادند که درمجموع شامل ۱۱ نفر می‌شد.
این درحالی‌است که تیم مذاکره‌کننده ایرانی حاضر در این مذاکرات به‌جز محمدجواد ظریف به‌عنوان وزیر امورخارجه کشورمان، شامل سیدعباس عراقچی، معاون امورحقوقی و بین‌المللی، مجید تخت‌روانچی، معاون اروپا و آمریکا، حمید بعیدی‌نژاد، مدیرکل امور اقتصادی و تخصصی بین‌المللی وزارت‌امورخارجه، داوود محمدنیا، مشاور حقوقی وزیر امورخارجه، محمد امیری از سازمان انرژی اتمی، حسین فریدون، دستیار ویژه رئیس‌جمهوری وقت، پژمان رحیمیان، عضو فنی تیم مذاکره‌کننده، علی‌اصغر زارعان، معاون سازمان انرژی‌اتمی، امیرحسین زمانی‌نیا، معاون وزیر نفت، جمشید ممتاز، کارشناس حقوق بین‌الملل و امیرحسین رنجبریان، حقوقدان بوده است.
