«ایران‌چک درشت 500 هزار تومانی»؛ ضرورت اقتصادی یا گمانه‌ای بی‌پایه؟
در حالی که بازار شایعات از ورود ایران‌چک‌های ۵۰۰ هزار تومانی داغ است، بانک مرکزی آب پاکی را روی دست همه ریخت و گفت فعلاً برنامه‌ای برای چاپ اسکناس‌های جدید ندارد؛ اما واقعیت تلخ اقتصاد ایران نشان می‌دهد که دیگر اسکناس‌های فعلی توان همراهی با تورم را ندارند و روزبه‌روز کوچک‌تر و کم‌اثرتر می‌شوند.
بازتاب–در روزهای گذشته، شایعه‌ای درباره تصمیم بانک مرکزی برای عرضه اسکناس‌های ۵۰۰ هزار تومانی، موجی از بحث‌ها و تحلیل‌ها را در فضای رسانه‌ای و اقتصادی کشور به‌دنبال داشت. اگرچه بررسی‌های رسمی از سوی منابع مطلع در بانک مرکزی نشان می‌دهد فعلاً هیچ برنامه‌ای برای چاپ اسکناس با ارزش اسمی بالاتر در دستور کار قرار ندارد، اما واقعیت‌های اقتصادی نشان می‌دهد که جای خالی اسکناس‌های درشت، بیش از همیشه در مبادلات روزمره احساس می‌شود.
چرا چاپ اسکناس‌های درشت ضروری است؟
طی سال‌های اخیر، با جهش نرخ تورم و کاهش قدرت خرید ریال، اسکناس‌های فعلی عملاً از کارکرد اولیه خود دور شده‌اند. برای نمونه، در حال حاضر با اسکناس ۱۰۰ هزار تومانی – که بزرگ‌ترین اسکناس رایج است – تنها می‌توان حدود یک دلار و نیم خرید کرد؛ وضعیتی که هم در مبادلات داخلی چالش‌آفرین است و هم در تعاملات گردشگران و فعالان اقتصادی خارجی، چهره‌ای نامتناسب از اقتصاد ایران ترسیم می‌کند.
از سوی دیگر، برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که هزینه چاپ برخی اسکناس‌های کم‌ارزش، اکنون از ارزش اسمی آنها فراتر رفته و این موضوع نه‌تنها توجیه اقتصادی تولید اسکناس‌های ریز را زیر سوال می‌برد، بلکه کارکردهایی چون تأمین خودپردازها و سهولت در تبادل روزمره را نیز با مشکل مواجه کرده است.
تورم‌زا یا ضروری؟ نگاهی به ادعاهای مخالفان
یکی از پررنگ‌ترین نقدها به پیشنهاد انتشار اسکناس‌های درشت، نگرانی از اثرات تورمی آن است. منتقدان معتقدند که افزایش اسکناس در گردش می‌تواند منجر به رشد حجم پول و در نتیجه، تشدید تورم شود. اما کارشناسان پولی و بانکی در پاسخ به این ادعا می‌گویند: چاپ اسکناس صرفاً تغییری در «شکل» نقدینگی است و در صورت ثابت ماندن پایه پولی و کنترل خلق پول توسط بانک‌ها، اثری بر تورم نخواهد داشت.
علاوه بر این، تجربه اقتصادهای پیشرفته که در آنها اسکناس‌هایی با ارزش بالا در جریان است – از جمله یورو ۲۰۰، دلار ۱۰۰ و پوند ۵۰ – نشان می‌دهد که الزاماً میان درشتی اسکناس و نرخ تورم رابطه‌ای وجود ندارد. آنچه تعیین‌کننده تورم است، متغیرهایی نظیر کسری بودجه دولت، بی‌انضباطی مالی، و عملکرد بانک‌ها در خلق نقدینگی است، نه میزان و ارزش اسمی اسکناس‌ها.
نگرانی‌های امنیتی؛ بی‌اساس یا جدی؟
برخی مخالفان، با اشاره به امکان سوءاستفاده‌های مالی، هشدار می‌دهند که اسکناس‌های درشت می‌تواند به ابزاری برای فعالیت‌های غیرشفاف مالی تبدیل شود. اما در پاسخ، این نکته مطرح می‌شود که بخش عمده مبادلات غیرشفاف، از اساس با تراکنش‌های کلان انجام می‌شود و استفاده از حجم زیاد اسکناس، به‌ویژه در شرایط کنونی، توجیه‌پذیر نیست. افزون بر آن، با توسعه زیرساخت‌های ردیابی تراکنش‌ها، امکان رهگیری پول‌های در گردش افزایش یافته است.
در حالی که بانک مرکزی هنوز تصمیمی برای چاپ ایران‌چک‌های درشت اتخاذ نکرده، اما واقعیت این است که ساختار فعلی پول نقد در ایران با شرایط اقتصادی هم‌خوانی ندارد. کاهش شدید ارزش پول ملی، بالا رفتن هزینه چاپ اسکناس، و دشواری مبادلات روزمره، همه به‌وضوح نشان می‌دهند که اصلاح نظام اسکناس در کشور – از جمله انتشار اسکناس‌های درشت‌تر – نه‌تنها اقدامی فنی، بلکه ضرورتی اقتصادی است.
در حال حاضر، به نظر می‌رسد بحث بر سر اسکناس درشت، فراتر از یک تصمیم اجرایی ساده، به نمایی از وضعیت فعلی اقتصاد ایران و الزامات اصلاحات ساختاری آن تبدیل شده است.
