J-20، سوخو-۵۷ یا هیچ‌کدام؟ گزینه‌های ایران برای رهایی از فرسودگی هوایی

بازتاب– جنگ ۱۲ روزه اخیر میان ایران و اسرائیل، فارغ از نتایج میدانی آن، بار دیگر یکی از مهم‌ترین چالش‌های راهبردی ایران در حوزه نظامی را به سطح اول گفتمان امنیت ملی بازگرداند: ضرورت نوسازی نیروی هوایی. در شرایطی که ایران طی سال‌های گذشته توانسته با توسعه گسترده موشک‌های بالستیک و کروز، توازن قدرت بازدارنده را در منطقه برهم زند، اما خلأ ناشی از عدم برخورداری از ناوگان هوایی مدرن، همچنان یک پاشنه آشیل جدی در ساختار دفاعی کشور باقی مانده است.

در حالی که کشورهای منطقه با بهره‌گیری از روابط راهبردی با آمریکا و اروپا، به سرعت ناوگان هوایی خود را با جنگنده‌های پیشرفته تجهیز کرده‌اند، ایران به‌دلیل دهه‌ها تحریم تسلیحاتی، عملاً به جنگنده‌هایی متکی مانده که عمر برخی از آن‌ها به پیش از انقلاب اسلامی بازمی‌گردد. این شکاف فناورانه، نه‌تنها در صورت بروز درگیری نظامی می‌تواند پیامدهای استراتژیک خطرناکی برای کشور به‌همراه داشته باشد، بلکه جایگاه ایران در موازنه قوای منطقه‌ای را نیز تضعیف خواهد کرد.

ناوگان هوایی رقبا: هشدار آماری برای تهران

نگاهی گذرا به ترکیب و کمیت جنگنده‌های موجود در ناوگان هوایی سه کشور قطر، امارات و عربستان سعودی نشان می‌دهد که چگونه سرمایه‌گذاری هدفمند بر قدرت هوایی، به یک اولویت امنیتی در سیاست دفاعی کشورهای عربی تبدیل شده است. به‌عنوان نمونه، قطر با مساحتی کمتر از استان تهران، امروز به بیش از ۱۰۰ جنگنده پیشرفته شامل رافال، یوروفایتر تایفون، اف-۱۵ و آلفاجت مجهز است. امارات نیز با داشتن بیش از ۱۵۰ فروند جنگنده پیشرفته شامل میراژ ۲۰۰۰ و اف-۱۶، یکی از نیروهای هوایی مجهز منطقه را داراست. در این میان، عربستان سعودی با برخورداری از حدود ۲۵۰ فروند جنگنده‌های مدرن همچون F-15، یوروفایتر تایفون و تورنادو، بی‌تردید از حیث کمی و کیفی در رأس این معادله قرار دارد.

در مقابل، ناوگان جنگنده‌های ایران عمدتاً متکی بر جنگنده‌های F-4، F-5 و F-14 است که قریب به نیم قرن از ساخت و خرید آن‌ها می‌گذرد. اگرچه ایران طی دو دهه گذشته، تلاش‌هایی برای تولید جنگنده‌های بومی نظیر «کوثر» و «صاعقه» داشته، اما فاصله فناوری این پروژه‌ها با جنگنده‌های نسل پنجم، بسیار چشمگیر است.

چرا جنگنده‌های نسل پنجم اهمیت دارند؟

نسل پنجم جنگنده‌ها با ویژگی‌هایی همچون فناوری پنهانکاری (Stealth)، توانایی سوپرکروز، سنسورهای چندطیفی، رادارهای با احتمال رهگیری پایین و معماری یکپارچه دیجیتال، عملاً تعریف تازه‌ای از برتری هوایی ارائه کرده‌اند. این نوع جنگنده‌ها نه‌تنها در میدان نبرد کلاسیک بلکه در نبردهای ترکیبی و سایبری نیز نقش مهمی ایفا می‌کنند. به‌دلیل پیچیدگی فوق‌العاده طراحی و فناوری این جنگنده‌ها، تاکنون تنها سه کشور – آمریکا، روسیه و چین – موفق به تولید نمونه‌های عملیاتی شده‌اند: F-22 و F-35 آمریکایی، Su-57 روسی و J-20 چینی.

با توجه به تحریم‌های بین‌المللی و قطع دسترسی ایران به جنگنده‌های غربی، به‌نظر می‌رسد تنها گزینه‌های عملیاتی برای خرید جنگنده‌های نسل پنجم، روسیه و چین باشند. اما جنگ طولانی روسیه در اوکراین و چالش‌های صنعتی کرملین، احتمال دسترسی ایران به جنگنده سوخو-۵۷ را در آینده نزدیک کاهش می‌دهد. از سوی دیگر، اگرچه چین نیز با محدودیت‌های ناشی از تعاملاتش با غرب مواجه است، اما جنگنده J-20 که به «اژدهای نیرومند» مشهور است، ممکن است تنها پنجره ایران به دنیای نبردهای هوایی مدرن باشد.

تصویر یک جنگنده نسل پنجم چنگدو J-20 متعلق به نیروی هوایی چین را نشان می‌دهد. این جنگنده با طراحی پنهان‌کار (Stealth)، بدنه زاویه‌دار، پوشش خاکستری مات و بال‌های خمیده به‌سمت عقب، برای رادارگریزی و مانور بالا طراحی شده است. canopy (کابین خلبان) دارای شیشه سبز با پوشش ضد لیزر است و دم‌عمودی‌های V شکل، آن را از نظر بصری به وضوح از دیگر جنگنده‌ها متمایز می‌کند. جنگنده روی باند فرودگاه در یک پایگاه نظامی ایستاده و آماده حرکت به نظر می‌رسد.

J-20؛ گزینه بالقوه ایران در نبردهای آینده

جنگنده J-20 ساخت شرکت چنگدو، نخستین جنگنده رادارگریز عملیاتی چین محسوب می‌شود که از سال ۲۰۱۷ وارد خدمت شده است. این جنگنده دارای سرعتی برابر با ۲ ماخ، مجهز به موتورهای توربوفن WS-10C، رادار پیشرفته AESA، و مجموعه‌ای از سیستم‌های رزم الکترونیک و شناسایی است. گزارش‌ها حاکی از آن است که نسخه‌های جدیدتر این جنگنده، توانسته‌اند تا سه برابر برد پیشین، اهداف هوایی دشمن را شناسایی کنند؛ موفقیتی که مرهون پیشرفت فناوری نیمه‌رساناهای SiC در دانشگاه شاندونگ چین است.

اگر ایران موفق شود از سد فشارهای دیپلماتیک و محدودیت‌های صادراتی عبور کند و بخشی از ناوگان خود را به J-20 مجهز نماید، این اقدام نه‌تنها توازن هوایی در منطقه را تغییر خواهد داد، بلکه پیام روشنی به متحدان غربی در منطقه خواهد بود: ایران مصمم است تا جایگاه خود را به عنوان قدرتی مستقل و فناورانه حفظ کند.

زمان تصمیم راهبردی فرا رسیده است

نیروی هوایی هر کشور نه‌تنها بازوی تهاجمی آن در میدان نبرد، بلکه مؤلفه‌ای بنیادین در دکترین بازدارندگی است. ایران اگرچه در عرصه موشکی و پدافند هوایی به پیشرفت‌های چشمگیری دست یافته، اما بدون نوسازی ناوگان جنگنده‌ها، تصویر بازدارندگی آن ناقص خواهد ماند. اکنون که منطقه وارد مرحله جدیدی از رقابت نظامی و فناوری شده است، اتخاذ تصمیمی شجاعانه و آینده‌نگرانه درخصوص خرید جنگنده‌های نسل پنجم، ضرورتی انکارناپذیر برای حفظ امنیت و قدرت ملی ایران محسوب می‌شود.