احکام مساجد از منظر مقام معظم رهبری
مقام معظم رهبری در پاسخ به استفتائات مختلفی که درباره احکام و کارکرد مسجد از ایشان انجام گرفته، نظرشان را اعلام کرده‌اند.
۳۰ مرداد سال ۱۳۴۸، مسجدالاقصی به دست صهیونیست‌ها به آتش کشیده شد و سال‌ها بعد و برای اهمیت دوچندان و فراموش نشدن این اتفاق تلخ، به پیشنهاد ایران و تصویب اعضای سازمان کنفرانس اسلامی در سی‌امین نشست این سازمان، این روز به نام روز جهانی مسجد نامگذاری شد.
خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) در آستانه روز جهانی مساجد، با مراجعه به پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری، استفتائات و نظرات معظمُ‌له را درباره موضوع و کارکردهای مسجد مورد بازخوانی قرار داده است:
*با توجه به این که مستحب است انسان نماز را در مسجد محله خود بخواند، آیا خالی کردن مسجد محل و رفتن به مسجد جامع شهر برای خواندن نماز جماعت، اشکال دارد یا خیر؟
اگر ترک مسجد محله برای خواندن نماز جماعت در مسجد دیگر به‌خصوص مسجد جامع شهر باشد، اشکال ندارد.
*نماز خواندن در مسجدی که سازندگان آن ادعا میکنند که آن را برای خود و قبیله خود ساختهاند، چه حکمی دارد؟
مسجد پس از آنکه به عنوان مسجد ساخته شد، اختصاص به قوم و گروه و قبیله و اشخاص خاصی ندارد و همه مسلمانان میتوانند از آن استفاده نمایند.
*آیا زن‌ها بهتر است نماز را در مسجد بخوانند یا در خانه؟
فضیلت خواندن نماز در مسجد مختص مردان نیست.
*در حال حاضر بین مسجدالحرام و محل سعی بین صفا و مروه دیوار کوتاهی وجود دارد که ارتفاع آن نیم متر و عرض آن یک متر است. این دیوار بین مسجد و مسعی مشترک است. آیا زن‌ها در ایام عادت که حق داخل شدن به مسجدالحرام را ندارند، میتوانند روی این دیوار بنشینند؟
اشکال ندارد، مگر این که یقین حاصل شود که آن دیوار جزء مسجد است.
*آیا انجام تمرینهای ورزشی در مسجد محل یا خوابیدن در آن جایز است؟ این کارها در مسجدهای دیگر چه حکمی دارد؟
مسجد جای ورزش و تمرین ورزشی نیست و از کارهایی که با شان و منزلت مسجد منافات دارد باید پرهیز شود، و خوابیدن در مسجد هم مکروه است.
*آیا استفاده از شبستان مسجد برای رشد فکری، فرهنگی و نظامی (با آموزش‌های نظامی) جوانان جایز است؟ آیا با توجه به کمبود مکان‌های اختصاصی میتوان این کارها را در ایوان مسجد انجام داد؟
این امور تابع کیفیت وقف صحن مسجد و ایوان آن است، و باید از امام جماعت و هیات امنای مسجد در این‌باره نظر خواهی شود. البته حضور جوانان در مساجد و برپایی درسهای دینی زیر نظر امام جماعت و هیات امنای آن کار خوب و مطلوبی است.
*در بعضی از مناطق به‌خصوص روستاها مجلس عروسی را در مساجد برگزار میکنند؛ به این صورت که مجلس رقص و آواز در خانه بر پا میشود، ولی نهار یا شام را در مسجد تناول میکنند. آیا این کار شرعاً جایز است یا خیر؟
غذا دادن به دعوت‌شدگان در مسجد فی‌نفسه اشکال ندارد.
*شرکتهای تعاونی مردمی اقدام به ساختن مناطق مسکونی میکنند، ابتدا توافق مینمایند که برای آن محلهها مکان‌های عمومی مانند مسجد ساخته شود، اکنون که آن واحدها به سهامداران شرکت تعاونی تحویل داده شده است، آیا بعضی از آنان میتوانند هنگام تحویل گرفتن واحد مسکونی از توافق خود عدول کرده و بگویند ما راضی به ساختن مسجد نیستیم؟
اگر شرکت با توافق همه اعضاء اقدام به ساخت مسجد نموده و مسجد هم ساخته شده و وقف گردیده است، عدول بعضی از اعضاء از موافقت اولیه خود اثری ندارد. ولی اگر بعضی از آنان قبل از تحقق وقف شرعی مسجد از موافقت خود عدول کنند، ساخت مسجد با اموال آنان در زمین متعلّق به همه اعضاء بدون رضایت آنان جایز نیست، مگر این که در ضمن عقد لازم بر همه آنها شرط شده باشد که بخشی از زمین شرکت برای ساخت مسجد تخصیص یابد و اعضاء این شرط را پذیرفته باشند، در این صورت حق عدول ندارند و عدول آنها هم تاثیری ندارد.
*برای مقابله با تهاجم فرهنگ غیر اسلامی، حدود ۳۰ دانشآموز را از گروه ابتدایی و متوسطه به شکل گروه سرود در مسجد جمع کردهایم که این افراد درس‌هایی از قرآن کریم، احکام و اخلاق اسلامی را به مقتضای سن و سطح فکری شان فرامیگیرند. اقدام به این کار چه حکمی دارد؟ استفاده از آلت موسیقی اُرک توسط گروه چه حکمی دارد؟ انجام تمرین به وسیله آن در مسجد با رعایت موازین شرعی و مقررات مربوطه و متعارف رادیو و تلویزیون و وزارت ارشاد جمهوری اسلامی ایران دارای چه حکمیاست؟
تعلیم قرآن و احکام و آموزش اخلاق اسلامی و تمرین سرودهای مذهبی و انقلابی در مسجد اشکال ندارد، ولی در هر حال مراعات شان، قداست و جایگاه مسجد واجب است و مزاحمت نماز گزاران جایز نیست.
*آیا نمایش فیلمهای سینمایی که توسط وزارت ارشاد اسلامی ایران توزیع میشود، در مسجد برای شرکت‌کنندگان در جلسات قرآنی، اشکال شرعی دارد یا خیر؟
تبدیل مسجد به مکانی برای نمایش فیلمهای سینمایی جایز نیست، ولی نمایش فیلمهای مذهبی و انقلابی دارای محتوای مفید و آموزنده به مناسبت خاصی و بر حسب نیاز و تحت نظارت امام جماعت مسجد اشکال ندارد.
*آیا پخش موسیقی شاد از مسجد به مناسبت جشن میلاد ائمه معصومین(ع) شرعاً اشکال دارد؟
واضح است که مسجد جایگاه شرعی خاصی دارد، لذا اگر پخش موسیقی در آن منافی با حرمت مسجد باشد، حرام است، حتی اگر موسیقی غیرمطرب باشد.
*استفاده از بلندگوهای مساجد که صدا را در خارج از مسجد پخش میکنند، تا چه وقت جایز است؟ پخش سرودهای انقلابی یا قرآن کریم قبل از اذان چه حکمی دارد؟
پخش قرائت قرآن کریم برای چند دقیقه قبل از اذان در وقت‌هایی که باعث اذیت و آزار همسایگان و اهل محل نشود، اشکال ندارد.
*مسجد جامع چه تعریفی دارد؟
مسجد جامع مسجدی است که در شهر برای اجتماع همه اهل شهر بنا شده است، بدون این که اختصاص به گروه و قشر خاصی داشته باشد.
*قسمت سر پوشیدهای از یک مسجد حدود ۳۰ سال است که متروکه و تبدیل به خرابه شده و نماز در آن اقامه نمیشود و بخشی از آن به عنوان انبار مورد استفاده قرارمیگیرد. نیروهای بسیجی که حدود ۱۵ سال است در این قسمت سقف‌دار مستقر هستند، تعمیراتی را در آن انجام دادهاند، زیرا وضعیت بسیار نامناسبی داشت و سقف آن هم در معرض ریزش بود. چون برادران بسیجی آگاهی از احکام شرعی مسجد نداشتند و افراد مطلع هم آنها را آگاه نکردند، اقدام به ساختن چند اتاق در این قسمت نمودند که بر اثر آن مبالغ زیادی خرج شد و در حال حاضر کارهای ساختمانی رو به پایان است. امیدواریم حکم شرعی موارد زیر را بیان فرمایید:
بر فرض این که متصدیان این کار و گروه ناظر بر آن جاهل به مساله باشند، آیا در برابر مخارجی که از بیت‌المال صرف کرده‌اند ضامن هستند و آیا مرتکب گناه شدهاند؟
با توجه به این که مخارج مزبور از بیت‌المال بوده، آیا اجازه میدهید تا زمانی که مسجد به این قسمت احتیاج ندارد و نماز در آن اقامه نمیشود، از آن اتاق‌ها با رعایت کامل احکام شرعی مسجد، برای فعالیتهای آموزشی مانند آموزش قرآن کریم و احکام شرعی و سایر امور مسجد استفاده شود؟ و آیا اقدام به تخریب اتاق‌ها واجب است؟
واجب است که قسمت سرپوشیده مسجد با خراب کردن اتاق‌هایی که در آن ساخته شده است، به حالت قبل برگردد، و اگر مخارج احداث اتاق‌ها ناشی از تعدی و تفریط و عمد و تقصیر نباشد، معلوم نیست که کسی ضامن آن باشد، و استفاده از قسمت سرپوشیده مسجد برای تشکیل جلسات آموزش قرآن کریم و احکام شرعی و معارف اسلامی و سایر مراسم دینی و مذهبی اگر مزاحمت برای نمازگزاران ایجاد نکند و تحت نظارت امام جماعت مسجد باشد اشکال ندارد، و باید امام جماعت و نیروهای بسیجی و سایر مسئولین مسجد با هم همکاری کنند تا حضور نیروهای بسیجی در مسجد استمرار پیدا کند و خللی در انجام وظایف عبادی مانند نماز و غیر آن هم پیش نیاید.
*در طرح توسعه یکی از خیابان‌ها، چند مسجد در مسیر طرح قرار میگیرد که باید بعضی از آنها به‌طور کلی خراب شوند و در بقیه قسمتی از آنها تخریب گردد تا حرکت وسایل نقلیه براحتی صورت گیرد. خواهشمند است نظر شریف را بیان فرمایید.
خراب کردن تمام مسجد یا قسمتی از آن جایز نیست، مگر در صورت وجود مصلحتی که اهمیت ندادن و بی‌توجهی به آن ممکن نباشد.
*آیا استفاده شخصی و اندک از آب مساجد که مخصوص وضو گرفتن است، جایز است؟ مثل این که مغازه‌داران از آن برای نوشیدن، درست کردن چای و یا برای ماشین استفاده کنند، با توجه به این که آن مسجد واقف خاصی ندارد که از این اعمال جلوگیری نماید.
اگر وقف آب برای خصوص وضو گرفتن نمازگزاران معلوم نباشد و عرف رایج در محله مسجد، این باشد که همسایهها و عبور کنندگان هم از آب آن استفاده میکنند، اشکال ندارد، هرچند احتیاط در این مورد، مطلوب است
*مسجدی در مجاورت قبرستانی، وجود دارد و هنگامی که بعضی از مومنین به زیارت اهل قبور میآیند، از آب مسجد برای پاشیدن روی قبرهای ارحام خود استفاده میکنند و ما نمیدانیم که این آب عمومی است یا وقف خاص مسجد، و بر فرض هم که وقف خاص مسجد نباشد، معلوم نیست که مخصوص وضو گرفتن و دستشویی رفتن است یا خیر، آیا استفاده مذکور از آن آب جایز است؟
اگر استفاده از آب مسجد برای پاشیدن روی قبرهایی که خارج از آن قرار دارد، امر رایجی است و کسی به آن اعتراض نمیکند و دلیلی هم بر وقف آن آب برای خصوص وضو و تطهیر نیست، استفاده از آن برای امر مذکور اشکال ندارد.
*اگر مسجد نیاز به تعمیر داشته باشد، آیا اجازه گرفتن از حاکم شرع یا وکیل او واجب است؟
اگر تعمیر، داوطلبانه و تبرّعی (از مالِ شخصیِ افراد خیّر) باشد، نیازی به اجازه حاکم شرع نیست.
*آیا جایز است وصیت کنم که مرا بعد از مردن در مسجد محله که تلاش فراوانی برای آن کردهام، دفن نمایند. زیرا دوست دارم در داخل یا صحن آن دفن شوم؟
اگر هنگام اجرای صیغه وقف، دفن میّت استثناء نشده باشد، دفن در مسجد جایز نیست، و وصیت شما در این مورد اعتباری ندارد.
*مسجدی حدود بیست سال پیش ساخته شده و به نام مبارک صاحب الزمان(عج) زینت یافته است، ولی معلوم نیست که این اسم در صیغه وقف مسجد ذکر شده باشد. تغییر اسم مسجد از صاحب الزمان(عج) به مسجد جامع چه حکمی دارد؟
مجرد تغییر اسم مسجد مانعی ندارد.
*در مساجدی که از محل نذورات خاص مسجد و تبرعّات مومنین به برق و سیستم تهویه مجهز شدهاند، هنگامی که شخصی از اهالی محل فوت میکند، برای او مجلس فاتحه در مسجد برگزار میشود که در آن از برق و سیستم تهویه مسجد استفاده میگردد و برگزار کنندگان مراسم آن هزینهها را نمیپردازند. آیا این کار شرعاً جایز است؟
جواز استفاده از امکانات مسجد در اقامه مجالس فواتح برای اموات و امثال آن منوط به کیفیت وقف و نذر آن امکانات برای مسجد است.
*در روستایی مسجد نوسازی وجود دارد که در مکان مسجد قبلی بنا شده است. در گوشهای از این مسجد که زمین آن جزء مسجد قبلی است، بر اثر جهل به مساله، اتاقی برای تهیه چای و مانند آن و کتابخانهای در نیم طبقه قسمتی از شبستان مسجد در داخل شبستان مسجد ساخته شده است. خواهشمندیم نظر خود را در این‌باره و مسأله تکمیل و کیفیت استفاده از نصف دور داخلی مسجد، بیان فرمایید.
ساختن اتاق مخصوص چای در محل مسجد قبلی صحیح نیست و واجب است آن مکان به حالت مسجد بودن خود برگردد. نیم طبقه داخل شبستان مسجد هم در حکم مسجد است و همه احکام و آثار شرعی آن را دارد، ولی نصب قفسههای کتاب و حضور در آنجا برای مطالعه اگر مزاحمتی برای نمازگزاران ایجاد نکند اشکال ندارد.
*در یکی از روستاها مسجدی وجود دارد که رو به خرابی است، ولی دلیلی برای خراب کردن آن وجود ندارد، زیرا مانع استمرار جاده نیست. آیا تخریب آن به‌طور کامل جایز است؟ همچنین این مسجد دارای مقداری اثاثیه و اموال است، اینها باید به چه کسی داده شوند؟
تخریب و ویران کردن مسجد جایز نیست و به‌طور کلی خراب کردن مسجد آن را از مسجد بودن خارج نمیکند. اثاث و لوازم مسجد اگر مورد استفاده در آن مسجد نباشد، بردن آن به مساجد دیگر برای استفاده از آنها اشکال ندارد.
*آیا شرعاً ساخت موزه در گوشهای از صحن مسجد بدون دخل و تصرف در ساختمان آن جایز است، مثل کتابخانه که امروزه جزئی از مسجد را تشکیل میدهد؟
ایجاد موزه یا کتابخانه در گوشه صحن مسجد اگر مخالف کیفیت وقف تالار و شبستان و صحن مسجد باشد و یا موجب تغییر ساختمان مسجد گردد، جایز نیست. بهتر این است که مکانی در کنار مسجد برای این منظور تهیه شود.
*مکانی وقفی وجود دارد که در آن مسجد، مدرسه علوم دینی و کتابخانه عمومی بنا شده است که همگی آنها الان فعال هستند. این مکان در حال حاضر جزء نقشه مکان‌هایی است که از طرف شهرداری باید خراب شوند. چگونه باید با شهرداری برای تخریب آن و گرفتن امکانات همکاری کرد تا بتوان آن را تبدیل به ساختمان بهتری نمود؟
اگر شهرداری اقدام به تخریب آن و دادن عوض نماید و آن را تحویل دهد، اشکال ندارد، ولی اصل خراب کردن مسجد و مدرسه وقفی فی‌نفسه جایز نیست، مگر در صورتی که مصلحت اهم غیر قابل چشم پوشی اقتضا کند.
*برای توسعه مسجد نیاز به کندن چند درخت از صحن آن است، آیا این عمل با توجه به بزرگ بودن صحن مسجد و وجود درختان زیاد در آنجا، جایز است؟
اگر عمل مذکور تغییر و تبدیل وقف شمرده نشود، اشکال ندارد.
*زمینی که جزء قسمت سرپوشیده مسجد بوده و بر اثر واقع شدن مسجد در مسیر طرح عمرانی شهرداری، در خیابان افتاده و قسمتی از آن به علت اضطرار تخریب شده، چه حکمی دارد؟
اگر احتمال برگشت آن به حالت اولیه ضعیف باشد، ترتب آثار شرعی مسجد بر آن معلوم نیست.
*مسجدی بوده که خراب شده، و آثار مسجدی از آن محو گردیده یا به جای آن بنای دیگری ساخته شده و امیدی هم به دوباره سازی آن وجود ندارد، مثل آنکه آن آبادی ویران شده و تغییر مکان پیدا کرده، آیا نجس کردن آن مکان حرام است و تطهیر آن واجب است؟
در فرض سوال معلوم نیست نجس کردن آن حرام باشد، گر چه احتیاط آن است که نجس نکنند.
*مدتی است که در یکی از مساجد، نماز جماعت اقامه میکنم و اطلاعی از کیفیت وقف مسجد ندارم. با توجه به این که مسجد از جهت هزینه با مشکلاتی روبرو است، آیا اجاره دادن زیرزمین مسجد برای کاری که مناسب با شان مسجد باشد، جایز است؟
اگر زیر زمین عنوان مسجد را ندارد و جزء تاسیساتی نیست که مسجد به آن نیاز داشته باشد و وقف آن هم وقف انتفاع نباشد، اشکال ندارد.
*هیات امنای مسجدی که املاکی برای اداره امور خود ندارد، تصمیم گرفتهاند زیرزمینی را در قسمت سقف دار مسجد برای ساختن کارگاه و تاسیسات عمومی برای خدمت به مسجد ایجاد نمایند، آیا این کار جایز است؟
حفر زمین مسجد برای تاسیس کارگاه و مانند آن جایز نیست.
*آیا به‌طور مطلق جایز است که کفار داخل مساجد مسلمانان شوند، هرچند برای مشاهده آثار تاریخی باشد؟
ورود آنان به مسجد الحرام شرعاً ممنوع است و در سایر مساجد هم اگر هتک و بیحرمتی مسجد شمرده شود، جایز نیست، بلکه در سایر مساجد هم مطلقا وارد نشوند.
*آیا نماز خواندن در مسجدی که توسط کفار ساخته شده، جایز است؟
اشکال ندارد.
*اگر کافری داوطلبانه مالی را برای کمک به ساختمان مسجد بدهد و یا کمک دیگری نماید، آیا قبول آن جایز است؟اشکال ندارد
