رنگ صورت حاجی فیروز؛ دغدغه ای تازه برای مدیران شهر تهران/ چرا کسی مشکل اصلی حاجی فیروزنماها را به مدیران شهری گوشزد نمی کند؟
همزمان با نزدیک شدن به سال جدید شمسی و بر اساس یک سنت دیرینه، جمع کثیری از جوانان و نوجوانان ایرانی در اقصی نقاط کشور به ویژه شهر تهران با پوشیدن لباس قرمز و سیاه کردن صورت، به خیابان ها آمدند، تا برای خود و خانواده هایشان کسب درآمد کنند؛ جمعیت زیاد و پرشماری که کسی به چرایی ورود آنها به این کار نمی پردازد، اما سیاهی صورتشان برای بسیاری از جمله مدیران شهری تهران مهم شده است.
«بازتاب»؛ آرش خداپرست– جوانان و نوجوانانی که در شهرهای بزرگ به ویژه شهر تهران خود را به شکل یک شخصیت تاریخی و سنتی به نام «حاجی فیروز» در می آورند و در روزهای منتهی به سال نو با حضور در معابر و خیابان ها به گرفتن پول دستی از شهروندان مشغول می شوند، عمدتاً افرادی هستند که از سر ناچاری و بیکاری به این کار روی می آورند.
جمعیتی پر شمار که تقریباً در روزهای نزدیک به عید در همه چهار راه و خیابان های شلوغ شهرهایی چون تهران قابل مشاهده هستند و با سیاه کردن صورت هایشان ضمن اینکه تلاش می کنند تا شبیه شخصیت تاریخی مورد اشاره شوند، همچنین از این امکان برای ناشناخته ماندن استفاده می کنند.
با اینکه عمده این افراد اساساً هنرپیشه، بازیگر تئاتر و یا اصطلاحاً سیاه باز نیستند و هدف آنها اصلاً خنداندن و ایجاد سرگرمی برای مردم نیست و تنها با هدف کسب درآمد به اینکار روی می آورند، اما اخیراً متولیان ارشد شهرداری تهران بدون توجه به چرایی فراگیری این مهم در سطح شهر تهران، روی چرایی سیاه بودن صورت شخصیت حاجی فیروز متمرکز شده اند.
اهتمامی ویژه و جدی که از معاون فرهنگی شهردار تهران گرفته تا اعضای شورای شهر تهران به آن ورود کرده و در مورد آن نظر دادند، اما هیچکدام به موضوع مهمی که مد نظر این گزارش است، اشاره ای نداشتند.
در همین رابطه محمد رضا جوادی یگانه- معاون اجتماعی و فرهنگی شهردار تهران در روزهای نخستین نوروز بخشنامه ای زد و اعلام کرد که استفاده از حاجی فیروز با صورت سیاه در کارناوال های نوروزی پرهیز شود و این ممنوعیت را به دلیل سوتعبیر نژادپرستانه اعلام کرد و در صفحه شخصی خود در توییتر نوشت: “حاجی فیروز ریشه‌های اساطیری هم دارد، اما سوءبرداشت نژادی از چهره سیاه او را نمی‌توان انکار کرد. ضمن دعوت از اصحاب علم و هنر برای پژوهش و گفتگو برای روشن‌تر شدن ابعاد موضوع، شهرداری تهران از این پس و تا آن زمان، در برنامه‌هایش از حاجی فیروز با صورت سیاه استفاده نمی‌کند.”
این ابلاغیه زمینه بروز اختلاف نظر در مدیریت شهری تهران پیرامون رنگ صورت حاجی فیروز شد.
به طور مثال و در واکنش به این ابلاغیه، محمد جواد حق شناس عضو کمیسیون اجتماعی شورای اسلامی شهر تهران گفت: وقتی قصد؛ گفتن از نوروز است و آئین های سنتی ایرانی، اینکه بخواهیم یک توئیت را مستمسک یک رویکرد حذفی قرار بدهیم و فلسفه حاجی فیروز و به طول کل آئین های نوروزی را نادیده بگیریم یک حرکت انفعالی و غیر قابل پذیرش است.اگر نگاهی به گذشته داشته باشیم حاجی فیروز پیام آور شادی و نوروز است. حاجی فیروز براساس ویژگی ها، پوشش و اینکه صورت خود را سیاه می کند یکی از قالب های نمایشی ایرانی درفضای هنر نمایش است.
در همین رابطه همچنین سخنگوی شورای شهر تهران هم به این موضوع به صورت توییتری واکنش نشان داد و گفت:برای دکتر جوادی به عنوان یک جامعه شناس بادانش، احترام فراوان قائلم؛ اما به عنوان یک فرد علاقمند با مختصر مطالعاتی در حوزه فرهنگ و ادبیات، منطق اقدام ایشان را درک نمی کنم.فارغ از ریشه ها، در کجای فرهنگ ایرانی دوگانه نژادسیاه/نژادسفید دارای موضوعیت بوده؟!
همچنین حجت نظری، عضو‌کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر در توئیتی نوشت: صورت سیاه حاجی فیروز نماد خروج ازسیاهی و پیروزی برسختی و زمستان است. اما گدایی‌اش که چندسالی است رواج یافته، نماد مدیران ناکارآمدیست که نتوانستند سیاهی فقر را از کشور بزدایند. حذف چهره واقعی حاجی فیروز با اتهام نژادپرستی، همچون گدا نشان دادنش، تحریف و ضدیت با فرهنگ مردم است.
غلامحسن محمدی، رئیس مرکز ارتباطات شهرداری تهران نیز با انتشار رشته توییتی در واکنش به اظهارات و حواشی بخشنامه مربوط به حاجی‌فیروز در کارناوال‌های نوروزی تهران ۱۴۰۰، نوشت: دکتر جوادی معاون امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری در قامت یک جامعه‌شناس به تفسیری رسیده است که از قضا با اختیارات اجرایی مکفی که در شهرداری تهران دارند منجر به تصمیم اداری شده است.
علاوه بر اظهارنظرهای فوق محمد علیخانی عضو شورای شهر تهران نیز در این باره به رسانه ها گفت: چیزی که در مورد حاجی فیروز مطرح شده است وجاهت ندارد. حاجی فیروز یک سنت است و اصلا نژاد پرستانه نیست.
همانطور که مشاهده شد، رنگ صورت حاجی فیروزهایی که در نزدیکی سال نو در خیابان ها حضور پیدا می کنند و بعضاً در کارناوال ها نیز حاضر می شوند و ابلاغیه معاون شهردار تهران یک دعوای جدی را میان مدیران ارشد شهرداری تهران به راه انداخت و ساعت ها و چه بسا روزها فکر و انرژی آنها را مشغول خود کرد.
این مسئله در حالی رخ داد که از آنسو برخی محافل هنری مثل کانون کارگردانان خانه تئاتر هم نسبت به تصمیم اخیر معاون فرهنگی شهردار تهران معترض شدند و آن را جهل مدیران فرهنگی شهرداری تهران توصیف کردند.
صرف نظر از اختلاف نظرهایی که بخاطر رنگ صورت حاجی فیروز در روزهای اخیر به پا شد و بدون توجه به درستی و یا نادرستی ابلاغیه معاون شهردار تهران، یک موضوع مهم که نباید نسبت آن غفلت کرد، فراموش شدن ابعاد هنری، سرگرمی و طنز شخصیت حاجی فیروز در سال و دهه های اخیر و اصطلاحاً گدا محور شدن این شخصیت تاریخی است.
موضوعی مهم که می دانیم غالب حاجی فیروزنماهای حاضر در خیابان ها و معابر را نه برای جنبه های هنری و فرهنگی موضوع بلکه برای کسب درآمد به اینکار می کشاند و اساساً دغدغه آنها با دغدغه مدیران ارشد شهر تهران متفاوت است.
در همین رابطه یکی از حاجی فیروزنماهای خیابانی پیشتر به فارس گفت: ما صورتمان را سیاه می کنیم که کسی ما را نشناسد. ما خدارو شکر می کنیم که شب عید می شود و می توانیم دو تومان پول در بیاوریم.
حاجی فیروز دیگر می گوید دست در این کار زیاد شده است دغدغه ما سیاه و سفید بودن نیست شغل نداریم بیکاریم و مجبوریم برای گذاران زندگی کار کنیم حال حاجی فیروزی هم یک شغل است و البته درآمدش هم خدا رو شکر بد نیست.
با این تفاسیر که مورد اشاره قرار گرفت، می توان اینگونه نتیجه گرفت که مسئله رنگ صورت حاجی فیروز چه سیاه باشد چه سفید، یک دغدغه اصلی و مهم تر که مدیران ارشد شهرداری تهران و دیگر مدیران ارشد کشوری باید به آن توجه کنند، همان مسئله بیکاری و جویای کار بودن جوانان و نوجوانان حاجی فیروزنماست؛ افرادی که عامدانه و برای اینکه شناخته نشوند صورت خود را سیاه می کنند و اساساً برایشان مسائل فرهنگی و تاریخی محلی از اعراب ندارد.
بماند که صرف نظر از این مهم، به نظر روایت افرادی که عقیده دارند صورت سیاه حاجی فیروز ارتباطی با نژادپرستی ندارد نیز صحیح تر است و معاون فرهنگی شهرداری تهران با یک ابلاغیه اشتباه و تلف کردن وقت خود و مدیران هم تراز خود خسارت سنگینی به مدیریت شهری تهران وارد کرده است.
