چوب حراج دوربین مخفی های اینستاگرامی بر آبرو و حریم خصوصی شهروندان/ چرا کسی مقابل ولع دیده شدن سازندگان دوربین مخفی ها نمی ایستد؟ 

«شما در مقابل دوربین مخفی هستید» جمله ای که می تواند با خنده ای تمام ویا برعکس، به مشاجره ای وحشتناک و گاهی به مدتها ادامه روندی قانونی برای اعاده حیثیتتان منجر شود؛ واقعیتی که این روزها به واسطه توسعه شبکه های اجتماعی به کرات در حال رخ دادن است و گویا هیچ عزمی برای نظارت، ساماندهی و یا حتی رسیدگی به تخلفات این حوزه وجود ندارد.

بازتاب؛ رعنا امیری–  افزایش صفحاتی در فضای مجازی به خصوص در اینستاگرام با هدف جذب دنبال کننده، با کمک « دوربین مخفی» تبعات پنهانی می تواند برای سازنده و حتی فرد سوژه شده همراه داشته باشد؛ وجود مرز نامریی که اینروزها واکنش های متعددی از جانب هموطنانمان را به همراه داشته است.

دسته ای که با رضایت از برنامه خارج می شوند و دسته ای که آنقدر در حین ضبط برنامه، متعجب شده یا وحشت کرده اند که با وجود اطلاع از وجود دوربین مخفی البته در انتهای برنامه، باز هم ناراضی می مانند.

واقعیت این است که برای بسیاری از افراد جامعه، دوربین مخفی موضوع با اهمیتی نیست. آنها بیشتر به این پدیده شکل گرفته در فضای مجازی به صورت تفننی نگاه می کنند و اطلاعات چندانی نیز از چند و چون ساخت این دوربین مخفی ها ندارند.

هم اکنون صفحات بسیاری در فضای مجازی وجود دارد که به علت نا آگاهی بسیاری از هموطنان از حریم شخصیشان زمینه ساخت دوربین مخفی ها را فراهم کرده است؛ تولیداتی بدون مجوز و متهم ورود به حریم شخصی افراد و بی اعتنا به حقوق شهروندی که مشخص نیست مسئولیت برخورد با آنها بر عهده کیست؟

با این همه ذکر این نکته بسیار مهم است که الزاماً ساخت دوبین مخفی پدیده مذمومی نیست، کما اینکه در بسیاری از کشورهای جهان نیز ما شاهد ساخت دوربین مخفی هایی هستیم که با سناریو و هدف مشخص ساخته می شوند و مخاطبان را نیز به خوبی درگیر می کنند، اما آنچه در ساخت دوربین مخفی های داخلی به ویژه آنچه در شبکه های مجازی می بینیم، چیزی جز ساخت چند کلیپ بی مایه و ناقض حریم شخصی دیگران نیست؛ مجموعه کلیپ هایی که نتیجه بسیاری از آنها چیزی جز قربانی شدن شهروندان بیگناه نیست.

اطلاع رسانی در دقیقه 90!

درسالهای گذشته شبکه های تلویزیونی کشور، با ساخت دوربین مخفی های جذاب بر خط باریکی حرکت می کردند تا تابوهای موجود را با هنرمندی خاص به نمایش در بیاورند. حال با ظهور فضای مجازی، افزایش حضور مردم سبب شده است عده ای برای ساخت برنامه های دوربین های مخفی، از هر راهی و هر موضوعی بهره ببرند. تولیداتی که گاها با پرداختن به موضوعات خاص و بی توجه به قانون و فرهنگ موجود در ایران، گاهی رضایت و حتی گاهی عدم نارضایت، فرد سوژه شده را همراه داشته باشد.

« این مکان مجهز به دوربین مدار بسته است»؛ این جمله آشنا را همه ما بارها با آن برخورد می کنیم البته در ابتدای ورود به مکان موردنظر و نه همانند تهیه کنندگان دوربین مخفی در انتهای کار و پس از ترساندن یا مسخره کردن صرف.

اگر فرد بدون اطلاع از وجود دوربین مخفی در فرآیند تولید یک کلیپ قرار گرفته و با اینکه چهره شخص محو شده است اما با در نظر گرفتن آسیب های به جا مانده ازاین تولید، می بینیم که جای خالی آموزش های اجتماعی، فردی، فرهنگی و البته قانونی بسیار خالی حس می شود . افرادی که قربانی تهیه کنندگان این کلیپ ها هستند و هم خود تهیه کنندگان کلیپ ها که اکثرا با علاقه شخصی و با هدف جذب دنبال کننده و درآمد بیشتر، اقدام می کنند از نتایج قانونی این قبیل برنامه ها بی اطلاعند.

اخلاق و دوربین مخفی!

دوربین مخفی دارای سابقه زیادی است. خصوصا در حوزه علم و علم روانشناسی که فردی مانند«آلبرت بندورا»،روانشناس معاصر با استفاده از عروسک «بوبو» و دوربین مخفی توانست ثابت کند که خشونت و پرخاشگری امری مبتنی بر یادگیری اجتماعی است. اما مسئله مهم در این آزمایش، لحاظ کردن «اخلاق علمی» بوده است. اما آن چیزی که در فضای مجازی می بینیم ورود و شکستن حریم افراد تا حدی است که فرد در قالب قربانی قرار می گیرد و ردپایی از اخلاق در آن دیده نمی شود.

این ماجرا دو سر دارد راضی یا ناراضی. اگر راضی بودید که تمام و اگر ناراضی بودید چه باید بکنید؟ باید قربانی باشید و لام تا کام حرفی نزنید.حال چرا این اتفاق می افتد؟

حمید مستخدمین آسیب شناس اجتماعی در این رابطه می گوید: شخصا اعتقاد دارم در حوزه اخلاق و آموزش حریم خصوصی کار خیلی زیادی انجام ندادیم. وی با تقسیم حریمها در فرهنگ ایرانی به خصوصی وعمومی، می افزاید: ابتدا باید بدانیم کشورهای توسعه یافته با کشورهای درحال توسعه دو تحلیل متفاوت را در بر می گیرند زیرا دو فرهنگ کامل مجزا هستند که در این بین نقش فضای مجازی به عنوان نزدیک کننده این دو فرهنگ بسیار مهم ولی ناکافی است.

مستخدمین دوربین مخفی را از فرهنگ باز، کشورهای توسعه یافته می داند در حالیکه فرهنگ ایرانی را با سبقه تاریخی اش، همراه با نقش پررنگ خانواده با دو واژه اندرونی و بیرونی، مورد اهمیت قرار می دهد.

تمسخر بیشتر، لایک بیشتر

مستخدمین، جامعه را نیازمند نشاط می داند و با مثالهایی بیان میکند: در صفحات دوربین مخفی های اینستاگرامی، می بینیم که کلیپ هایی که دارای نشاط و تمسخر بیشتر هستند لایک بیشتری را هم از آن خود کرده اند.

این آسیب شناس اجتماعی با پرداختن به موضوع «آگاهی دادن» به افراد در سنین و جنسیت مختلف، بیان می کند: نهادهای خانواده، آموزش و پرورش و رسانه ها باید آموزش حریم های خصوصی و عمومی و نیز، تفاوتهای خشونت کلامی و غیر کلامی به افراد می دادند تا فرد در صورت مواجهه، به سرعت آن را تشخیص و توانایی این را داشته باشد که ازمهلکه خود را برهاند در حالیکه بسیاری از افرادی که در معرض اینگونه دوربین مخفی ها که سر منشا اینستاگرامی دارند قرار می گیرند حتی نمی دانند در صورت عدم رضایت، چه رفتاری را باید از خود بروز دهند.

قانون و مسئولین

اگر شخص یا شرکتی مبادرت به ضبط اینگونه فیلم ها کند، به طور یقین مکلف است که از ابتدا و یا بعد ضبط فیلم اجازه انتشار ویدیو را از شخص بگیرد.این را پیمان حاج محمود عطار که حقوقدان است می گوید.

او در ادامه می افزاید:به همین دلیل است که در تمام ساختمانها و اماکنی که از دوربین استفاده می کنند، بر روی تابلو یا نوشته بزرگی که همه قادر به دیدن آن باشند ،در بدو ورود، این اطلاع رسانی صورت می گیرد. عطار تصریح میکند که مسئله آگاهی دادن از داشتن دوربین بسیار مهم است که قانون مکرر آن را بیان کرده است.

این مسئله تا بدان جا اهمیت دارد که این حقوقدان، خاطر نشان میکند: از زمانی که متوجه می شوید در فرایند یک بهره برداری از دوربین مخفی قرار گرفته اید و همچنان ناراضی هستید باید قطع ارتباط کنید و هرارتباط بیشتر شما را به عنوان شریک جرم معرفی خواهد کرد و نه یک بزه دیده و دست شما را برای رسیدن به حق و حقوقتان با کمک قانون، عملا می بندد .به بیانی دیگر؛ به گفته این حقوقدان، خود شما هستید که تصمیم گیرنده نهایی هستید.مسئله مهمی که بسیاری از شهروندان در مواجهه با تولیدکنندگان دوربین مخفی، از آن بی اطلاع هستند و سرسری و بدون توجه به آسیب های گذاشته شده بر وجودشان، از آن می گذرند.

عطار بیان می کند: بدون دریافت اجازه و اذن شخص، فیلم یا صدا یا عکسش کپی شود و در صورت هر گونه زیان در این حین، برابر جرایم یارانه ای می توانید از طریق پلیس فتا علیه شخص سواستفاده کننده، ضرر و زیان وارده را درخواست کنید.

در همین رابطه حسین امامی پژوهشگر رسانه های نوین بیان کرده است: تهیه دوربین مخفی برای فضای مجازی که ملزم به رضایت، حفظ آبرو و رعایت حریم خصوصی افراد است باید تحت نظارت و چارچوب قانونی و تصویری قرار بگیرد.

وی همچنین با اشاره به اینکه باید شرایط هر نوع رضایت ضمنی افراد گرفتار در دوربین مخفی یا تلفن همراه را می بایست بسیار دشوار تنظیم کرد گفت: موضوع «آبرو و حریم خصوصی »است و مطابق اصل 25 قانون اساسی هم ضبط و فاش کردن مکالمات تلفنی، استراق سمع و هرگونه تجسس، ممنوع است مگر به حکم قانون؛ که اصل 22 قانون اساسی هم بر مصون ماندن حیثیت اشخاص، تاکید ویژه ای دارد.

این پژوهشگر رسانه های نوین برای این اقدام تعبیر “دوربین مخفی های شهروندی” را بکار می برد و اینگونه توضیح داده است: مردم قربانیان بی گناهی هستند که در برابر یک شوخی با دوربین یا تلفن همراهی که مخفی شده قرار می گیرند که در پایان با بیان رضایت زبانی، ویدئو کلیپ آنها در اینستاگرام و سایر رسانه های اجتماعی منتشر و بارها بازنشر می شود و این یک سواستفاده از اعتماد مردم است که باید چارچوب قانونی لزوما به جزئیات و نحوه استفاده صحیح و اعلام موارد ممنوع انجام این کار بپردازد.تا حد و حدود این کار و تبعات ان به روشنی مشخص شده و مسئله مبهم باقی نماند.

همانطور که حسین امامی پژوهشگر رسانه های مجازی هم بدان اشاره کرده است،حمید مستخدمیین آسیب شناس اجتماعی هم به زبانی دیگر همان را توضیح داده است که زندگی و آبروی افراد به یک کلیدواژه و هشتک زنجیر می شود وگاه حیثیت و آبروی آنها تا آخر عمر با همان کلیدواژه بررسی می شود. خاصیتی که در فضای مجازی وجود دارد و این حساسیت هر گونه فعالیت در این حوزه را می رساند و حال در نظر بگیریم که این فعالیت اثر مخربی بر زندگی افراد بگذارد.

همانطور که گفته شد، برنامه هایی که به تقلید از برنامه های دوربین مخفی غربی، بدون توجه به فرهنگ بومی و نهادینه شده ایرانی، دست به ساخت فیلم های بدون مجوز دوربین مخفی می زنند که به جای سرگرمی، مجموعه ای از تمسخر و آسیب روحی و ذهنی را به بار می آورند تا جیب های خود را پر کنند.در این جا ذکر این نکته ضروری است که مدتهاست که در فرهنگ غرب هم تولیدات دوربین مخفی مبتنی بر وحشت و ارعاب و تمسخر، جای خود را به تولیدات طنز آموزشی داده اند و دلیل آن هم وجود آگاهی گسترده در بستر جامعه و تبعیت از قانون است. آگاهی از حریم های شخصی، که از کودکی باید آویزه گوش همه باشد.