وجود غلظت بالای فلزات سنگین در تنباکوهای سیگار و قلیان ایران

نتایج یک مطالعه نشان داد که در تنباکوی سیگار و قلیان موجود در بازار ایران مقادیر بالایی از فلزات سنگین وجود دارد. با توجه به خطرات متعدد و شناخته‌شده این عناصر بر سلامتی انسان، برای کاهش مصرف آن‌ اقدامات ضروری باید انجام گیرد.

فلزاتی که چگالی آن‌ها حداقل پنج برابر بیشتر از آب باشد، به عنوان فلزات سنگین دسته‌بندی می‌شوند و بر اساس اعلام آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان (IARC)؛ عناصر کادمیوم (Cd)، آرسنیک (As)، کروم شش ظرفیتی (Cr) و ترکیبات نیکل (Ni) در گروه «سرطان‌زای انسانی» قرار دارند. همچنین ترکیبات غیرآلی سرب، کبالت و فلز نیکل نیز در گروه «احتمالا سرطان‌زا برای انسان» طبقه‌بندی می‌شوند.

فلزات سنگین از طریق فاضلاب، مواد زائد جامد، شیرابه، لجن، مصرف بی‌رویه کودهای شیمیایی و … وارد محیط‌زیست می‌شوند و انسان با خوردن مواد غذایی و آب، همچنین از طریق تنفس و مصرف دخانیات، این عناصر را دریافت می‌کند.

مطالعاتی که در گذشته در مورد میزان غلظت فلزات سنگین در ایران انجام شده است، به دلیل اینکه تعداد محدودی از این عناصر را بررسی کرده‌اند، جامعیت ندارند. به همین خاطر محمدعلی ززولی، رضا دهبندی، جمشید یزدانی چراتی و مهدی طاهری از پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی مازندران، با انجام مطالعه‌ای غلظت یازده فلز سنگین را در تنباکوی انواع سیگار و قلیان پرمصرف در ایران، بررسی کردند.

به گزارش ایسنا،برای انجام این مطالعه ۹ نوع سیگار و ۴ نوع تنباکوی قلیان تهیه شد. نشان‌های تجاری سیگار که مورد بررسی قرار گرفتند؛ تیر، بهمن، مگنا، اسی بلک، منتانا طلایی، کنت قرمز، جی‌وان، وینستون بلو و وینستون سیلور بودند. همچنین نشان تجاری تنباکوهای قلیان؛ احمد، النخل، الفاخر و الجزیره نیز بررسی شدند. فلزات سنگین آرسنیک، باریوم، کادمیوم، کروم، مس، منگنز، مولبیدن، نیکل، سرب، آنتیموان و سلنیوم در این محصولات اندازه‌گیری شد.

مقایسه میانگین غلظت عناصر سنگین نشان داد که منگنر بیشترین غلظت و سلنیوم کم‌ترین غلظت را در کل نمونه‌های تنباکوهای سیگار و قلیان دارد. همچنین مشخص شد که غلظت عناصر سنگین در تنباکوی سیگار بیشتر از تنباکوی قلیان است.

طبق یافته‌های این پژوهش، سیگار بهمن بیشترین غلظت آرسنیک و سرب، وینستون بلو بیشترین غلظت باریوم، سیگار تیر بیشترین غلظت کادمیوم و سلنیوم، اسی بلک بیشترین غلظت کروم و نیکل، کنت قرمز و مگنا بیشترین غلظت مس را داشتند. کنت قرمز بیشترین غلظت آنتیموان را نیز داشت. همچنین بیشترین غلظت مولبیدن در سیگار وینستون سیلور و بیشترین غلظت منگنز در سیگار جی‌وان بود.

بیشترین غلظت فلزات سنگین مشاهده شده در نمونه‌ها مربوط به غلظت منگنز در سیگار جی‌وان و کم‌ترین غلظت مربوط به سلنیوم در سیگار کنت قرمز بود. اگرچه غلظت فلزات سنگین در نشان‌های تجاری مختلف متفاوت بود، در مجموع هیچ‌کدام از آن‌ها تفاوت معناداری نسبت به سایرین نداشتند.

در خصوص تنباکوهای قلیان، تنباکوی قلیان احمد دارای بیشترین غلظت فلزات سنگین آرسنیک، باریوم، کادمیوم، کروم، مولبیدن، نیکل و سرب بود و در مقایسه با سایر نشان‌های تجاری بیشترین آلودگی فلزات سنگین را داشت و غلظت فلزات سنگین در دیگر نشان‌های تجاری تنباکوی قلیان نزدیک به هم بود. همچنین فلزات سنگین مس در الفاخر، آنتیموان در الجزیره، منگنز در النخل بیشترین غلظت را داشتند.

پژوهشگران این مطالعه با اشاره به تفاوت غلظت فلزات سنگین در تنباکوی نشان‌های تجاری مختلف و کشورهای مختلف می‌گویند: «تفاوت در غلظت‌ها احتمالا ناشی از تفاوت در نوع گونه‌های تنباکوی کشت‌شده، نحوه فرآوری در حوزه کشاورزی و صنعت کشورهای تولیدکننده است».

یافته‌های این پژوهش حاکی از این است که در تنباکوهای سیگار و قلیان پرمصرف موجود در بازار ایران، عناصر سنگین وجود دارد. به گفته محققان این پژوهش؛ این عناصر خاصیت تجمعی در بدن دارند و باید اقدامات پیشگیرانه و آموزشی برای مردم انجام گیرد. همچنین انجام نظارت بیش‌تر بر کارخانه‌های تولید دخانیات و وضع قوانین سخت‌گیرانه در استانداردهای بهداشتی نشان‌های تجاری داخلی و وارداتی دخانیات ضرورت دارد و باید در دستور کار قرار گیرد.

نتایج این پژوهش مردادماه سال جاری(۱۳۹۹) به صورت مقاله علمی و پژوهشی با عنوان «بررسی میزان فلزات سنگین در تنباکوی سیگار و قلیان در ایران» در مجلـه دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی مازندران منتشر شده است.