زیرساخت‌های اجرای سند تحول بنیادین هنوز فراهم نشده است

عضو شورای عالی آموزش و پرورش گفت: تحول بنیادین درآموزش و پرورش با عزم ملی رخ می دهد و اجرای مفاد سند تحول نیاز به بسیج همه امکانات و حمایت و پشتیبانی مجموعه نظام دارد.

دکتر فرحناز حدادی در گفت‌وگو با ایسنا، پیرامون اجرای سند تحول بنیادین آموزش و پرورش اظهار کرد: دستگاه‌ها، دانشگاه‌ها، مراکز علمی و پژوهشی و حوزه‌های علمیه همه باید به کمک آموزش و پرورش بیایند.

وی افزود: به فرموده مقام معظم رهبری، امروز آموزش و پرورش سند مکتوبی در دست دارد که شیوه تحول بنیادی در آموزش و پرورش را تعیین کرده است. آنچه واقعیت دارد و در کلام رهبر معظم انقلاب نیز بارها آمده این است که هنوز گام‌های زیر بنایی و اقدامات زمینه ساز برای اجرای تحول به اجرا در نیامده و هنوز زیر ساخت‌های لازم برای اجرای آن فراهم نشده است و تا زیر ساخت‌ها مهیا نشود، پیش بینی های لازم صورت نگیرد و بر اساس آن برنامه‌ای معین و مدون که در بر دارنده همه الزامات باشد، طراحی نشود و گام های برنامه ریزی شده پی در پی به اجرا در نیاید، صحبت از اجرای سند تحول و دگرگونی در نظام آموزش و پرورش، صحبت از آرزوها و آرمان‌هاست که با اجرا و عمل فاصله بسیار دارد.

حدادی با بیان اینکه در کلام رهبری، علاوه بر ضرورت اجرا و لزوم طراحی و برنامه‌ریزی برای آن، اشاره به بعضی از خطرات و آسیب‌های پیش رو نیز به چشم می خورد گفت: ایشان در همان ابتدای راه به دو خطر جدی که می‌تواند مانع اساسی اجرایی شدن تحول شود و سند را از ماهیت خود دور کند، اشاره می‌کنند و همگان را نسبت به آن هشدار می‌دهند.

وی با اشاره به دو عاملی که مانع اساسی اجرایی شدن تحول می‌شود و برخی از شواهد و قرائن آنها نیز آشکار شده است، گفت: این دو خطر جدی که رهبری معظم انقلاب از مدت‌ها قبل به آن پرداخته‌اند عبارت است از “به فراموشی سپرده شدن اقدامات گذشته با جابجایی مسئولان” و ” شتابزدگی و تعجیل در اجرا و وانمود کردن برخی از اقدامات اجرایی معمول به جای اجرای سند تحول”. رهبری معظم با حساسیت و دقت ضمن بر شمردن اصل ضرورت تحقق این نسخه شفا بخش، اذهان را متوجه مسائل مهمی می‌نماید که ممکن است در مسیر طولانی و پر زحمت اجرا بوجود آید و به عنوان مانع در این باره به حساب می‌آید.

عضو شورای عالی آموزش و پرورش افزود: ایشان در خصوص ضرورت اول می‌فرمایند:”این جور نباشد که امروز یک مسئولی، یک وزیری، یک مدیری در بخشی تصمیمی بگیرد، بعد فردا یکی بیاید طبق سلیقه آن را عوض کند. این هدر دادن وقت و نیروی کشور است. باید یک برنامه ریزی مستحکم و دقیقی برای تحول بنیادین صورت بگیرد. باید یک نقشه راهی در اختیار باشد، این را همه قبول کنند، همه تایید کنند، همه تصدیق کنند و تضمین شده باشد…کار را نباید رها کرد کار باید تا رسیدن به نتیجه نهایی دنبال شود” و در جای دیگر به ضرورت دوم اشاره می‌نمایند و مسئولان وقت را از شتابزدگی و انجام کارهای سطحی باز می دارند، امر تعلیم و تربیت زمان‌بر است.

حدادی با تاکید بر اینکه اجرای سند تحول بنیادین باید دقیق باشد و تغییر و تحول دولت‌ها بر روی آنها اثر گذار نباشد، یادآور شد: کارشناسان آموزش و پرورش برای تدوین نقشه راه نیاز به تأمل دارند و باید با تدبیر بیشتری این کار انجام شود. تحول بنیادین در آموزش و پرورش اتفاق نمی‌افتد مگر اینکه عزم ملی در کشور رخ دهد.

وی درباره شرایط و چگونگی برقراری رابطه صحیح بین مقوله توسعه و آموزش و پرورش، عنوان کرد: امروزه آموزش و پرورش به عنوان یک نهاد اجتماعی که وظیفه تعلیم و تربیت افراد جامعه را برعهده دارد از سوی آحاد جامعه اعم از مردم، مسئولان و اندیشمندان مورد توجه و تاکید قرار گرفته است و همگی بر این باور هستند که رشد و توسعه یک کشور به پرورش انسان های آگاه و برخوردار از مسئولیت بستگی دارد، چیزی که در ادبیات توسعه به عنوان توسعه انسانی مطرح است، بنابر این نقش آموزش و پرورش در ساختن انسان‌های آگاه و پویا بر هیچ صاحب نظری پوشیده نیست و همگی بر تاثیر بی بدیل آموزش و پرورش متفق‌القول هستند.

عضو شورای عالی آموزش وپرورش ادامه داد: آموزش و پرورش برای توسعه به مثابه سیمان برای ساختمان است. آموزش و پرورش همانند ستون‌های یک ساختمان عمل می‌کند که ساختمان توسعه بر روی آن بنا می‌شود؛ اما بهترین تعبیر از نقش آموزش و پرورش همان است که گفته می‌شود پلی است که جوامع توسعه نیافته را به جوامع توسعه یافته متصل می‌کند.

حدادی تصریح کرد: آموزش و پرورش با تربیت افراد جامعه و دگرگون کردن طرز نگرش آنان می‌تواند بزرگترین خدمت را به توسعه کند چرا که یکی از موانع عمده عقب ماندگی در کشورهای توسعه نیافته، موانع فرهنگی است، مثلاً در این کشورها درک درستی از توسعه و یا اهمیت کارکردن در ساختن جوامع را ندارند و از آن غافل اند، آموزش و پرورش می‌تواند با تغییر و یا اصلاح دیدگاه‌ها، بزرگترین کمک را به توسعه جوامع عقب مانده کند.

وی با اشاره به اینکه اهمیت آموزش نیروی انسانی در توسعه جوامع پیشرفته به حدی است که رقم بالایی از بودجه خود را به امر تحقیقات آموزشی اختصاص می‌دهند، گفت: دلیل این امر تاثیر بسیار زیاد پژوهش‌ها در تحول بنیادین و ساختار علمی آن کشور هاست، لذا همانگونه که در قبل اشاره شد درک مشترک از اهمیت و نقش آموزش و پرورش در دستیابی به توسعه پایدار از ضروریات یک جامعه مترقی است و این مهم نیاز به تعامل جدی دستگاه‌ها و وزارتخانه‌های مختلف دارد و به عبارتی، عزم ملی در شناساندن نقش بی بدیل تعلیم و تربیت در توسعه همه جانبه از واجبات است.

ضامن تحول واقعی در آموزش وپرورش «معلم» است

معلم، کارمند نیست

نماینده مدیران در شورای عالی آموزش و پرورش در پاسخ به این پرسش که آیا با سند تحول بنیادین می‌توان به کارآمدی و گسترش مهارت حرفه‌ای معلمان و توسعه تفکر راهبردی و آینده نگری در آموزش و پرورش کشور امیدوار بود؟ اظهار کرد: در سند تحول بنیادین نگاه ویژه و ممتازی به معلم شده، در این سند معلم به عنوان پژوهشگر و استاد شناخته شده است و نه کارمند. این یک تحول عمیق و اساسی در تاریخ آموزش وپرورش است که اگر در عمل هم موفق شود نظام آموزشی به معنای واقعی کلمه متحول خواهد شد، چون ضامن تحول واقعی در آموزش و پرورش معلم است.

حدادی افزود: اگر بهترین محتوا، پیشرفته‌ترین امکانات و تجهیزات آموزشی در آموزش و پرورش فراهم شود اما معلم تغییر نکند و یا معلم با آن محتوا و امکانات همسو نباشد، تمام فعالیت‌ها و دستاوردها بی فایده خواهد بود.

وی افزود: علت اینکه در سند تحول بنیادین به معلم استاد گفته می‌شود این است که یک معلم قبل از اینکه معلم باشد باید پژوهشگر باشد، به عبارت دیگر پژوهشگری مقدمه معلمی است و اگر معلم پژوهشگر نباشد نمی‌تواند معلم باشد و این همان نکته‌ای است که در سال‌های قبل در نظام آموزشی ما از آن غفلت شده و معلم را کارمند محسوب کرده‌اند.

عضو شورای عالی آموزش وپرورش گفت: هویت حرفه‌ای معلمان با آنچه در سند ترسیم شده فاصله زیادی دارد، اما امیدواریم با قدم‌هایی که برداشته می‌شود همانند طرح رتبه بندی معلمان و سنجش صلاحیت‌های آنان و… پیگیری و اجرای مصوبات و مندرجات زیرساخت‌های مربوطه در فرصت باقی مانده تا افق 1404 این مهم محقق شود.

وی افزود: در صورت دستیابی به این مهم و کسب شان علمی و حرفه‌ای معلمان که هویت حرفه‌ای این بزرگواران را موجب می‌شود، منزلت اجتماعی معلمان افزایش یافته و نخبگان جامعه جذب این حرفه می‌شوند.

حدادی درباره راه‌های تبیین و اشاعه مفاهیم سند تحول بنیادین، گفت: آموزش نیروی انسانی باید سرلوحه کار قرار گیرد، درک صحیح از مفاهیم سند و همچنین تولید ادبیات مشترک در بین مدیران و معلمان از ضروری‌ترین اسباب توسعه و اشاعه محتواست. توجه به محتوای دوره‌های آموزشی ویژه اولیاء از اقدامات مهم دیگر در زمینه تبین مفاهیم سند تحول بنیادین است.

عضو شورای عالی آموزش وپرورش با اشاره به نقش رسانه‌ها در نهادینه سازی سند تحول بنیادین، اظهار کرد: استفاده از ظرفیت ارزشمند رسانه‌ها و صدا و سیما نیز از دیگر عوامل موثر در این راستا محسوب می‌شود. ایجاد ارتباط و تعامل و رابطه متقابل با سایر وزارتخانه‌ها و دستگاه‌ها می‌تواند در تبین این دسته از مفاهیم و دستیابی به اهداف در سطح ملی نیز مفید واقع شود.

حدادی درباره این که سند تحول بنیادین در نظر و عمل با چه کاستی‌ها، موانع، مشکلات و تنگناهایی روبروست؟ گفت: در سندتحول راهبردی ذیل چشم انداز، ویژگی‌های مدرسه در افق چشم انداز مطرح شده است. برخی از این ویژگی ها برخورداری از قدرت تصمیم گیری و برنامه ریزی در حوزه های عملیاتی در چارچوب سیاست های ملی، منطقه ای و محلی؛ چشم انداز اختصاصی مورد توافق ذی نفعان و چارچوب سیاست های مصوب؛ ظرفیت پذیرش تفاوت‌های فردی و پاسخ گویی به مصالح، نیازها و علائق متربیان؛ پیوند موثر با موضوعات و مسائل جامعه در مقیاس محلی، منطقه ای و ملی و حضور فعال در حیات اجتماعی را شامل می‌شود.

عضو شورای عالی آموزش و پرورش گفت: با اندکی تامل متوجه می‌شویم ویژگی‌های فوق الذکر در بستر عدم تمرکز ساختاری نظام آموزشی و اجرای برنامه مدیریت مدرسه محور امکانپذیر است. در صورتی که در شرایط کنونی و حتی در سیاست‌های کلان، نشانی از این نیست که آموزش و پرورش به سمت عدم تمرکز ساختار یا اجرای مدیریت مدرسه محور گام بردارد به عبارتی با این مثالی که ارائه شد باید اذعان داشت که زیر ساخت های لازم فراهم نشده است. بنظر من مهمترین مانع ؛ موانع نگرشی است که مسئولان و مجریان به باور ضرورت تفویض اختیار نرسیده‌اند.

حدادی تاکید کرد: به نظر من، اکنون زمان آن رسیده که محتوای سند تحول؛ زیر ساختها و برنامه های اجرا شده در مسیر تحقق اهداف، مورد نقد و واکاوی قرار گیرد. در این نقد باید به این معیارهای بررسی سازگاری یا ناسازگاری اجزاء و عناصر برنامه با یکدیگر، توجه به الزامات مطرح شده در اسناد برنامه ها و میزان پایبندی به آنها در اجرا، میزان تحقق پذیری اهداف برنامه و درجه آرمانی بودن یا عملیاتی شدن هدفها توجه شود. نتایج این بررسی ها می تواند به دستیابی به پاسخ این سوال کمک کند.

وی ادامه داد: الان علیرغم تمام تلاش هایی که مسئولان آموزش و پرورش در راستای تحقق اهداف سند مبذول می کنند تحقیق و بررسی جامعی که نشان دهد بعد از شش سال که از تصویب سند می گذرد سیستم آموزش و پرورش کشور با چه مشکلات ؛ تضاد ها و تنگنا ها و یا تغییرات مثبت و تاثیرات اثر بخش روبرو شده است را در دسترس نداریم، لذا ضروری است کمیته‌ای متشکل از تدوین کنندگان سند، اعضا شورای عالی، نمایندگانی از مجریان و ذینفعان به همراه پژوهشگران حوزه تعلیم و تربیت از حوزه و دانشگاه به این مهم بپردازند.

وی درپاسخ به این پرسش که آیا سند تحول بنیادین آموزش وپرورش متناسب با شرایط ،ویژگی ها و ظرفیت های مادی و معنوی جامعه ایران تهیه وتدوین شده است؟ خاطرنشان کرد: توجه به ارکان سند تحول راهبردی که شامل بیانیه ارزشها، بیانیه ماموریت ها، چشم انداز، هدف های کلان، راهبردهای کلان، هدفهای عملیاتی و راهکارها، مدل مفهومی، استلزامات، چالش های نظام تربیت رسمی و عمومی کشور، تعریف مفاهیم و اصطلاحات کلیدی، ویژگی های کمی مدرسه مطلوب در افق چشم انداز است، نشان می دهد که تدوین کنندگان به مبانی ارزشی، فرهنگ اسلامی و ایرانی به خوبی آگاه بوده و توجه داشته اند اما در بخش ظرفیت های موجود و شرایط فاصله های زیادی مشاهده می شود. باید دقت کرد سند ما را به سمت وضعیت مطلوب سوق می دهد و به نظرم ضروری است که اهداف فراتر از شرایط امروز ما تدوین شود تا انگیزه تلاش و مجاهدت در مسیر تعالی را برای جامعه و مسئولان فراهم آورد. به عبارت دیگر، محتوای سند تحول به نوعی مطالبات مردم را از حاکمیت به تصویر می کشد که مسئولان را موظف به ایجاد ظرفیت های لازم برای تحقق اهداف می کند.

از حدادی پرسیدیم؛ آیا با توجه به شرایط جامعه از نظرسیاسی، اقتصادی و فرهنگی، می‌توان به نقش آموزش و پرورش در توسعه کشور امید داشت، پاسخ داد: به آموزش و پرورش امید نداشته باشیم به کدام نهاد باید چشم امید بدوزیم؟ واگذاری اختیارات از ستاد به استان ها و مناطق، فارغ کردن معلمان از انجام بورکراسی‌های اداری، تجهیز معلمان به دانش روز و کارآمد و اثر بخش می تواند در این مسیر مفید واقع شود.

وی افزود: مدارس باید علاوه بر انتقال دانش به نسل آینده ما بتوانند شایستگی ها و مهارتهای مختلف زندگی را به دانش آموزان بیاموزند و از این طریق جامعه را در مسیر توسعه یافتگی قرار دهند. ما با ابزار توسعه به مقصد نخواهیم رسید و برای رسیدن به توسعه، به آموزش و پرورش کارآمد نیاز داریم، کارآمدی آموزش و پرورش در گام اول به ارزشمند بودن معلم و مدیران آموزشی مدارس بستگی دارد.

حدادی درباره نقش و جایگاه شورای عالی آموزش و پرورش درتبیین و اشاعه مفاهیم و مراحل اجرایی سند تحول یادآور شد: حضور شش وزیر و معاون رئیس جمهوری و رئیس سازمان مدیریت بیانگر آن است که این شورا نگاه فرابخشی دارد ؛ چرا که این اعضا نه تنها به عنوان نخبگان فرهنگی، علمی جامعه، بلکه به عنوان نمایندگان دستگاه ها و سازمانهای تأثیر پذیر و تأثیرگذار بر آموزش و پرورش کشور به شورای عالی دعوت شده‌اند و این امر، حاوی این معناست که مسائل آموزش و پرورش مسائل فرابخشی است و دیگر نمی‌توان آموزش و پرورش را به مثابه مادر دیگر دستگاه ها، نه تنها در قبال مسائل خود که در قبال ورودی دیگر دستگاه‌ها مسئول و پاسخگوی مطلق تعریف کرد.

عضو شورای عالی آموزش وپرورش در پایان گفت: حضور دو نفر از اعضای کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی به عنوان ناظر در جلسات شورای عالی، قابل ملاحظه است و افزون بر اینها اگر حضور رئیس جمهوری به عنوان رئیس شورای عالی آموزش و پرورش و چند تن از وزیران عضو این شورا در شورای عالی انقلاب فرهنگی و مجمع تشخیص مصلحت نظام را نیز در نظر بگیریم، می توان به دامنه این تحول کارساز بیش از پیش پی برد که به خوبی نشان دهنده اهمیت و جایگاه تحول آفرین شورای عالی در تمام زمینه ها از جمله تحقق اهداف نظام تعلیم و تربیت مندرج در سند تحول بنیادین است.