رکن اساسی کار در مستند پژوهش است

محمدعلی فارسی، مستندساز  در گفت و گو با خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، در پاسخ به این سوال که آیا سیاه نمایی همان واقع‌نمایی است؟ گفت: خیر این‌گونه نیست. به اعتقاد من در مواقعی تعریف فیلمساز از مبحث سیاه‌نمایی اشتباه است و گاه تعریف مخاطب. معمولا زمانی که فیلمی ساخته می‌شود به عنوان مثال موضوع فیلم در مورد وضعیت پزشکی است پرستاران و گروه پزشکان فیلم را مورد هجمه قرار می دهند، یا موضوع در مورد مدیریت شهری است به ارگان دولتی و سازمان‌ها برمی‌خورد، و اذعان دارند که فیلم سیاه‌نمایی کرده است. در حالی‌که کارگردان این فیلم‌ها قصد داشتند واقعیت را نشان دهند.

مبحث سیاه‌نمایی و واقع‌نمایی از هم قابل تفکیک است

وی ادامه داد: از منظر دیگری هم بحث سیاه‌نمایی پیش می‌آید زمانی که فیلمساز سعی کرده واقعیتی را ببیند ولی اثرش به سیاه‌نمایی مشتبه شده است، یعنی فیلمساز قصد داشته واقعیتی را به مخاطب القا کند که سیاه نمایی در فیلم پررنگ تر شده است. در بعضی از فیلم ها می بینیم که فیلمساز مبحث اجتماعی را با موضوعات کلی در فیلم به تصویر کشیده است بدون آن‌که بحث را باز کند، یا تخصصی در مورد آن موضوع داشته باشد حتی با متخصص و کارشناس آن موضوع صحبت نکرده، تنها یا ساخت فیلم‌اش ذهن مخاطب را مشوش کرده است، به این فیلم سیاه‌نمایی می‌گویند. مبحث سیاه‌نمایی و واقع‌نمایی از هم قابل تفکیک هستند و هر دو وجه این قضیه در سینمای مستند وجود دارد.

به گفته فارسی، افرادی که در کلان شهرها زندگی می‌کنند، مسائل و مشکلات فراوانی دارند، فیلم‌هایی که بتواند این مباحث و مشکلات را باز کند و تصویردرست تری ارائه بدهد و گاه خود مردم برای رفتار بهتر تصویر قابل قبولی داشته باشند و به مدیران و مسئولان در مورد مدیریت شهری تذکر داده شود، قابل پذیرش است.

وظیفه مستند شهری کالبدشکافی معضلات است

وی تصریح کرد: کلان شهرها مشکلات و معضلات فراوانی دارند که با مدیریت و برنامه ریزی دقیق رفع می شود. البته این معضلات تنها در کشور ما نیست بلکه در کشورهای دیگر هم وجود دارد که توانستند به نحو درست و بهتری مدیریت کنند. کالبدشکافی این مباحث به عهده مستند است. شما تصور کنید چرا پایتختی همانند توکیو که وسعت جغرافیایی‌اش از تهران کمتر، جمعیت‌اش 22 میلیون و بافت فرسوده‌اش از تهران بیشتر است، شهرشان را به خوبی مدیریت می‌کند، در حالی که در تهران معضلات روز به روز بیشتر می‌شود تا اینکه رفع شوند؟

وی به ضعف پژوهش در فیلم‌ها و آثار مستند اشاره کرد و گفت: به اعتقاد من بزرگترین ضعف مستندسازان در بخش تحقیق و پژوهش است، نه تنها در حوزه مستند بلکه در تمام فیلم‌ها باید به تحقیق و پژوهش اهمیت داده شود، عدم تحقیق اثر را به بی راهه می کشاند، پس رکن اساسی کار در مستند تحقیق و پژوهش است.

فارسی در پاسخ به این سوال که سینمای مستند تا چه حد می تواند حقیقت موجود را به نمایش دهد و یا واقعیت را برای مخاطب بسازد؟ بیان کرد: مسلما بستگی به زاویه نگاه فیلمساز دارد، شما تصور کنید زمانی که موضوع واحد را در اختیار 5 فیلمساز قرار دهیم هر کدام از زوایه خودشان به موضوع نگاه می کنند که امکان دارد هر کدام از این دیدگاه های مختلف حقیقت باشد این ماجرای حقیقت و واقعیت در سینما بحث طولانی می طلبد ولی در کلیت آن به قول شهید آوینی که می‌گفت «چه بخواهی چه نخواهی نوع نگاه یا جهان بینی فیلمساز ناخودآگاه در فیلم منعکس می شود.»

جهان‌بینی فیلمساز در فیلم منعکس می‌شود

وی افزود: پس در فیلم همه چیز بستگی به جهان بینی فیلمساز دارد نه توانایی تکنیک‌اش. هر چه فیلمساز جهان بینی درست‌تر داشته باشد فیلم‌اش به حقیقت نزدیک‌تر است و برعکس.

فارسی به نقد برگزاری جشنواره ها پرداخت و گفت: زمانی که جشنواره ها خروجی نداشته باشند، نفس برگزاری آنها عملا بی‌فایده است. در طول سال جشنواره‌های متعددی برگزار می شود که از اهداف خود دور هستند و عملا هیچ اتفاقی در برگزاری آنها صورت نمی‌گیرد، مدیران فرهنگی اتاق فکری مناسب همراه با فهم مدیریت فرهنگی ایجاد کنند تا تحولی در این زمینه رخ دهد و با اتفاقات خوب روبه‌رو شویم.