جزئیاتی از اولین سفر جانشین موگرینی به تهـران
جوزپ بورل، جانشین فدریکا موگرینی برای نخستین بار بعد از برعهده گرفتن مسوولیت سیاست خارجی اتحادیه اروپا امروز (دوشنبه) به تهران سفر خواهد کرد.
بورل در سفر روز‌های ۱۴ و ۱۵ بهمن ماه به تهران با حسن روحانی رئیس‌جمهوری اسلامی ایران و برخی دیگر از مقامات عالی کشور دیدار خواهد کرد.
بخش امورخارجی اتحادیه اروپا روز یکشنبه در صفحه توییتر رسمی این نهاد نوشت: «جوزپ بورل در سفرش به تهران، با حسن روحانی رئیس‌جمهوری، علی لاریجانی رئیس مجلس شورای اسلامی و محمدجواد ظریف وزیر امورخارجه جمهوری اسلامی ایران دیدار و درخصوص تحولات اخیر منطقه گفتگو خواهد کرد.» به گزارش «ایرنا» سایت رسمی بخش امورخارجی اتحادیه اروپا هم نوشت که سفر بورل به تهران فرصتی برای اعلام تعهد محکم اتحادیه اروپا در جهت حفظ برجام و گفتگو درباره روابط و همکاری‌های دوجانبه ایران و اتحادیه اروپا خواهد بود.
در این اطلاعیه آمده است: «سفر بورل فرصتی را برای گفتگو درباره تحولات اخیر در منطقه فراهم می‌کند. مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا از سوی وزیران خارجه کشور‌های عضو اتحادیه موظف شده است که برای کاهش تنش‌ها و یافتن راه‌حل‌های سیاسی برای بحران کنونی با بازیگران منطقه‌ای وارد گفتگو شود.» اتحادیه اروپا همچنین در بیانیه خود آورده است: «این سفر پس از سفر جوزپ بورل به اردن در روز دوم فوریه انجام خواهد شد. او در اردن با پادشاه و وزیر امورخارجه این کشور دیدار می‌کند.»
همزمان سیدعباس موسوی، سخنگوی وزارت امورخارجه ایران یکشنبه ۱۳ بهمن از سفر مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به تهران در روز دوشنبه خبر داد و گفت: «قرار است مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در سفر به ایران با وزیر امورخارجه و سایر مقامات ارشد کشورمان دیدار و رایزنی کند.»
این سفر در شرایطی انجام می‌شود که سه کشور اروپایی طرف ایران در توافق هسته‌ای موسوم به برجام، پس از اقدامات ایران در کاهش مرحله‌ای تعهداتش در برجام، تصمیم به فعال کردن مکانیزم حل اختلاف یا همان مکانیزم ماشه گرفتند. فرانسه، بریتانیا و آلمان با اشاره به کاهش مرحله به مرحله تعهدات برجامی تهران مدعی شده بودند که به‌دلیل اقدام‌های ایران چاره‌ای نمانده جز اینکه مکانیزم حل اختلاف را فعال کنیم. اما جوزپ بورل چهارم بهمن در بیانیه‌ای از «تمدید بازه زمانی مکانیزم حل اختلافات» در توافق هسته‌ای با ایران، موسوم به برجام خبر داد.
با این تفاسیر به نظر می‌رسد مهم‌ترین ماموریت بورل در تهران، دعوت مقامات ایران به آرامش و حفظ و پایبندی به تعهدات هسته‌ای باشد. درواقع وی تمایل دارد در اولین قدم ملموس در حکم جدیدش، تهران و واشنگتن را به خویشتن‌داری مضاعف سوق دهد. حال اینکه بورل تاچه حد در پیشبرد این اهداف بتواند موفق عمل کند به تمایل تهران و طرف‌های اروپایی بستگی دارد.
تمدید بازه زمانی مکانیزم حل اختلاف
مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا روز جمعه چهارم بهمن ماه با صدور بیانیه‌ای با اشاره به تمدید بازه زمانی مکانیزم حل اختلافات در برجام اعلام کرد: «به‌دلیل پیچیدگی مسائل موجود، بر سر اینکه به زمان بیشتری نیاز است، به توافق رسیده‌ایم؛ بنابراین این بازه زمانی را تمدید می‌کنیم.»
به گزارش ایسنا، بورل همچنین گفته است که یک کمیسیون مشترک درباره توافق هسته‌ای ایران در ماه فوریه برگزار خواهد شد، اما تاریخ دقیقی را اعلام نکرد. پیش‌تر نشریه «وال‌استریت‌ژورنال» روز پنج‌شنبه گزارش داد کشور‌های اروپایی حاضر در توافق هسته‌ای قصد دارند فرآیندی طولانی‌تر از آنچه در ابتدا تصور می‌شد، برای سازوکار حل اختلاف توافق هسته‌ای در دستور کار قرار دهند. این نشریه به نقل از دیپلمات‌های اروپایی نوشته بود تا زمانی که ایران برنامه هسته‌ای خود را بیش از این گسترش ندهد، اروپایی‌ها به سمت بازگرداندن تحریم‌های بین‌المللی و از بین بردن توافق هسته‌ای حرکت نخواهند کرد.
فعال شدن مکانیزم حل اختلاف
وزیران سه کشور اروپایی عضو برجام یعنی انگلیس، آلمان و فرانسه روز ۲۴ دی ماه با صدور بیانیه‌ای از آنچه فعال کردن مکانیزم حل اختلاف در این توافق بین‌المللی خوانده‌اند، خبر دادند. این مکانیزم روندی است که در صورت طی کردن کامل مراحل، به بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران منتهی خواهد شد.
با این حال دیپلمات‌های اروپایی مدعی هستند که هدف این تصمیم حفظ توافق هسته‌ای از طریق بحث و رایزنی با ایران برای بازگشت به تعهداتش ذیل برجام و نه بازاعمال تحریم‌های سازمان ملل است. این سه کشور در بیانیه خود مدعی شده بودند که این تصمیم به ناچار، پس از گام‌های ایران برای کاهش تعهداتش در برجام اتخاذ شده است.
اما رسانه‌های آمریکایی گزارش دادند این تصمیم اروپایی‌ها پس از تهدید ترامپ صورت گرفته است. براساس این گزارش‌ها که مقامات آلمانی نیز آن را تایید کردند، واشنگتن تهدید کرده بود تعرفه ۲۵ درصدی بر خودرو‌های ساخت این سه کشور اعمال خواهد کرد. مکانیزم حل اختلافات برجام (مکانیزم ماشه) یک روند مذاکره و گفتگو میان اعضای برجام است که با ارجاع گزارش اختلافی از سوی یکی از طرف‌های برجام به کمیسیون مشترک آغاز می‌شود و برای چند مرحله با زمان‌های قابل تمدید در نظر گرفته شده است.
در مرحله اول مسائل اختلافی به ترتیب در سطح مشاوران، معاونان وزرای‌خارجه و وزیران‌خارجه طرح می‌شود که در صورت عدم اجماع و حل اختلافات موجود، مسائل اختلافی به شورای امنیت ارجاع داده می‌شود و شورای امنیت هم درباره عدم بازگشت تحریم‌ها رای‌گیری می‌کند که این پروسه به شکل کلی یک روند زمانبر است و اعضای برجام می‌توانند همین روند را نیز ماه‌ها و حتی سال‌ها تمدید کنند.
خروج از NPT
به دنبال هشدار قاطع و صریح مقام‌های ایرانی مبنی بر خروج از NPT در صورت ارجاع پرونده هسته‌ای ایران به شورای‌امنیت و بازگشت قطعنامه‌های تحریمی پیش از برجام توسط اروپا، کشور‌های اروپایی از موضع پیشین خود «عقب‌نشینی» کردند و مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا از تمدید بازه زمانی مکانیزم حل اختلافات در برجام خبر داد. برخی از مقامات جمهوری اسلامی ایران در توضیح اقدام ایران در واکنش به رجوع اروپا به مکانیزم حل اختلاف به نامه حسن روحانی رئیس‌جمهوری خطاب به سران ۱+۴ در اردیبهشت امسال اشاره کردند که در آن تصریح شده بود در صورت ارجاع پرونده هسته‌ای ایران به شورای‌امنیت و بازگشت قطعنامه‌های تحریمی پیش از برجام، جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان یک گزینه جبرانی از NPT خارج خواهد شد.
محمود واعظی، رئیس دفتر رئیس‌جمهوری طی سخنانی در حاشیه جلسه هیات‌دولت در تاریخ دوم بهمن ماه با استناد به نامه اردیبهشت ماه روحانی به سران کشور‌های اروپایی و موارد مطرح شده در آن، تصریح کرد: «تصمیم‌گیری درباره واکنش به مساله ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت سازمان ملل از اختیارات دولت است.»
واعظی در پاسخ به پرسشی درباره مواضع ایران در شرایطی که پرونده کشورمان به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع داده شود، تاکید کرد: «در اردیبهشت ماه آقای رئیس‌جمهوری نامه‌ای به سران کشور‌های ۱+۴ نوشتند و در آن اعلام کردند که ما علاقه‌مندیم در برجام بمانیم و به تعهدات خود عمل کنیم مشروط بر اینکه آن‌ها هم در صورتی که می‌خواهند برجام را حفظ کنند به تعهدات خود پایبند باشند. مطرح شده بود که ممکن است برخی پرونده ایران را به شورای امنیت ببرند که در آن نامه آقای روحانی اعلام کردند اگر این اتفاق بیفتد تصمیمات سخت‌تری را اتخاذ خواهیم کرد از جمله اینکه از برجام خارج شویم.»
محمدجواد ظریف، وزیر امورخارجه ایران نیز روز دوشنبه ۳۰ دی ماه گفت: «اگر اروپایی‌ها به رفتار‌های بلاوجه خود ادامه دهند یا پرونده ایران را به شورای امنیت بفرستند، خروج از NPT در دستور کار قرار می‌گیرد.» ظریف با بیان اینکه وزارت امورخارجه از مسیر حقوقی تصمیم اخیر کشور‌های اروپایی درباره فعال کردن سازوکار حل‌وفصل اختلاف را دنبال می‌کند، ادامه داد: «جمهوری اسلامی ایران بحث روش حل اختلاف را به‌صورت رسمی اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۷ بعد از خروج آمریکا از برجام آغاز کرد.»
اولین موضع‌گیری برجامی بورل
پیش‌تر در اواسط آذر ماه جوزپ بورل که به تازگی به‌عنوان جانشین فدریکا موگرینی، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا آغاز به‌کار کرده بود، در اولین موضع‌گیری رسمی‌اش در قبال مساله برجام گفته بود که «اتحادیه اروپا بزرگ‌ترین منفعت را در زنده ماندن و ادامه حیات توافق هسته‌ای با ایران دارد.» هرچند برجام در شرایط خوبی به‌سر نمی‌برد، اما مسوول جدید سیاست خارجی اتحادیه اروپا بر لزوم حفظ برجام تاکید دارد.
این سیاستمدار چپ‌گرای اسپانیایی در مصاحبه‌ای با روزنامه ال‌پایس، در این باره گفته بود: «ما از مقام‌های ایرانی می‌خواهیم تا برای زنده نگه داشتن برجام، هر آنچه را می‌توانند انجام دهند. از بین بردن این توافق یک اشتباه بزرگ خواهد بود.» به گزارش «ایسنا» همچنین وی در پاسخ به این سوال که آیا باید خط قرمزی برای ایران [در زمینه فعالیت‌های هسته‌ای]تعیین کرد، تاکید کرده بود: «ما تا حد زیادی خواهان دوام برجام هستیم.» بورل همچنین با اظهار پایبندی سرسختانه به برجام تاکید کرد: «ما به دوستان ایرانی‌مان می‌گوییم که ممانعت برای از بین رفتن توافق، بهترین کاری است که می‌توانند انجام دهند.»
اظهارات مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در پی این مطرح می‌شود که شرکای اروپایی برجام، پس از خروج یک‌جانبه آمریکا از توافق هسته‌ای در سال ۲۰۱۸ و بازگشتن تحریم‌های آمریکا علیه ایران، در اجرای تعهداتشان مبنی بر انجام دادن اقداماتی در راستای کاهش تاثیر تحریم‌های اقتصادی آمریکا بر ایران، تعلل به خرج داده و باعث شده‌اند ایران از اردیبهشت ماه سال‌جاری کاهش تعهدات هسته‌ای‌اش را براساس توافق برجام کلید بزند.
مواضع جانشین موگرینی
همزمان با روی کار آمدن جوزپ بورل، سیاستمدار چپ‌گرای اسپانیایی به جای فدریکا موگرینی وب‌سایت «جوئیش جورنال» (مستقر در لس‌آنجلس آمریکا) با انتشار گزارشی مواضع وی در قبال ایران و اسرائیل طی ماه‌ها و سال‌های گذشته را مرور کرده و این دیپلمات و سیاستمدار اسپانیایی را حامی جمهوری اسلامی ایران و منتقد جدی اسرائیل دانسته است. به گزارش عصرایران به نقل از وب‌سایت «جوئیش جورنال»، جوزپ بورل در مصاحبه‌ای با وب‌سایت آمریکایی «پولیتیکو» در فوریه گذشته گفته است: دنیا باید با آرزوی ایران برای نابودی اسرائیل کنار بیاید.»
او در پاسخ به سوالی درباره خروج آمریکا از برجام و موضع اروپا در این باره گفته است: «ما چشم‌انداز، منافع و استراتژی خودمان را داریم و با ایران همکاری خواهیم کرد. البته حرکت ایران به سمت تولید سلاح هسته‌ای برای ما بسیار بد خواهد بود…، اما اینکه ایران می‌خواهد اسرائیل را از بین ببرد، موضوع جدیدی نیست و باید با آن کنار آمد.» همچنین بنا بر این گزارش بورل در گذشته بیانیه‌های انتقادی پرشماری علیه اسرائیل منتشر کرده است.
او همچنین بار‌ها از «بمباران‌های وحشتناک» اسرائیل علیه باریکه غزه انتقاد کرده است. بورل همچنین در توییتی در فوریه ۲۰۱۹ در چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، از دستاورد‌های انقلاب ایران تجلیل کرده و نوشته است: «امروز چهلمین سالگرد وقوع انقلاب اسلامی در ایران است. این‌قدرت منطقه‌ای در ۴۰ سال گذشته بسیار تغییر یافته است. در سال ۱۹۷۶ درصد باسوادی در ایران ۳۵ درصد بود. الان این رقم به ۸۴درصد رسیده است.
در دهه ۱۹۸۰ تنها ۵ درصد زنان شاغل، تحصیلات دانشگاهی داشتند، اما الان این رقم ۴۷ درصد است، با این حال هنوز ۱۶ درصد از نیروی کار ایران را زنان تشکیل می‌دهند و بیکاری در میان بانوان ایرانی دو برابر مردان ایرانی است.» او همچنین در توییتی آمریکا را به عقده‌گشایی از ایران به‌وسیله تحریم‌ها متهم کرده و نوشته است: «ایران می‌تواند تا انتخابات ۲۰۲۰ آمریکا در برابر تحریم‌های دولت ترامپ مقاومت کند.»
بسیاری از سازمان‌های حامی اسرائیل در آمریکا و نیز اسرائیل با ابراز نگرانی از مواضع بورل در زمینه سیاست خاورمیانه‌ای ایران از او خواسته‌اند پیش از تصدی سمت جدید خود درباره برخی اظهارنظر‌های سابق خود به‌ویژه درباره «کنار آمدن دنیا با خواسته نابودی اسرائیل» توضیح بدهد. جوزپ بورل برای تصدی سمت مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا باید رای مثبت پارلمان اروپا را بگیرد. بسیاری از ناظران معتقدند پارلمان اروپا به احتمال بسیار زیاد به او رای مثبت خواهد داد.
