ذره بین سازمان استاندارد بر سم آفلاتوکسین/ نقش وزارت صنعت در سلامت غذایی چیست؟
بعد از ماجراهایی مثل وجود مایع سفیدکننده یا پالم در شیر حالا نوبت به ماده جدیدی به نام آفلاتوکسین رسیده است.
چند روزی است که خبری مبنی بر سرطان زا بودن شیر‌های موجود در بازار، در فضای دست به دست شده است؛ بنا بر اظهارات فردی به نام بهادر حاجی محمدی که به عنوان کارشناس در برنامه تلوزیونی حضور پیدا کرد، شیر‌های پاستوریزه‌ای که از سوپرمارکت‌ها تهیه می‌شود آلوده به سم آفلاتوکسین هستند و مصرف آن‌ها منجر به سرطان کبد می‌شود. این اظهارات بازخورد‌های زیادی به همراه داشت، مسئولان حوزه تولید و توزیع لبنیات بلافاصله واکنش‌های تندی نشان داده و اظهارات فوق را بی‌پایه و اساس خواندند.
بنا بر اظهارات او افکار عمومی و مسئولان باید به جای نگرانی نسبت به استفاده از روغن پالم و وایتکس در لبنیات به مسائل مهم‌تری مانند وجود سموم دیگر در لبنیات توجه کنند.
او از ورود ذرت‌های آلوده ه عنوان مثال یاد کرد و گفت: “مصرف این ذرت‌های آلوده به افلاتوکسین، سبب تولید شیر‌های آلوده به این سم شده است. طبق این آمار‌ها ۳۳ درصد نمونه‌های شیر پاستوریزه آلوده به این سم بودند. شیر‌های پاستوریزه آزمایش شده در تبریز ۶۲ درصد، ساری ۶۰ درصد، مشهد ۵ درصد، شیراز ۱۷ درصد و اردبیل ۳۳ درصد به سم آفلاتوکسین آلوده هستند. سم موجود در خوراک دام وارد شیر می‌شود و با توجه به این که این سم بر اثر حرارت جوشاندن از بین نمی‌رود، در شیر باقی خواهد ماند. جای تاسف است بین ۱۰ کشور منطقه خاورمیانه رتبه آخر را از نظر وضعیت آلودگی سم سرطان‌زای آفلاتوکسین در شیر داریم.”
این اولین باری نیست که فردی انگشت اتهامش را به سمت تولید کنندگان شیر و لبنیات کشور می‌گیرید، همراه شدن شائبه ترکیب کردن وایتکس با شیر، وجود پالم در لبنیات یا سمی بودن آن‌ها با تورم و افزایش قیمت، باعث شده است تا گرایش مردم به مصرف لبنیات به طور چشمگیری کاهش پیدا کند و ما را به شرایط امروز کشور برساند؛ سرانه مصرف شیر در کشور ما حدود یک سوم میانگین جهانی است و این موضوع می‌تواند تا چند سال آینده سلامت مردم را به شدت تحت تاثیر قرار دهد.
از طرفی بدبین شدن مردم نسبت به لبنیات بسته بندی استفاده از لبنیات غیرصنعتی یا فله‌ای را افزایش داده و نتیجه افزایش آمار ابتلا به تب مالت در کشور طی ۱۰ سال اخیر شد.
خبر آلوده بودن شیرها به سم آفلاتوکسین کماکان در فضای مجازی دست به دست می‌شود و احتمالا موج دیگری از کاهش مصرف لبنیات و افزایش میل به خرید شیر و مشتقات غیر صنعتی را به همراه خواهد داشت. ادعای آلوده بودن شیرها به سرعت توسط تمام سازمان‌های مربوطه از جمله وزارت بهداشت، وزارت صمت، وزارت جهاد کشاورزی و … تکذیب شد، اما رفع سو برداشت‌های به وجود آمده در این حوزه بسیار زمانبر و مشکل خواهد بود.
صفدری معاون صنایع غیر فلزی وزارت صنعت در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان، صنعت تولید محصولات لبنی را یکی از صنایع موفق در کشور خواند و با اشاره به اشتغال ایجاد شده توسط این واحدهای تولیدی، اظهار کرد: آفلاتوکسین نوعی سم قارچی است که در صورت تأمین دما رطوبت و شرایط مناسب رشد می‌کنند. این ماده به ماده دیگری به نام کازوئین که در شیر وجود دارد متصل شده و توسط آزمایشگاه قابل شناسایی است.
او بیان کرد: نظارت بر وجود این سم طی چند مرحله انجام می‌شود، پیش از هرچیزی علوفه‌ها هنگام ورود به کشور مورد ارزیابی قرار می‌گیرند، بنابر استاندارد جهانی میزان وجود این قارچ در علوفه‌ها باید کمتر از ۲۰ ppm باشد که به معنای میکروگرم در کیلوگرم است.
صفدری افزود: در استاندارد کشور ما این عدد ۵ PPM تعریف شده است تا علوفه‌ها پیش از ورود به کارخانجات تهیه غذایی دام مورد ارزیابی قرار بگیرد.
معاون صنایع غیر فلزی وزارت صنعت با تاکید بر اینکه وجود این سم از ابتدای زنجیره تهیه مواد لبنی یعنی تهیه علوفه دام‌ها مورد ارزیابی قرار می‌گیرد، گفت: شیر خام تولید شده در دامداری‌ها پیش از ورود به کارخانجات صنایع لبنی مورد سنجش قرار می‌گیرد.
او افزود: تمام کارخانجات تولید صنایع لبنی مجهز به آزمایش‌گاه‌هایی هستند که در آن‌ها عوامل مختلفی از جمله آفلاکتوسین، بار میکروبی و … را ارزیابی کرده و از ورود شیر خام آلوده جلوگیری می‌کند، غلظت این ماده در شیر خام ورودی به کارخانجات باید کمتر از یک دهم PPB باشد و در غیر این صورت شیر خام عودت داده خواهد شد.
صفدری با تاکید بر اینکه عوامل بسیاری باید برای تایید سلامت شیر مورد ارزیابی قرار بگیرد، گفت: ارگان‌های نظارتی مختلفی از جمله سازمان غذا و دارو و سازمان ملی استاندارد به طور مداوم بر کیفیت محصولات عرضه شده در سطح بازار نظارت می‌کنند، بازدید‌های ادواری صورت گرفته و ارزیابی پس از فروش که از طریق آزمایشگاه‌های همکار انجام می‌شود، سلامت محصولات موجود در سطح بازار را تضمین می‌کند؛ اگر شرکتی موارد فوق را داشته باشد، پروانه بهداشتی ابطال خواهد شد.
معاون صنایع غیر فلزی وزارت صنعت گفت: بعد از مطرح شدن ماجرای آلوده بودن شیرها ۲۷۵ نمونه از شیر‌های استریل سطح بازار جمع‌آوری و مورد ارزیابی قرار گرفت که از این بین ۲۷۳ مورد از سلامت کافی برخوردار بودند این به معنای سلامت ۹۹.۳ درصد از شیر‌های موجود در سطح بازار است، این در حالی است که استاندارد‌های کشور ما بسیار سختگیرانه و شدیدتر از کشور‌های اروپایی است.
ارزیابی میزان آفلاکتوسین موجود در شیر یکی از معیار‌های ضروری برای تعیین سلامت شیر ورودی به کارخانجات لبنیات است که از مدت‌ها پیش مورد ارزیابی قرار می‌گرفت؛ سهم گسترده واحدهای تولیدکننده محصولات لبنی در بازار کشور‌های خارجی آن‌ها را ملزم می‌کند که شرایطی ایده‌آل و در سطح استاندارد‌های جهانی داشته باشند.
بنا بر اظهارات تمام مسئولان حوزه لبنیات، کشور ما یکی از سختگیرانه‌ترین شرایط را برای تعیین سلامت مواد غذایی دارد که تنها به میزان آفلاتوکسین موجود در شیر خلاصه نشده و به عوامل بسیار متفاوت و گسترده‌ای بستگی دارد. محصولات غذایی نقش عمده‌ای در تعیین سلامت مواد غذایی دارد و این موضوع اهمیت سنجش آلودگی در این مواد را چندین برابر می‌کند.
نظارتی سختگیرانه بر تولید مواد غذایی داریم
نیره پیروزبخت رئیس سازمان ملی استاندارد درباره ماجرای آلودگی شیرها اظهار کرد: ماجرا به گفته‌های فردی باز می‌گردد که در یک برنامه تلویزیونی بدون داشتن مسئولیت خاصی موضوعی را مطرح کرد که صحت ندارد.
او تاکید کرد: چندین دستگاه نظارتی بر تهیه و توزیع محصولات غذایی نظارت می‌کنند که از جمله آن‌ها می‌توان به وزارت بهداشت، وزارت جهاد کشاورزی و … اشاره کرد؛ اهمیت این موضوع در حفظ سلامت مردم باعث می‌شود تا سخت گیری‌ها در تولیدات مواد غذایی بالا باشد.
پیروزبخت تاکید کرد:از بخش‌های مختلفی از جمله سازمان ملی استاندارد بر تولید و توزیع مواد غذایی ورود می‌کنیم؛ بر اساس قوانین سازمان ملی استاندارد روند تولید مواد غذایی از مواد اولیه تا محصول نهایی باید به صورت فرایندی مورد ارزیابی قرار بگیرد و این موضوع به طور کامل تحت کنترل قرار دارد.
رئیس سازمان ملی استاندارد ادامه داد: در تولید محصولی مثل شیر مواد اولیه که به عنوان شیر خام وارد کارخانه می‌شود مورد ارزیابی قرار گرفته و در صورتی که اختلالی در آن وجود داشته باشد بلافاصله شناسایی شده و از چرخه تولید خارج می‌َشود. مدیر کنترل کیفیتی از طرف سازمان در فرایند تولید حضور دارد و نظام کنترل کیفیت مناسبی تدوین شده است.
او با تاکید بر نظارت مناسب بر واحدهای تولیدی گفت: ما به کنترل کیفیت در واحدهای تولیدی بسنده نکرده و به طور مداوم اقدام به خرید نمونه از سطح بازار و آزمایش نمونه‌ها می‌کنیم تا از کیفیت محصولات نهایی اطمینان داشته باشیم. تا به امروز بیش از ۹۷ درصد از موارد خریداری شده در حد استاندارد بودند.
پیروزبخت ادامه داد: استاندارد‌های امروز کشور ما نسبتا سختگیرانه به شمار می‌روند چرا که اهمیت توجه به سبد غذایی مردم ما را ملزم به توجه ویژه به تولید مواد غذایی می‌کند.
رئیس سازمان ملی استاندارد گفت: متاسفانه فرد مطرح کننده موضوع طوری برخورد کرد که گویا حجمی از سم به طور عامدانه وارد محصولات لبنی می‌شود در حالی که این ماده سمی در ماهیت برخی از کالا‌ها وجود دارد که به طور مداوم کنترل می‌شود موار مشابه وجود این ماده را می‌توان در موضوع ذرت‌های آلوده مشاهده کرد که نوعی از همین سم در آن مشاهده شد و به همین دلیل مانع از ورود آن‌ها به کشور شدیم.
او تاکید کرد: با توجه به چنین کنترل‌های شدید که وجود دارد امکان وجود آلودگی در مواد غذایی به شدت کاهش پیدا می‌کند؛ ارائه اطلاعات توسط افرادی که مسئولیتی در حوزه ندارند می‌تواند باعث ایجاد نگرانی در بین مردم جامعه شود دلیلی ندارد که مردم کشور ما هر روز با ماجراهایی مثل کیک‌های آلوده، شیر آلوده و مواردی از این قبیل درگیر شوند.
پیروزبخت تصریح کرد: علاوه بر دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی دستگاه‌های نظارتی به طور مداوم در تهیه و تولید اقلام خوراکی نظارت کرده و مانع از تولید محصولات مضر و رسیدن آن‌ها به دست مصرف کننده می‌شود.
رئیس سازمان ملی استاندارد تاکید کرد: ۳ درصد ذکر شده نسبت به ۹۷ درصد محصول باکیفیت تولید شده در کشور حجم زیادی را به خود اختصاص نمی‌دهد از طرفی میزان بالا رفتن آفلاتوکسین در این مواد غذایی رد شده چندان هم بالا نبوده برای مثال ما عدد ۵ را برای استاندارد در نظر گرفته و حتی اگر محصولی میزان ۵.۲ را داشته باشد از نظر استاندارد رد خواهد شد.
او افزود: در کشور‌های اروپایی این عدد تا حدود ۲۰ در نظر گرفته شده است و اگر قصد ارزیابی با استاندارد‌های اروپا را داشتیم اغلب موارد رد شده مورد تایید قرار می‌گرفت؛ رد شدن این ۳ درصد به دلیل حساسیت‌های بالایی است که ما بر تولید مواد غذایی داریم و بدون شک در کشور‌های اروپایی ۳ درصد رد شده مورد تایید قرار می‌گرفت.
پیروزبخت تصریح کرد: حذف شیر از سبد غذایی می‌تواند در آینده مشکلات بسیاری را به همراه داشته باشد اختلالاتی مثل پوکی استخوان، آلودگی و … از جمله آسیب‌هایی است که حذف شیر از سبد غذایی می‌تواند به همراه داشته باشد.
رئیس سازمان ملی استاندارد با اشاره به پایین بودن مصرف سرانه شیر در کشور، افزود: در روز‌های آلودگی هوا تاکید اغلب پزشکان بر افزایش مصرف شیر است، اما مطرح شدن چنین شبهه‌های غلطی در بین مردم می‌تواند کاهش مصرف شیر افزایش آسیب در اثر آلودگی هوا را به همراه داشته باشد. باید نگاهی همه جانبه به سلامت مردم داشته باشیم و تمام عوامل موثر بر این موضوع را در نظر بگیریم.
ارزیابی آفلاکتوسین به ۱۵ سال قبل باز می‌گردد
شهریار دبیریان مدیر تضمین کیفیت یکی از شرکت‌ها حوزه لبنیات بیان کرد: موضوع وجود ماده‌ای به نام آفلاتوکسین در شیر موضوع تازه‌ای نیست و از مدت‌ها پیش مورد ارزیابی و بررسی قرار گرفته است.
مدیر تضمین کیفیت یکی از شرکت‌ها حوزه لبنیات ادامه داد: از حوالی سال ۸۳ نمونه‌برداری‌ها برای ارزیابی میزان آفلاتوکسین آغاز شد و تمام واحدهای دامداری و تولیدی حوزه لبنیات مورد ارزیابی قرار گرفتند تا از افزایش میزان این سم در شیرها جلوگیری شود.
دبیریان با تأکید بر اینکه پایش میزان آفلاتوکسین موجود در شیر از سال ۸۳ آغاز شده و کماکان ادامه دارد تصریح کرد: استاندارد اتحادیه اروپا برای وجود این سم ۵ صدم PPB است، اما این رقم در استاندارد بین‌المللی ۵ دهم PPB و در استاندارد ملی کشور ما یک دهم PPB در نظر گرفته شده است.
او تصریح کرد: یکی از معیار‌های وزارت بهداشت برای اعطای نشان امنیت غذایی آن است که میزان آلاینده‌های موجود در محصول تولید شده ۵۰ درصد کمتر از استاندارد تعیین شده باشد بنابراین واحدهای تولید صنایع لبنی محصولات خود را با غلظت آفلاتوکسین ۵ صدم PPB و در حدود استاندارد اروپا عرضه می‌کند.
مدیر تضمین کیفیت یکی از شرکت‌ها حوزه لبنیات گفت: میزان غلظت این ماده به شدت تحت کنترل قرار دارد و تمام ورودی‌ها و محصولات نهایی مورد ارزیابی قرار می‌گیرد تا از هرگونه آلودگی احتمالی اجتناب شود کیفیت و آلودگی محصولات تولید شده توسط سازمان‌های نظارتی بررسی شده و امکان ورود محصول آلوده به بازار وجود ندارد.
دبیریان بیان کرد: متأسفانه اظهاراتی کارشناسی نشده که مدتی پیش مطرح شد مشکلات بسیاری را برای بخش‌های کشاورزی، دامپروری و لبنیات به همراه داشته است در حالی که ارزیابی میزان آفلاتوکسین موجود در شیر مدت‌ها است که انجام شده و واحدهای فعال در این حوزه برای کنترل غلظت آن تلاش‌های بسیاری کرده‌اند.
او تصریح کرد: در چند روز گذشته و با انتشار خبر آلوده بودن شیر‌های موجود در بازار میزان فروش افت چشمگیری پیدا کرده است در حالی که این موضوع مدت‌ها است که مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. هر کس ادعای آلوده بودن شیر‌های تولیدی را دارد می‌تواند با نمونه‌برداری از محصولات فعلی موجود در بازار ادعای خود را اثبات کند، اما واحدهای تولیدی نسبت به کیفیت محصولات خود اطمینان دارند.
وجود سم آفلاکتوسین در شیرها، از مبدا آن یعنی علوفه، غذای دام و دامداری‌ها تحت کنترل قرار می‌گیرد تا احتمال ورود آن به چرخه تولید مواد لبنی به صفر برسد؛ وجود این قارچ در مواد غذایی موضوع تازه‌ای نیست و و از گذشته راهکارهای بسیاری برای کنترل آن به کار گرفته می‌شد.
سعید سلطانی مدیرعامل اتحادیه دامداران کشور گفت: طی سال‌های اخیر با مطرح شدن مصرف روغن پالم در محصولات لبنی به یکباره مصرف ۳۵ درصد کاهش یافت در حالی که در آن مقطع زمانی وزارت صمت خود مجوز استفاده از ۳۴۰ مورد روغن گیاهی که یکی از آن‌ها پالم بوده به مصرف کنندگان داده است چراکه استفاده از روغن پالم در جلوگیری از افزایش قیمت محصولاتی همچون پنیر خامه‌ای و ماست پر چرب تأثیر بسزایی داشته است.
او با اشاره به اینکه در سال‌های اخیر یک میلیون و ۵۰۰ هزار تن روغن وارد کشور شد، بیان کرد: ۷۵۰ هزار تن از روغن‌های وارداتی پالم بود که تنها ۳۵ درصد از این میزان در صنعت لبنیات مورد استفاده قرار گرفت که در برابر رقم کل واردات بسیار ناچیز بود، اما این موضوع توانست تأثیر منفی بر سرانه مصرف بگذارد در حالیکه اگر از همان ابتدا به جای روغن پالم از کلمه روغن گیاهی یا نخل استفاده می‌کردند مصرف کاهش نمی‌یافت و لطمه‌ای از این حیث به دامداران وارد نمی‌شد.
مدیرعامل اتحادیه دامداران کشور با اشاره به اینکه به هیچ وجه سم آفلاتوکسین بیش از حد در شیر وجود ندارد، گفت: بنابر مجوز سازمان دامپزشکی در حد مجاز آفلاتوکسین در شیر مورد استفاده قرار می‌گیرد و شیر‌های مصرفی کشورمان همیشه در آزمایش‌ها از میزان مجاز هم مصرف آفلاتوکسین پایین‌تر بوده است. هر چند ممکن است دامی علوفه‌ای بخورد که ناقل به سم آفلاتوکسین باشد و این امر بتواند شیر و دام را آلوده کند، اما اینکه بخواهیم اظهارنظر کنیم که تمامی شیرها سمی و سرطان‌زاست این امر بی انصافی است.
این مقام مسئول با بیان اینکه وجود آفلاتوکسین بیش از حد مجاز در شیر پایه و اساس منطقی ندارد گفت: بر اساس استاندارد‌های جهانی یک میلیون تن محصولات لبنی به کانادا، فرانسه و دیگر کشور‌ها صادر می‌شود در حالیکه اگر چنین موضوعی صحت داشت این کشور‌ها حاضر به خرید از ما نبودند.
