«سایه روشن» برخی جشنواره‌های تئاتری
جشنواره‌های تئاتری برای خیلی از کسانی که به دنبال جایی برای دیده شدن هنرشان هستند بهترین فرصت است، بویژه برای هنرمندان خارج از پایتخت، اما به شرط آنکه اعتمادشان خدشه‌دار نشود؛ اعتمادی که مشخص نیست جشنواره‌های خصوصی نوپا چقدر برای حفظ آن ارزش قائلند.
سال‌هاست که جشنواره تئاتر فجر مهم‌ترین رویداد تئاتری کشور محسوب می‌شود اما از آنجا که این رویداد قواعد خاص خود را به عنوان یک جشنواره دولتی برای پذیرش گونه‌های مختلف تئاتر دارد، از چند سال قبل جشنواره‌های مختلف دیگری به راه افتاده‌اند که بعضی از آن‌ها با هر سختی، سعی شده برگزار شوند. علاوه براین یکی دو سالی هم هست که جشنواره‌ای خصوصی تئاتر پا گرفته‌اند که اتفاقا هنرمندان شناخته شده‌ای هم با آن‌ها همکاری می‌کنند ولی این سوال مطرح است که آیا حضور این هنرمندان کیفیت اجرایی و هنری جشنواره را تضمین می‌کند؟
تازه‌ترین جشنواره‌ای که در بخش خصوصی برگزار و حرف و حدیث‌هایی درباره آن شنیده می‌شود، جشنواره تئاتر «آرخه» به دبیری رضا آشفته از منتقدان تئاتر است. برای این جشنواره نسیم ادبی، فرهاد تجویدی، شهاب حسین‌پور و حمیدرضا نعیمی به عنوان داور معرفی شده بودند که البته نعیمی در گفت‌وگویی با ایسنا از انصراف خود از این جشنواره گفت با این گله که این موضوع به طور شفاف اطلاع رسانی نشد.
با این حال سراغ دو شرکت‌کننده این جشنواره یکی از تهران و یکی از بوشهر رفتیم تا از تجربه اجرا در این رویداد بگویند.
سهیل عرب که با نمایش «مخ تراپی» از بوشهر در این جشنواره شرکت کرده، معماری خوانده و 8 – 9 سالی هست که به طور مستمر تئاتر کار می‌کند و این رشته حرفه اصلی‌اش است. او با اینکه بیشتر بازیگری می‌کند در جشنواره آرخه به عنوان کارگردان شرکت کرد، اما این حضور را چندان دلچسب و مفید نمی‌داند که بار دیگر برای حضور در آن اقدام کند.
او می‌گوید: من برای شرکت در این جشنواره 700 هزار تومان پول دادم که در واقع برای کارگاهی با حضور محمدعلی بهبودی بود. به من گفتند این مبلغ اجباری است و همه باید به طور کامل برای تمام پنج روز کارگاه شهریه را پرداخت کنند و من هم اگرچه فقط سه روز در جشنواره اسکان داشتم اما مجبور شدم تمام مبلغ را بپردازم. وقتی هم شرکت کردم متوجه شدم بعضی گروه‌ها پولی نداده‌اند و پیگیر که شدم گفتند بعدا از آن‌ها هم می‌گیرند.
این بازیگر و کارگردان ادامه می‌دهد: آن طور که متوجه شدم این کارگاه برای گروه‌هایی که مشروط پذیرفته شده بودند الزامی بود و بعد از اعلام حدود 20 گروه در مرحله اول، 20 اثر هم به طور مشروط انتخاب شدند که من هم جزو همین گروه بودم و باید حتما در کارگاه شرکت می‌کردم، اما نکته اینجاست که این ورک‌شاپ اصلا آموزشی نبود و شکل مرسوم ورک‌شاپ‌ها را نداشت چون به ما گفتند کار خود را اجرا کنیم و بعد گفتند چه کارهایی را انجام دهیم یا ندهیم تا کار بهتر شود. من با وجود اینکه قبلا در کارگاه‌های مختلفی شرکت کرده‌ام فکر کردم این یک مدل جدید است!
عرب که از این وضعیت گله‌مند و بیشتر متعجب است، اضافه می‌کند: قاعده این است اگر جشنواره‌ای کارگاه برگزار می‌کند حداقل برای شرکت‌کنندگانش رایگان باشد مخصوصا اینکه در سطح همین استادی که کارگاه جشنواره آرخه را برگزار کرد افراد دیگری در تهران هستند که با مبلغ خیلی پایین‌تر کارگاه داشته‌اند. نکته دیگر هم این است که در فراخوان اشاره‌ای نشده بود که مثلا باید ورودی داده شود یا خیر.
وی با اشاره به اینکه وقتی هنرمندی ساکن یک شهر دیگر به جز تهران است که امکان اجرای عمومی کمتری دارد بیشتر به این جشنواره‌ها توجه می‌کند، ادامه می‌دهد: به نظر می‌رسید روزهای آخر جشنواره در بخش مدیریت و اجرایی مشکلاتی پیش آمده بود که تعدادی از آن‌ها کار را رها کردند ولی با این حال من خودم به اعتبار دبیر جشنواره (رضا آشفته) در آن شرکت کردم، یعنی حضور بعضی افراد قطعا باعث ترغیب ما به شرکت در یک جشنواره می‌شود و وقتی به من می‌گویند بازبین یا داور جشنواره نسیم ادبی و فرهاد تجویدی و شهاب‌الدین حسین پور هستند دلم قرص می‌شود یا وقتی اسم خانم گلاب آدینه و آقای اکبرلو را می‌آورند آدم اطمینان می‌کند ولی الان با تجربه‌ای که دارم می‌گویم آنچه را از این جشنواره انتظار داشتم به دست نیاوردم.
او در این باره اضافه می‌کند: با این حال به دلیل اینکه از شهری غیر از تهران در جشنواره شرکت کردم نظری ممتنع نسبت به آن دارم چون حداقلش این است که جلوی برخی دوستان مطرح کارم را اجرا کردم اما اگر ساکن تهران بودم قطعا نظرم به جشنواره منفی بود چون استقبالی هم که باید می‌شد از همه کارها نشد و تبلیغات خوبی وجود نداشت. برای نمایش خود من کمتر از 15 نفر تماشاچی حضور داشت و من بازخوردی از کارها نگرفتم.
عرب که دیگر انگیزه ای برای شرکت در دوره بعدی این جشنواره با همین شرایط فعلی ندارد، می‌گوید: اگر خودتان را جای من یا کسانی دیگر با شرایط من بگذارید قطعا از فرصت‌های این چنینی استفاده می‌کنید چون امیدوار هستید به اینکه در همین اجراها و دیده شدن‌ها اتفاقی خوب بیفتد. ما که در بوشهر هستیم اگرچه امکان و موقعیت برای اجرای تئاتر داریم ولی بعد از یک زمانی کسی که تئاتر کار می‌کند نیاز به دیده شدن در فضایی تازه‌تر دارد، مخصوصا اینکه یک زمانی تئاتر بوشهر مخاطب داشت ولی الان هر روز کمتر می‌شود چون وقتی کار ضعیف روی صحنه می‌آید باعث دلزدگی مخاطب می‌شود. ضمن اینکه اینجا قیمت بلیت هم محدودیت دارد و از رقم حدود 20 هزار تومان نمی‌شود، بیشتر فروخت در حالی که با یک سالن حدودا 100 نفری در یک بازه زمانی 10 روزه هزینه‌هایی که گروه صرف می‌کند برنمی‌گردد و همین دلیل دیگری می‌شود تا به دنبال جایی متفاوت برای دیده شدن باشیم.
این صحبت‌های توام با نارضایتی از یک هنرمند بوشهری در حالی مطرح می‌شود که یک شرکت‌کننده تهرانی نظری متفاوت نسبت به جشنواره آرخه دارد.
الهه موچانی که با نمایش «اومان اصل بی‌ریشه» در این جشنواره شرکت داشت، نه هیچ پولی داده و نه کارش بی‌تماشاگر مانده بلکه برعکس سالن اجرایش پُر هم شده است.
البته او منصفانه تایید می‌کند که «شرکت‌کنندگان تهرانی شرایط بهتری به لحاظ داشتن تماشاگر دارند» و در عین حال می‌گوید: کارهای دیگر جشنواره را ندیدم چون فرصتی برایم پیش نیامد اما این جشنواره‌ها را فرصتی خوب برای کسانی می‌دانم که تازه کار در تئاتر را شروع کرده‌اند و می‌توانند از این طریق اعتماد به نفس پیدا کنند.
او که چند سالی است خیلی جدی تئاتر کار می‌کند در آخر ادامه می‌دهد: تئاتر ما بیمار است و بسیاری از جوان‌های مستعد و باسواد بخاطر شرایط، موقعیت اجرا برایشان فراهم نیست مخصوصا که بزرگترین معضل، داشتن سالن است.
اگرچه این گزارش صرفا به یک جشنواره اختصاص داشت، اما با توجه به برگزاری برخی دیگر از جشنواره‌ها که به صورت خصوصی یا به اسم یک هنرمند برگزار می‌شوند، به نظر می‌رسد ضروری است که وضعیت چنین جشنواره‌های تئاتری از صدور مجوز گرفته تا ارزیابی کیفی و اجرایی آن‌ها از فیلتری تخصصی در اداره کل هنرهای نمایشی یا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بگذرد تا سرمایه و انرژی‌ای که برای برگزاری‌شان صرف می‌شود در نهایت به اعتلای تئاتر کمک کند.
ایسنا آمادگی انتشار پاسخ مسوولان جشنواره «آرخه» را نسبت به نقطه‌نظرات مطرح شده دارد.
