خاورمیانه در دستان پوتین
باراک اوباما، رئیسجمهور وقت ایالات متحده، در سال ۲۰۱۴ روسیه را «قدرتی منطقه‌ای» دانست؛ اما روسیه کشوری بود که آن زمان نمی‌توانست به‌عنوان قدرتی پر‌نفوذ و منطقه‌ای نقش‌آفرینی کند، بلکه قدرت خود را با ایجاد ناآرامی و آشوب در کشورهای همسایه به رخ می‌کشید. با گذشت پنج سال از آن دوران و با نگاهی به تحولات دو هفته اخیر، پوتین قطعا با یادآوری آن اظهارات به خنده افتاده است.
نظامیان و شبه‌نظامیان تحت حمایت روسیه در روزهای اخیر مناطقی را در سوریه تحت کنترل گرفتند که تا چند روز قبل از آن، در اختیار نیروهای آمریکایی بود. این تحول نشانه فروپاشی موقعیت ایالات متحده در منطقه و افزایش نفوذ روسیه به‌عنوان قدرت منطقه‌ای و مهمترین بازیگر تعیین‌کننده در جنگ داخلی سوریه محسوب می‌شود. در همین حال، روسیه در خلیج‌‌فارس نیز در حال تبدیل‌شدن به قدرتی تأثیرگذار است. سفر هفته گذشته ولادیمیر پوتین به عربستان و امارات متحده عربی، به‌نوعی نمایش قدرت روسیه در منطقه بود؛ قدرتی که روز به روز افزایش می‌یابد و از زمان اوج‌گیری اتحاد جماهیر شوروی در دهه 60 میلادی بی‌سابقه بوده است.
به گزارش شرق، تصور قدرت‌نمایی این‌گونه روسیه تا چند سال قبل امکان نداشت. قبل از ورود روسیه به جنگ سوریه، بشار اسد تنها متحد مهم منطقه‌ای مسکو، بر همه خاک سوریه مسلط نبود و ورود پوتین به جنگ سوریه باعث شد معادلات به سود اسد تغییر کند. سال 2015 و زمانی که روسیه مداخله نظامی خود در سوریه را آغاز کرد، اوباما پیش‌بینی کرد نیروهای روسی به‌زودی در باتلاق سوریه گرفتار می‌شوند؛ اما پیش‌بینی اوباما هرگز محقق نشد.
مسکو با مشارکت ایران و نیروهای تحت فرمانش، ابتکار عمل را در سوریه در دست گرفتند و هرگونه گشایش نظامی و دیپلماتیک در این کشور، بدون جلب نظر روسیه، ایران و متحدانش غیرممکن شد.
افزایش قدرت و نفوذ روسیه در منطقه تنها به سوریه محدود نشد؛ مسکو تلاش کرد رابطه سیاسی و اقتصادی خود را با بسیاری از کشورهای منطقه ازجمله امارات متحده عربی، عربستان و مصر که متحدان کلیدی واشنگتن بودند، بهبود بخشد. ترکیه، یکی از اعضای کلیدی ناتو نیز به‌تازگی به ایالات متحده پشت کرده و در زمین روسیه و مطابق خواسته‌های پوتین بازی می‌کند. رابطه ترکیه و ایالات متحده به‌تازگی و در پی اقدام اردوغان برای خرید سیستم‌های دفاع موشکی اس-400 روسی، متشنج‌تر شد؛ به‌‌طوری‌که واشنگتن در واکنش به این اقدام، ترکیه را از فهرست خریداران جنگنده‌های اف-35 حذف کرد. تقابل روسیه و غرب فقط به خاورمیانه محدود نمی‌شود؛ مسکو در جریان جنگ داخلی لیبی نیز برابر ناتو قرار گرفت و به حمایت از ژنرال خلیفه حفتر، رهبر شورشیان پرداخت.
با نگاهی به تحولات سال‌ها و ماه‌های اخیر، به نظر می‌رسد پوتین برای احیای اقتدار روسیه در خاورمیانه برنامه‌ای هوشمندانه اجرا کرده است. قدرت هوایی و حمایت از برخی گروه‌های شبه‌نظامی، از کم‌هزینه‌ترین راه‌ها برای گسترش نفوذ و اعمال قدرت پوتین در سوریه و منطقه بود و از این نظر، با توجه به دشواری‌های اقتصادی روسیه در سال‌های اخیر، باید ابتکار پوتین را تحسین کرد. رئیسجمهور روسیه البته در این مسیر ریسک‌هایی نیز انجام داد؛ ازجمله اینکه خلبانان، مشاوران و نیروهای ویژه روسی را رهسپار میدان جنگ در سوریه کرد و این اقدام باعث شد رقبای مسکو، ازجمله ایالات متحده محتاط‌تر از قبل باشند.
پوتین برای توسعه قدرت و نفوذ منطقه‌ای خود، هم‌زمان از نظر دیپلماتیک نیز انعطاف‌پذیری‌هایی نشان داد و تلاش کرد با تمام قدرت‌های منطقه‌ای رابطه‌ای نزدیک و بدون تنش داشته باشد. رئیسجمهور روسیه با این دیدگاه که «کشورها نه دوستانی همیشگی دارند و نه دشمنانی دائمی، تنها چیزی که اهمیت دارد منافع دائمی است»، اقدام به بهبود رابطه با ترکیه کرد و پس از آن نیز از ترکیه به‌عنوان ابزاری برای تضعیف ناتو که از نگاه پوتین مهمترین تهدید علیه روسیه محسوب می‌شود، استفاده کرد.
رئیسجمهور روسیه برای توسعه اقتدار خود در منطقه، تنها به اقدامات خود تکیه نکرد. یکی از مهمترین عواملی که مسکو را در جایگاه کلیدی و تعیین‌کننده امروز قرار داده، اشتباه‌های استراتژیک ایالات متحده است. واشنگتن در سال‌های اخیر توجه کمتری به خاورمیانه نشان داد و به هر قیمت تلاش کرد از تعهدات خود در این منطقه پرآشوب بکاهد؛ روسیه نیز از این فرصت استفاده و جای پای خود را به‌عنوان مهمترین قدرت منطقه محکم کرد.
جزئیات توافق پوتین و اردوغان
رؤسای‌جمهور روسیه و ترکیه در مذاکرات هفت‌ساعته خود در سوچی، بر سر پایان مناقشه در شمال سوریه توافق کردند؛ توافقی که ولادیمیر پوتین و رجب طیب اردوغان از آن به‌عنوان «توافقی تاریخی» یاد کردند. بر اساس این توافق، شبه‌نظامیان کُرد یگان‌های مدافع خلق از ظهر روز گذشته حداکثر در 150ساعت با سلاح‌های خود از محدوده 30کیلومتری مرز ترکیه و سوریه خارج خواهند شد. اردوغان همچنین با اشاره به گفت‌وگوهای خود با پوتین اعلام کرد ترکیه و روسیه اجازه هیچ تحرک جدایی‌طلبانه‌ای را در شمال سوریه نخواهند داد. مولود چاووش‌اوغلو، وزیر خارجه ترکیه، اعلام کرد همه نیروهای کُرد با تمام سلاح‌های خود از شهر منبج و تل‌رفعت خارج می‌شوند. سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه نیز تأکید کرد نیروهای نظامی کشورش به همراه نظامیان ارتش سوریه، تسهیلاتی را برای خروج هر‌چه سریع‌تر نیروهای کُرد از شمال سوریه فراهم خواهند کرد. روسیه و ترکیه پس از خلع سلاح شبه‌نظامیان کُرد، به گشت‌زنی‌های مشترک نظامی در مناطق شمال شرق سوریه اقدام خواهند کرد. روسیه خواستار گفت‌وگوی مستقیم میان کردهای شمال سوریه و دولت دمشق شد و تأکید کرد نیروهای خارجی غیرقانونی باید از این کشور خارج شوند. ولادیمیر پوتین درباره مکانیسم تعیین‌شده برای جلوگیری از شروع مجدد حملات نظامی ترکیه به مواضع گروه‌های مسلح کُرد در شمال سوریه گفت: «این تصمیم‌ها که از دید من بسیار مهم و حتی تعیین‌کننده هستند، اجازه خواهند داد تا بتوان بر شرایط بسیار بحرانی موجود پیروز شد». ترکیه از حدود سه هفته قبل، پس از تصمیم کاخ سفید برای خارج‌کردن نظامیان آمریکایی از شمال سوریه، تهاجم نظامی خود را در قالب عملیاتی موسوم به «چشمه صلح» آغاز کرد و پس از 9 روز بمباران و گلوله‌باران مواضع شبه‌نظامیان کُرد در شهرهای مختلف مرزی، در نهایت با میانجیگری آمریکا حملات خود را در آتش‌بسی مشروط به حال تعلیق درآورد. ترکیه که شبه‌نظامیان کُرد یگان‌های مدافع خلق را «تروریست» و همدست پ‌ک‌ک می‌خواند، خواهان ایجاد منطقه‌ای امن در عمق مناطق مرزی شمال سوریه است.
استعفای وزیر خارجه افغانستان
صلاح‌الدین ربانی، وزیر خارجه افغانستان، از سمتش استعفا داد. به گزارش بی‌بی‌سی، ربانی با انتشار نامه استعفایش، خطاب به اشرف غنی، رئیس‌جمهوری این کشور، نوشته است در پنج سالی که به‌عنوان وزیر خارجه افغانستان فعالیت کرده است، «شاهد ایجاد شبه‌ساختارهای موازی و به‌حاشیه‌راندن نهادهای اساسی حکومت» بوده و از‌این‌رو ادامه کار را در حکومت به‌صلاح ندانسته و استعفا می‌‌دهد.
