رصد فرهنگی به معنی بولتن‌سازی نیست
مدیرکل دفتر مطالعات و رصد کالاهای فرهنگی با اشاره به نبود تعریف درست از رصد فرهنگی گفت: تلقی موجود در حد بولتن یا اخبار محرمانه است، در حالی که رصد باید روشمند باشد.
مهدی کاموس مدیر کل دفتر مطالعات و رصد کالاهای فرهنگی در گفتگو با خبرنگار مهر به فعالیت‌های این دفتر اشاره و بیان کرد: دفتر مطالعات، سنجش و رصد محصولات فرهنگی زیر نظر معاونت پژوهشی و آموزشی سازمان تبلیغات اسلامی بنیاد نهاده شده است؛ این دفتر دیده‌بانی، جریان‌شناسی، تحلیل و بررسی ارزش‌ها و فرهنگ منبعث از کالاهای فرهنگی تولید داخل و خارج را با هدف شناسایی به‌هنگام جریان‌ها، آینده‌پژوهی فرهنگی و ارائه راهبردهای مواجهه و مقابله هوشمندانه با آن‌ها به انجام می‌رساند.
به گفته مدیرکل دفتر مطالعات و رصد کالاهای فرهنگی، این دفتر از سال ۱۳۹۱ آغاز به کار کرده و او از شهریورماه ۱۳۹۳، مدیریت این دفتر را برعهده گرفته است. از آن زمان تاکنون، دو گروه برای این دفتر تعریف شده؛ یک بخش «برنامه‌ریزی، آسیب‌شناسی، مساله‌یابی و جریان‌شناسی و گزارش وضعیت موجود» و دیگری «برنامه‌ریزی مطالعات آینده و آینده‌نگاری» است. همچنین این دفتر به رصدکرد کالاها و محصولات فرهنگی چون کتاب، فیلم، تئاتر، هنرهای تجسمی، موزه‌ها و یادمان‌ها، موسیقی و فضای مجازی چون بازی‌ها، نرم‌افزارها و شبکه‌های مجازی چون فیس‌بوک و تلگرام و اینستاگرام می‌پردازد.
کاموس با اشاره به این که بخشی از فعالیت دفتر مطالعات و رصد کالاهای فرهنگی، آسیب شناسی کتاب‌های منتشر شده است گفت: ما کتاب‌های کودک و بزرگسال را جدا بررسی می‌کنیم. از سوی دیگر آثار به شعر، داستان، دین، تاریخ، علوم اجتماعی، روان‌شناسی و کتاب آموزشی تقسیم و رصد می‌شوند تا وضعیت موجود آسیب‌شناسی و جریان غالب بررسی شود. برای برای مثال، زمانی بیشتر شاعران و نویسندگان کودک و نوجوان از بدنه آموزش و پرورش بودند و مخاطب خود را می‌شناختند اما امروز، بسیاری از نویسندگان، خاطرات کودکی و نوجوانی خود را ورق می‌زنند و ذهن و زبان بچه امروز را نمی‌شناسند.
این پژوهشگر کودک و نوجوان همچنین بیان کرد: چند سال قبل، پیش‌بینی ما این بود که جریان اصلی ادبیات کودک و نوجوان به سمت ژانر وحشت، فانتزی، ادبیات پلیسی و بعد کتاب‌های جادو است.
کاموس با اشاره به این که درجامعه ما تعریف درستی از رصد وجود ندارد گفت: ما یک سال زمان گذاشتیم و آسیب‌های رصدشناسی را بررسی کردیم. آن تلقی که از رصد فرهنگی وجود دارد در حد یک بولتن خبری یا ارائه اخبار و گزارش‌های محرمانه است. در حالی که رصد باید روشمند باشد و ما در وهله نخست باید با ادبیات رصد کالاهای فرهنگی آشنا شویم.
مدیرکل دفتر مطالعات و رصد کالاهای فرهنگی به اهدافی که این دفتر در پی آن است اشاره و بیان کرد: دیده‌بانی فضای فرهنگی دینی کشور در حوزه تولید کالاهای فرهنگی و تحلیل محتوای این کالاها، شناسایی آثار و کالاهای فرهنگی مهم دنیا، مطالعه، رصد و سنجش چگونگی تولید کالاهای فرهنگی، آینده پژوهی فرهنگی به منظور شناخت فرصت‌ها و تهدیدهای پیش روی تولید کالاهای فرهنگی، پی‌آمدسنجی تولید کالاهای فرهنگی در کشور، مساله‌یابی و جریان‌شناسی فرهنگی دینی تولید کالاهای فرهنگی پیشنهاد و تولید کالاهای الگوی فرهنگی دینی و کمک به تحقق رسالت و مأموریت‌های اصلی سازمان تبلیغات اسلامی در حوزه نظارت و سیاست‌گذاری تولید کالاهای فرهنگی در کشور از مهم ترین اهداف ماست.
کاموس، رصد را به دو گونه مشاهده‌گر و مداخله‌گر تقسیم کرد و افزود: رصد ما بیشتر از نوع مشاهده‌گر است. ما همچنین به رصد «آینده‌نگار» می‌پردازیم که تفاوتش با رصد آینده‌نگر در این است که برای آینده، سناریو می‌نویسد. به این معنی که ما براساس اسناد بالادستی پیش‌بینی می‌کنیم که در دهه‌های آینده با چه وضعیتی روبه‌رو می شویم. به عبارتی، ابتدا وضع موجود را شناسایی می‌کنیم و بعد به بررسی متغیرهای غیرقابل کنترل می‌پردازیم.
مدیرکل دفتر مطالعات و رصد کالاهای فرهنگی، کالای فرهنگی را به مثابه یک رسانه دانست و افزود: ما تولیدکننده نیستیم و فرهنگ رقیب بر ما برتری دارد. از سوی دیگر نمی‌توانیم درها را بر خود ببندیم پس باید کالای فرهنگی را یک رسانه بدانیم و خود را در برابرش. اکسینه کنیم. برای مثال نمی‌توانیم نادیده بگیریم که عروسک «باربی» فرهنگ خود را به همراه می‌اورد. ما در دفتر رصد کالاهای فرهنگی با تک محصولات کاری نداریم ما چیزی را بررسی می کنیم که به یک جریان تبدیل شده است.
