آب را دریابیم
سازمان ملل متحد در رابطه با چالش‌های جاری و آتی آب هر سال شعاری برای روز جهانی آب پیشنهاد می‌دهد که تمرکز آن بر گزارش جهانی توسعه آب است، این سازمان شعار روز جهانی آب ۲۰۱۹ را «آب برای همه» تعیین کرد که منطبق بر دستور کار ۲۰۳۰ برای توسعه پایدار بوده و نشان دهنده این موضوع است که همگام با پیشرفت توسعه پایدار هر فردی باید از آن سود ببرد.
ششمین هدف توسعه پایدار، اطمینان از دسترسی به آب و مدیریت پایدار آن برای همه مردم تا سال ۲۰۳۰ تعریف شده بدین معنا که هر کس در هر جای کره زمین و با هر ملیت و قومی که باشد، دسترسی به آب برای او یک حق انسانی است.
در حال حاضر ایران وضعیت چندان مناسبی را در حوزه منابع آبی خود ندارد به گونه‌ای که باید گفت نشانه‌ها و مصادیق کم‌آبی در ایران غیرقابل اجتناب و چشم‌پوشی هستند؛ از جمله خشک شدن رودخانه‌ها، تالاب‌ها و خالی از سکنه شدن بعضی از روستاها و حتی شهرهای کوچک، به دلیل مشکل عدم دسترسی به آب از جمله این مشکلات است. روند حدود ۱۰۰ سال اخیر نشان می‌دهد که علل اصلی کم‌آبی در ایران می‌توانند عواملی همچون رشد جمعیت حدود ۱۰ برابری در این مدت که سرانه آب در دسترس را از ۱۳۰۰۰ مترمکعب به ۱۴۰۰ مترمکعب رسانده است، باشد؛ چرا که این میزان در منطقه ما متوسط است، ولی با جهان که ۷۰۰۰ مترمکعب است، فاصله بسیاری دارد.
یکی دیگر از دلایل این مساله، وجود کشاورزی نامناسب و سنتی است که موجب هدر رفتن منابع آب به میزان بسیار زیادی در این بخش می‌شود. بخش کشاورزی حدود ۹۰ درصد از منابع آبی را مصرف می‌کند و متأسفانه با استاندارها فاصله بسیاری دارد. از طرف دیگر محصولاتی در کشور کشت می‌شوند که به هیچ عنوان توجیه مصرف آب در این منطقه کم آب را ندارند. محصولاتی مانند برنج، هنداونه و مشابه که طبق گزارشات فقط هنداونه در سال حدوداً آب معادل پشت سد کرج را به‌صورت مجازی از ایران خارج می‌کند. از طرف دیگر فقط ۱۷ درصد تولید ناخالص ملی از این بخش احصا می‌شود.
سیاستگذاری نامناسب در حوزه آب که باعث شده حدود نیمی از دشت‌ها از بین رفته و هم‌چنین به‌دلیل فرسوده بودن و عدم رسیدگی مناسب حدود ۳۵ میلیارد مترمکعب آب در مسیر انتقال هدر رفته که از دیگر دلایل بروز این اتفاق است. این‌ها بخشی از مشکلات حوزه آب در ایران است که نیاز به برنامه‌ریزی سریع و بدون تعارف برای جلوگیری از تبدیل شدن کم آبی به یک فاجعه دارد. قطعاً صرفه‌جویی در مصرف و استفاده بهینه آب در تمام بخش‌های مصرفی لازم باید اجرا شود، ولی طبیعتاً با توجه به میزان مصرف در بخش‌های مختلف اهمیت هر قسمت جای خود را خواهد داشت.
از سوی دیگر، در حال حاضر سهم آب در سبد خانوار ایرانی بسیار کمتر از کشورهای اروپایی است که همین موضوع نیز موجب شده ایران جزو کشورهای پرمصرف آبی به حساب آید، به‌طوری‌که بر اساس آمار، آب سهم کمتر از نیم درصدی را در سبد خانوار دارد و این در شرایطی است که این عدد در انگلیس، ۲.۵ درصد و در آلمان ۲.۷ درصد تخمین زده می‌شود که همین موضوع نیز مشکلات زیادی را به‌وجود آورده است.
هم‌چنین ۳۳۴ شهر در حال حاضر با جمعیت ۳۴.۵ میلیون نفر تحت تأثیر تنش آبی هستند که این مساله نیز چالش‌های بسیاری را به وجود آورده است. البته در این بین، وزارت نیرو اقداماتی را انجام داده است؛ تا جایی که چندی پیش در شورای عالی آب، طرحی با عنوان “دولت دوازدهم بدون تنش آب شرب” تدوین و ارائه شد که بر اساس آن تا سال ۱۴۰۰، دیگر شهر تحت تنش نخواهیم داشت.
این طرح در قالب نقشه راه و برنامه مشخص به موضوعات متنوعی از جمله تأمین، ارتقای کیفیت، کاهش هدر رفت آب و تأمین منابع مالی پرداخته است. علاوه بر این نیز، بر اساس گفته‌های رضا اردکانیان – وزیر نیرو – در لایحه بودجه سال ۱۳۹۸، چارچوب‌های اصلی این برنامه دیده شده و امیدواریم فرآیند تصویب آن در مجلس هم به خوبی پیش گرفته شود.
به گزارش ایسنا،وی، با تاکید به این مساله که موفقیت در این زمینه به میزان زیادی به همراهی مصرف کنندگان بازمی‌گردد، اظهار کرد: برای این کار درصددیم که هم کنترل کیفی را افزایش دهیم و هم با تولید و توزیع وسایل کاهنده، بین مصرف‌کنندگان و تشویق آن‌ها برای استفاده از این تجهیزات، بتوانیم تا حدودی میزان مصرف را با همراهی مصرف‌کنندگان کنترل کنیم.
وزیر نیرو هم‌چنین با بیان این‌که در این میان، بخش محدودی از هموطنان نیز از فراتر از الگوی مصرف منابع آبی را استفاده می‌کنند که درصددیم این گروه را نیز برای پیوستن به جرگه خوش مصرفان تشویق کنیم، گفت: بدین منظور تعرفه‌های جدید در مراحل نهایی تصویب است و پیش از اعمال این تعرفه‌ها نیز آگاهی لازم به مشترکان پرمصرف داده خواهد شد و حتی قبوض مجازی تولید و ارسال خواهد شد که اگر این گروه محدود بخواهند همانند سال گذشته آب شرب بیش‌تری را مصرف کنند، طبیعتاً هزینه‌های آن‌ها بنا بر تعرفه‌های جدید افزایش پیدا خواهد کرد.
البته در برخی از پارامترها نیز وضعیت ایران مناسب است؛ به‌گونه‌ای که بر اساس آمار، یک سوم مردم دنیا دسترسی به آب شرب سالم ندارند، اما در ایران بیش از ۹۹.۵ درصد جمعیت، دسترسی آسان به آب شرب سالم دارند البته زمانی که صحبت از دسترسی به آب شرب می‌شود، منظور تنها آب لوله‌کشی نیست، چرا که در بسیاری از مناطق که امکان لوله‌کشی آب وجود نداشته، با آب‌رسانی، تانکر و روش‌های دیگر امکان دسترسی مشترکان به آب سالم فراهم شده است.
هم‌چنین تنها ۴۰ درصد جمعیت دنیا دسترسی به دفع بهداشتی فاضلاب دارند که این آمار در ایران بیش از ۷۰ درصد است و باید گفت وضعیت ایران در این حوزه‌ها بسیار بهتر از کشورهای دیگر است، اما باید به این موضوع نیز توجه کنیم که مساله آب تنها محدود به آب شرب نمی‌شود و باید به آب در بخش‌های صنعت، کشاورزی و محیط زیست نیز توجه شود.
البته در جهان نیز منابع آبی مطلوبی ندارد به همین دلیل در کل کره زمین برنامه ریزی‌ها برای مدیریت این مایه حیاتی بسیج شده است تا بتوان آب را برای همه حفظ کرد.
