تاثیر مشاغل خانگی بر وضعیت زنان روستایی

نقش زنان روستایی در سر و سامان دادن امور روستاها و همچنین توسعه کسب‌وکارها، همواره به‌عنوان نقشی تعیین‌کننده در نظر گرفته می‌شود. اما چگونه می‌توان با راه‌اندازی کسب‌وکارهای خانگی توسط این اعضای مهم جامعه روستایی، به فعالیت آن‌ها رونق بخشید؟

بررسی‌های صورت‌گرفته در کشورهای جهان سوم بیانگر این است که زنان، با مشارکت در فعالیت‌های تولیدی اعم از دامداری، کشاورزی و کسب‌وکارهای کوچک نقش بسزایی در مناطق روستایی ایفا می‌کنند، بر همین اساس تحقق توسعه پایدار و به‌طور خاص توسعه روستایی مستلزم مشارکت فعال همه اقشار جامعه ازجمله زنان است. در همین زمینه طرح توسعه مشاغل خانگی به منزله یکی از راهکارهای موفق تجربه‌شده در سایر کشورها در سال‌های اخیر مورد توجه دولت قرار گرفته است.

به عقیده کارشناسان، این نوع کسب‌وکار خانگی به منزله گزینه‌ای متناسب با شرایط زندگی فردی و اجتماعی زنان روستایی می‌تواند باعث ارتقای وضعیت اقتصادی و اجتماعی آنان شود، به‌طوری‌که اکثر صاحبان کسب‌وکارهای خانگی بر این باورند که کار کردن در خانه، کیفیت زندگی آن‌ها را بهبود می‌بخشد. بی‌شک، توفیق این طرح در گرو بسترسازی مناسب و توانمندسازی جامعة زنان است و توجه ناکافی به آن، یکی از دلایل بارزی است که باعث می‌شود در کشورهای در حال توسعه بسیاری از اهداف توسعه روستایی محقق نشود.

در این رابطه، مطالعه‌ای علمی پژوهشی در کشور انجام‌شده است که در آن تأثیر مؤلفه‌های سرمایه اجتماعی بر توانمندسازی زنان دارای مشاغل خانگی مورد بررسی واقع شده است. در این تحقیق سعی بر این بوده تا به سوالات زیر پاسخ داده شود: توانمندی زنان روستایی دارای مشاغل خانگی در چه وضعیتی قرار دارد؟ وضعیت مؤلفه‌های سرمایه اجتماعی زنان روستایی دارای مشاغل خانگی چگونه است و مؤلفه‌های سرمایه اجتماعی چه تأثیری بر توانمندسازی زنان دارند؟

پژوهش فوق، توسط محققانی از دانشگاه بوعلی سینای همدان و بر روی ۲۲۶ نفر از زنان روستایی دارای مشاغل خانگی شهرستان رزن انجام شده است و بدین منظور، پرسش‌نامه، ابزار اصلی محققان برای جمع‌آوری اطلاعات بوده است.

نتایج حاصل از بررسی‌ها نشان می‌دهد که حدود ۶۳ درصد از زنان مطالعه‌شده، ازنظر توانمندی، ضعیف و ۲۱ درصد نسبتاً توانمند بودند. بر این اساس، تنها حدود ۱۵ درصد از افراد، کاملاً توانمند ارزیابی شدند.

طبق این نتایج، عوامل مهمی که این گروه‌ها را از هم متمایز می‌کنند به ترتیب عبارت‌اند از: تأمین مشارکت اجتماعی، اعتماد اجتماعی و انسجام اجتماعی.

در این خصوص، هاجر وحدت مؤدب، محقق توسعه کشاورزی دانشگاه بوعلی سینا همدان و همکارش می‌گویند: «بدیهی است هر چه میزان سرمایة اجتماعی بین زنان روستایی افزایش یابد، به همان نسبت توانمندی و توانایی زنان در برخورد با آسیب‌های اجتماعی بیشتر خواهد شد. به‌عبارت‌دیگر، سرمایة اجتماعی با ایجاد همبستگی بین افراد به منزلة منبع کنش‌های اجتماعی عمل می‌کند و افزایش همکاری در جهت رسیدن به منافع عمومی، تسهیل کنش جمعی و ایجاد مشارکت، انسجام و اعتماد بین زنان به توانمندسازی و بهبود توانمندی‌های آنان در ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی و سیاسی را به دنبال خواهد داشت و درنتیجه به پررنگ‌تر شدن نقش آن‌ها در فرایند توسعه روستایی منجر می‌شود».

آن‌ها افزوده‌اند: «با توجه به نتایج به‌دست‌آمده، مشخص شد که ازنظر شاخص‌های توانمندی، اکثریت افراد مورد مطالعه ضعیف‌اند. ازآنجاکه سه بعد سرمایه اجتماعی، تأثیر چشمگیری در سطح توانمندی این افراد دارد، سرمایه اجتماعی با ایجاد هنجارها و تشکیل شبکه‌هایی که قادر به کنش جمعی‌اند، دسترسی به منابع مالی و دارایی‌های اجتماعی و در نتیجه توانایی افراد برای کنترل زندگی خویش را افزایش می‌دهد».

پژوهشگران فوق با توجه به نتایج تحقیق انجام‌شده پیشنهاد داده‌اند که از طریق تقویت تشکل‌های گروهی و شبکه‌های اجتماعی همچون تعاونی‌ها و انجمن‌های زنان روستایی و شبکه‌های تولیدی، زمینه‌های افزایش انسجام، اعتماد و مشارکت گروهی و تسهیل کنش جمعی و تبع آن توانمندسازی زنان را فراهم کرد.

آن‌ها اعتقاد دارند: «برای ارتقای توانمندی‌های زنان روستایی و بهره‌مندی از مزایای مشارکت آنان در برنامه‌های توسعه لازم است در جهت رفع موانع قانونی و همچنین وضع قوانین حمایتی از ایشان اهتمام ورزید تا با افزایش میزان مشارکت اجتماعی شرایط لازم برای بهبود سطح سرمایه اجتماعی و به‌تبع آن توانمندسازی فراهم شود. همچنین، با بهره‌گیری از ظرفیت رسانه‌های گروهی، برنامه‌های ترویجی در سطح روستا و برگزاری کارگاه‌ها و کلاس‌های آموزشی با هدف بهبود ارتقای سطح دانش و آگاهی زنان نسبت به حقوق، توانمندی‌ها و استعدادهای خود، مشارکت اجتماعی و فرصت‌های اقتصادی می‌تواند گامی مؤثر در راستای بهبود مشارکت اجتماعی زنان روستایی باشد».

این یافته‌ها که می‌توانند برای بهبود مشارکت اجتماعی زنان روستایی از طریق ارتقای سطح مشارکت اجتماعی، اعتماد اجتماعی و انسجام اجتماعی آن‌ها مفید واقع شوند، در نشریه «زن در توسعه و سیاست» متعلق به دانشگاه تهران منتشر شده‌اند.